فضل قيام الليل و التهجد: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

 

'''فضل قيام الليل و التهجد'''، تألیف ابوبکر محمد بن حسین آجری (متوفی 360ق) از جمله آثار عربی در موضوع نماز شب و فضائل آن است. تحقیق و تعلیقات کتاب به قلم عبداللطیف بن محمد جیلانی آسفی انجام شده است.

محقق کتاب مقدمه‎اش را با ذکر آیاتی از سوره آل‎عمران و نساء آغاز کرده است. پس‎ازآن اهمیت نماز را این‎گونه توضیح می‎دهد: نماز عمود دین، رأس طاعات و عبادات، سریع‎ترین قربات و نور چشم مؤمنین است. با انوار آن زنگ قلب‎هایشان جلا میابد و با اسرار آن پرده‎های نفوسشان کنار زده می‎شود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6</ref>‎.

سپس اقسام نماز و جایگاه نماز شب را مورد بحث قرار داده است: نماز به اقسامی تقسیم می‎شود، یک قسم فرایض است که ترک آن جایز نیست، سنن و نمازهای مستحبی نیز از دیگر اقسام نماز است که بر انجام آن تأکید شده است؛ از جمله نمازهای مستحبی که بسیار بر آن تأکید و ترغیب شده و از اعظم نمازهایی که شارع حکیم به آن فراخوانده تهجد و نماز شب است. نماز شب از اعظم نوافل است که خداوند به‎وسیله آن بنده را به بالاترین منازل که صالحان به‎سوی آن سبقت می‎گیرند و به‎جاست که رقابت کنندگان در آن رقابت کنند<ref>ر.ک: همان</ref>‎. وی پیامبر اکرم(ص) که در اثر عبادت پاهای مبارکش ورم می‎کرد را به‎عنوان اسوه حسنه در این زمینه معرفی می‎کند. سپس به سیره علما در این موضوع اشاره کرده و آنچه از سیره گذشتگان در این زمینه ذکر شده را گسترده‎تر از آن می‎داند که در این مقام ذکر شود و لذا برای آشنایی به شوق علما بر تهجد و نماز شب به کتب تراجم و سیره ارجاع می‎دهد که پر از این‎گونه مطالب است<ref>ر.ک: همان، ص7-6</ref>‎. کتاب حاضر از جمله اولین تألیفات در این موضوع ارزشمند و خطیر است. نویسنده‎اش یکی از حفاظ و علمای بزرگ با نام محمد بن حسین آجری است که با کیفیت و زیبایی آثارش شناخته می‎شود<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>‎.

تحقیق در رابطه با مذهب آجری از جمله مطالب بخش معرفی نویسنده است. در این‎که مذهب فقهی آجری چه بوده؟ کسانی مانند ابن ندیم، ابن خلکان و صدیق حسن قنوجی او را شافعی مذهب و گروه دیگری او را بر مذهب حنابله دانسته‎اند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص24</ref>‎. عبدالعزیز قاری در تحقیقش پیرامون کتاب اخلاق حملة القرآن معتقد است که تنها با دقت در مصنفات فقهی نویسنده می‎توان به مذهب فقهی او دست یافت. سپس می‎گوید: او در مسائل فقهی کمی که در کتاب اخلاق حملة القرآن آمده است حنبلی مذهب است. <ref>ر.ک: همان، ص25</ref>‎. سپس تأکید می‎کند که آجری در مسائل اعتقادی بر شیوه اهل سنت و جماعت بر فهم سلف صالح از صحابه و تابعین سه قرن اول از کتاب و سنت تمسک کرده است <ref>ر.ک: همان، ص29</ref>‎. در ادامه این بخش، 12 اثر مطبوع، 44 اثر خطی و آثاری که نسبت آن‎ها به آجری صحیح نیست معرفی شده است <ref>ر.ک: همان، ص40-30</ref>‎.

فصل دوم در هفت مبحث مطرح شده است. در ابتدا عنوان کتاب و انتساب این اثر به آجری مورد بررسی قرار گرفته است. ابن خیر، ذهبی و عمر کحاله این کتاب را «التهجد» نامیده‎اند. تجیبی آن را «التهجد و فضائل قیام اللیل» و رودانی با مختصر کردن نام کتاب آن را «قیام اللیل» نامیده است<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>‎.

محقق همچنین اشاره کرده که علما به تهجد و نماز شب عنایت ویژه‎ای داشته و به‎صورت مستقل آثاری را در این زمینه به رشته تحریر درآورده‎اند که از آن جمله است:

# کتاب المتهجد: یونس بن عبدالله بن مغیث (متوفی 429ق) <ref>ر.ک: همان، ص51-50</ref>‎.

# آجری در ابتدای کتابش سبب نگارش کتابش را توضیح داده که عبارت از ذکر آیات و روایات فراوانی است که در رابطه با فضیلت و پاداش عظیم در بجای آوردن نماز شب وارد شده؛ لذا جهت آگاهی بخشیدن راغبین به این عمل، این کتاب را نوشته است.

# در ابتدای کتاب، ذکر آیاتی در رابطه با نماز شب و تشویق به آن عمل به همراه وجه دلالت آن‎ها آمده است؛

# روایاتی از رسول‎الله(ص) در تشویق و ترغیب امت به نماز شب بیان شده است؛

# ذکر آثار صحابه و تابعین و تابعین تابعین در تشویق به تهجد و نماز شب و نیز اشتیاق آن‎ها در بجای آوردن این فضیلت.

# تعلیقه بر بخش‎های متعددی از کتاب که با ذکر عبارت «قال محمد بن الحسین» به شیوه ترغیب و وعظ نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص54-53</ref>‎.

این اثر مشتمل بر 48 روایت است که محقق اثر از دیدگاه مذهب خود تعداد مرفوع، موقوف و مقطوع از آن‎ها را ذکر کرده است<ref>ر.ک: همان، ص56-55</ref>‎.

در باب اول کتاب به فضیلت برخاستن برای نماز شب و این‎که پس از نماز واجب، افضل از همه نمازهاست<ref>ر.ک: همان، ص82</ref>‎ اشاره شده است. دراین‎باره، روایتی از رسول‎الله(ص) نقل شده، بر شما باد به نماز شب چراکه آن شیوه صالحان پیش از شما و تقرب به خداوند عزوجل و پاک‎کننده گناهان و دورکننده از گناهان است<ref>ر.ک: همان، ص84</ref>‎.

در یکی دیگر از ابواب کتاب روایات فراوانی در ترغیب و تشویق به نماز شب ذکر شده است. در حدیثی از جابر بن عبدالله انصاری از رسول‎الله(ص) چنین نقل شده: هرکس نماز شب، بسیار می‎گزارد سیمایش در روز زیبا می‎شود<ref>ر.ک: همان، ص89</ref>‎. خداوند چنین مقرر فرموده که ابراز نیاز و خاکساری و عبادت نسبت به معبود در سیاهی شب، نورانیت چهره؛ و روسفید و عزتمند بودن فرد را در روز نتیجه می‎دهد<ref>ر.ک: قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی، غلام‎رضا، ص145</ref>‎. نویسنده نیز فلسفه این موضوع را به نقل از علمای اهل سنت چنین بیان می‎کند: قصد تقرب و خلوت با خداوند، نتیجه آن پوشیده شدن با نور الهی است<ref>ر.ک: ‎متن کتاب، ص 93-92</ref>

در ادامه مطالب کتاب نعمان بن سعد در روایتی از علی بن ابی‎طالب(ع) از رسول‎الله(ص) نقل کرده است که آنحضرت فرمود در بهشت غرفه‎هایی است که داخلش از بیرون و بیرونش از داخل دیده می‎شود؛ اعرابی برخاست و گفت: این غرفه‎ها برای چه کسانی است؟ فرمود: برای کسانی که کلام طیب و پاکیزه دارند، اطعام می‎کنند، آشکارا سلام می‎کنند و درحالی‎که مردم در خواب هستند نماز شب می‎خوانند<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>‎.

در ادامه کتاب روایاتی که خداوند پاداش کسی که نیت نماز شب داشته و خواب بر او غلبه کند<ref>ر.ک: همان، ص121</ref>‎ و نیز استحباب مسواک زدن برای نماز شب<ref>ر.ک: همان، ص139-138</ref>‎ ذکر شده است.

استخراج احادیث و آثار و بیان صحت و ضعف آن‎ها، شرح احادیث غریب و معرفی اعلام از جمله فعالیت‎های محقق اثر است که در پاورقی‎‎های کتاب ذکر شده است. فهرست منابع، احادیث و آثار و مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.

# قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی،غلام‎رضا، «بررسی عوامل کرامت و عزت دانشمندان و شأن اجتماعی آنان»، پایگاه مجلات تخصصی نور: علوم اسلامی، بهار 1387، شماره 9، صفحه 133 تا 164؛ به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/590698

== وابسته‌ها ==