عرفان مثنوی

عرفان مثنوی، اثر ملا محسن فیض کاشانی (متوفی 1091ق) است که به کوشش و تصحیح مهدی انصاری، به چاپ رسیده است.

‏عرفان مثنوی
عرفان مثنوی
پدیدآورانمولوی، جلال‌الدین محمد (شاعر)

انصاری قمی، مهدی (مصحح)

فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی (تلخيص)
عنوان‌های دیگرمثنوي. برگزيده
ناشرامير کبير
مکان نشرايران - تهران
سال نشرمجلد1: 1379ش,
شابک964-00-0662-9
موضوعشعر فارسی - قرن 7ق.
زبانفارسی
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‏PIR‎‏ ‎‏52‎‏99‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏12‎‏
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

یکى از آثار جاودان و گلچین ‏شده فیض کاشانى که وى آن را پنج کتاب منتخب از کتاب‌هاى دانشمندان و عارفان و شعرا می‌خواند، همین اثر ارزنده و عرفانى و انتخاب باسلیقه و ذوق و هنر خاص وى در مثنوى مولوى است[۱].

فیض ازآنجاکه خود شخصیتى علمى، دینى، فلسفى و عرفانى است و از شاگردان بنام ملاصدراى شیرازى می‌باشد و دریایى از ذوق سرشار و هنر در کتابت و شعر نغز و غزلیات و فهم و بینش عمیق است، نمی‌تواند آن‏چنان‌که جاهلان از کنار عالمان مى‌گذرند و فقط از علم، ساختمان مدارس و دانشگاه‌ها را می‌بینند، از عرفان عمیق و تفسیر آیات قرآن عاشق سوخته‏ دل و راه‏یافته و دریاى مواج اسرارآمیز مثنوى شنا نکرده و ناشناخته بگذرد. این، شیوه رفتار دانش‌‏پژوهان فرهیخته نیست. فیض کاشانى براى تعالى بینش و کمال درک علمى خود به دیگران که چه می‌اندیشند و چه خواهند گفت توجهى ندارد. او مى‌خواهد هرچه بیشتر بداند و بخواند و آگاهى یابد و راه به کمال و حقیقت ببرد؛ ازاین‏رو با دقت کامل شش دفتر مثنوى مولوى را غور و بررسى مى‌کند و به‌یقین بارها آن را مطالعه کرده، براى استفاده بیشتر دیگران به ذوق و سلیقه خود آن را گلچین مى‌کند[۲].

فیض هرچند این نوع برداشت و انتخاب از مثنوى را از استاد فیلسوف خود ملاصدرا که او نیز منتخب مثنوى‏ دارد فراگرفته است، اما او به‎ حقیقت عشق و شور و حال و هواى مولوى دست می‌یابد که به گلچین کتاب او اقدام مى‌کند. وى معتقد است این عرفان و شور از عشق به ولاى اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) مایه مى‌گیرد. اثر نور و حقیقت آیات قرآن و کلام رسول‌الله(ص) است که در شعر مولوى جان دمیده و چراغ سالکان گردیده است. فیض به‌خوبى می‌‏داند، مولوى و امثال او همچون خود فیض چوب و چماق تکفیر و تهمت زمانه و اندیشه و مذهب و سیاست و حکومت، مردم دوران خود و گاهى بدنامى طول تاریخ را باید بپذیرد تا ضمن گفتن شتات، حقیقت را بیان کند[۳].

به نظر می‌آید فیض در این گلچین از کتاب مثنوى براى استفاده دیگران به نوعى تهذیب و انتخاب لب لباب با موضوعات و عناوین از پیش تعیین‌شده که بسیارى از آنها در مثنوى نیز دیده نمی‌‏شود، اقدام کرده است. بدین ترتیب که بسیارى از موارد متشتت و متفرق را به‌تناسب تحت یک عنوان جمع و برخى دیگر را با تناسبى مختلف ارائه می‌‏دهد[۴].

در شناخت اثر پرارزش فیض همین بس که این گلچین کمتر شباهتى به منتخب‏‎نویسان از مثنوى دارد؛ زیرا گویا نویسنده، اشعار مثنوى را از نظم و ترتیب گذشته خود برهم ریخته و به ذوق و سلیقه و هنر خود با شعر مولوى دیوانى جدید از عرفان مثنوى ترتیب داده است[۵].

حتى به نظر می‌رسد آنجا که شعر و وزن و قافیه را ثقیل و یا محدود به قصه و موردى خاص می‌بیند با سبک شاعر از نقاط دیگر مثنوى به اصلاح و یا تکمیل آن مى‏پردازد. البته فیض کاشانى در دیگر موارد تلخیص و منتخب‌‏نویسى نیز چنین شیوه‏‌اى را عالمانه و ماهرانه به‌کار گرفته است[۶].

تاریخ تألیف این منتخب چنان‌که در مقدمه کتاب آمده، «شد از آن تاریخ تألیفش غلب»، 1032ق، می‌باشد و فیض در 26 سالگى اقدام به این انتخاب نموده است[۷].

فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر توضیح برخی واژگان متن و ذکر نام سوره و شماره آیات مذکور در متن[۸]، به اختلاف نسخ اشاره شده است[۹].

پانویس

  1. ر.ک: متن کتاب، ص42-‎43
  2. همان، ص43
  3. ر.ک: همان
  4. ر.ک: همان، ص43-‎44
  5. ر.ک: همان، ص44
  6. ر.ک: همان
  7. ر.ک: همان
  8. ر.ک: پاورقی، ص175
  9. ر.ک: همان، ص166

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها