قلائد الأجياد فيما اتفق في التسمية من البقاع و البلاد

‏قلائد الأجیاد فیما اتفق في التسمیة من البقاع و البلاد

نام کتاب	‏قلائد الأجیاد فیما اتفق في التسمیة من البقاع و البلاد
نام های دیگر کتاب	مقتضب من کتاب «المشترک وضعا و المختلف صقعا» لیاقوت الحموي
پدیدآورندگان	منیس، ولید عبد الله (محقق) حسنی حنبلی، عبد الرحمن بن سید ابراهیم (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏G‎‏ ‎‏93*
موضوع	جغرافیا
ناشر	مرکز البحوث و الدراسات الکویتیة
مکان نشر	کویت -
سال نشر	1430 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE14207AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«قلائد الأجياد في ما اتفق في التسمية من البقاع و البلاد»، اثر عبدالرحمن بن سيد ابراهيم حسينى حنبلى (متوفى 1102ق)، خلاصه كتاب «المشترك وضعاً و المختلف صقعاً» ياقوت حموى (متوفى 626ق) است كه خود گزيده‌اى از اثر ديگر او «معجم البلدان» است (ر.ك: مقدمه، ص9). تحقيق كتاب را وليد عبدالله منيس به عهده داشته است.

ساختار

كتاب با يك مدخل و يك مقدمه تحقيقى به قلم محقق آغاز شده است. نويسنده متن كتاب را با ذكر خطبه و معرفى كتاب آغاز و مكان‌هاى مختلف بلاد اسلامى را به ترتيب حروف الفبا تنظيم كرده است. در اين كتاب استان‌ها، شهرها، ديه‌ها، محله‌ها، كاخ‌ها، مسجدها، ديرها، رودخانه‌ها، بيابان‌ها، كوه‌ها و هر نقطه جغرافيايى كه مردم به آن نام داده باشند، معرفى شده است.

گزارش محتوا

پيش از پرداختن به قلائد الأجياد لازم است توضيحى در رابطه با «المشترك وضعاً و المختلف صقعاً» ذكر شود. اين اثر پس از فرهنگ «معجم البلدان» و با هدفى خاص تأليف شده است. از عبارات خود ياقوت در مقدّمه كتاب معلوم مى‌شود كه آن را از فرهنگ بزرگ «معجم البلدان» استخراج كرده تا مراجعه به آن آسان باشد. مطالب كتاب بسيار مختصر است و همه استطرادهايى كه مايه اعتبار منبع اصلى است، افتاده و چون از پس فرهنگ بزرگ تأليف شده، گاه مطالبى مختصر بدان افزوده شده كه در فرهنگ بزرگ نيست (ر.ك: كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، ص267).

نويسنده در مقدمه قلائد، به نسخه خطى و نادر كتاب اشاره كرده و اهميت آن را بدين جهت مى‌داند كه خلاصه‌اى از كتاب ارزشمند «المشترك وضعاً و المختلف صقعاً» ياقوت حموى است (ر.ك: مقدمه محقق، ص7). سپس به اختلاف زمانى نگارش كتاب ياقوت حموى و عبدالرحمن حسنى (در حدود 596 سال) اشاره كرده است (همان، ص8).

از آنجا كه در اين كتاب بناى بر اختصار و ارتجال است، عبدالرحمن حسنى از بسيارى از مطالب چشم‌پوشى كرده و يا از شماره‌هايش كم كرده است؛ مثلاً در «أأبل» در باب همزه در ابتداى كتاب، ياقوت چهار موضع ذكر كرده، درحالى‌كه در قلائد سه موضع ذكر شده است. همچنين در «أبارق» ياقوت يازده موضع ذكر كرده و در قلائد ده موضع ذكر شده است (ر.ك: همان، ص16). همچنين در باب حاء كتاب «المشترك»، پيش از «حصن» كلمه «حصارك» و پس از آن «حصير»، «حضر»، «حضين» ذكر شده كه در «القلائد» ذكر نشده است. نويسنده به دلائل حذف اين موارد - كه مثلاً مكانى ازبين‌رفته يا فراموش‌شده يا مانند آن بوده - اشاره نكرده است (ر.ك: همان، ص17-16).

نويسنده با مطالبى كه در اختيار داشته، به‌ويژه آنچه با گذشت زمان حدود 600 ساله بين او و ياقوت ايجاد شده، اقدام به تصرف، افزايش و تغيير مطالب كتاب كرده است؛ مثلاً به «بنان» و «بنانه» مكان سومى را كه روستايى با نام بنان از توابع حلب است، اضافه كرده است (ر.ك: همان، ص19-18).

اختلاف تعداد ابواب و مكان‌هاى دو كتاب القلائد و المشترك نيز دليل روشنى بر شيوه اختصار در القلائد دارد؛ به‌عنوان مثال كتاب همزه در «المشترك» مشتمل بر 87 باب و 267 مكان و در «القلائد» مشتمل بر 60 باب و 188 مكان است. همچنين باب تاء در المشترك 23 باب و 60 مكان و در القلائد 14 باب و 39 مكان است (رك: همان، ص19).

وضعيت كتاب

محقق كتاب در پاورقى‌ها به اختلافات كتاب با المشترك و يا المعجم و نيز به حواشى نسخه خطى اشاره كرده است. فهرست «منابع»، «اشكال» و «مطالب» در انتهاى كتاب ذكر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن كتاب.

2. كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه ابوالقاسم پاينده، تهران، شركت انتشارات علمى - فرهنگى، چاپ اول، 1379.