صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

سخن گفتن از '''صدر الدين محمد بن ابراهيم شيرازى قوامى'''، نويسندۀ كتاب اسفار، كه در بين مردم به ملا صدرا و در ميان شاگردان مكتبش به صدر المتالهين مشهور است، برايم بسى لذت‌بخش است. من از عقل و خرد، روح بلند، نيروى مقاومت، آزاد انديشى، بيان نيكو، كمال و پختگى انديشه‌ها و صراحت در ابراز عقايد و افكار اين مرد بزرگ، با وجود تكفير و آن همه آزار كه در حق وى رفته است، شگفت‌زده‌ام. ويژگى‌هايى كه برشمردم پيش از آنكه از تاريخ زندگى او درك كنم از نوشته‌ها و كتاب‌هايش احساس نموده‌ام.

ملا صدرا پيوسته از كسانى كه يكى از دو شيوه را به كار مى‌برند، بدگويى مى‌كند مانند سخنى كه در مفاتيح الغيب،صفحۀ 3 و در اسفار، ج1،صفحۀ 4 دارد: «به سخنان بيهودۀ صوفيه مشغول نباش، و به گفته‌هاى فيلسوف نمايان اعتماد مكن. " و آنان كسانى هستند كه وقتى پيامبران آنها با معجزات و دلايل شفاف و روشن به سراغشان آمدند، آنان به دانش و نظريه‌هاى باطل خود شاد شدند تا وعدۀ عذابى كه آن را مسخره مى‌كردند آنان را فراگرفت."( سورۀ غافر، آيۀ 83) خدا ما و شما را، اى دوست من، از شر اين دو گروه حفظ كند و ميان ما و آنها يك لحظه جمع نكند.»

وى در اين كتاب با بيانى روشن و دقيق و با توضيحات كافى اهداف را بيان كرده است در حالى كه آنچه در كتاب‌هاى فلسفه رايج است، دشوارنويسى و رمزگويى است. كتاب‌هاى فلسفۀ پيش از او و حتى پس از او با روشى آسان نگاشته نشده است به دليل آنكه فيلسوفان نظريه‌هاى خود را تنها براى شاگردان مستعد خود بيان مى‌كردند و رموز آن را شرح مى‌دادند. ملا صدرا نيز به عنوان پيروى از حكماى بزرگ به مخفى نگاه داشتن مطالب خود سفارش مى‌كند، (اسفار، مقدمه، صفحۀ 4، مبدا و معاد، صفحۀ 1) ر.ك: تعليقه [[سبزواری، هادی|حكيم سبزوارى]] لكن رمزگويى و دشوارنويسى را به عنوان راهى براى پنهان كردن نظريه‌هاى خود، به خصوص در اسفار، در پيش نگرفته است بلكه در بيان اين نظريه‌ها با عبارات مختلف و مكرر، تا آنجا كه در توان داشته و متناسب با موضوع، بحث را گسترده كرده است. او نويسنده‌اى است كه از موهبت الهى برخوردار بوده و در زمان خود و ديگر عصرها حكيمى همانند او وجود نداشته است. امتياز مير داماد در كاربرد مجاز و كنايات و سخنان برگزيده و عبارات آهنگين بود و به همين جهت لقب امير بيان به او داده شد و در نظر من براى شاگرد او اين لقب، شايسته‌تر است.

هر چند به نظر ملا صدرا «فهم حقايق، جداى از الفاظ، ممكن نيست، زيرا اصطلاحات و مفاهيم لغات، گونه‌گون است» و اين سخنى بجاست كه اهل دانش به آن نظر دارند، لكن او در كتاب اسفار براى تفهيم اهداف خود از هيچ كوششى فروگذار نكرده و نهايت كوشش نويسنده‌اى توانا را در توضيح مطالب به كار برده و در اين راه نيز موفق بوده است به گونه‌اى كه اين توفيق براى ديگران به دست نيامده است و چنان كه خود در پايان صفحۀ 3 مقدمه گفته است: «سپاس خداوند را كه سخنانى بيان شد كه در آن نه دشوارى و نه شكى وجود دارد. سخنى است رمزگونه كه با دقت نگاشته شده است و به فهم‌ها نزديك است، و با آنكه در نهايت نزديكى است، مقام آن بلند و عالى است.» آن گاه گفته است: «مفاهيم دشوار را با كلماتى ساده بيان كردم.» و گفته است: «به ديدۀ عقلت به معانى آن بنگر، آيا مشكلى در آن به نظر مى‌رسد؟ سپس بار ديگر به الفاظ آن بنگر آيا در آن نقصى مى‌بينى؟» و در حقيقت، كتاب اسفار او شايستۀ اين وصف است، به ويژه سخن او در بارۀ آن: «قريبا من الأفهام في نهاية علوه، در نهايت علو معانى، به فهم‌ها نزديك است.» به فهم نزديك بودن آن، به اعتبار سهولت عبارت و متانت آن است، و نهايت علو آن، به اعتبار نظرات دقيق و افكار بلندى است كه ناشى از دانشمندان بزرگ و سرامد است، چنان كه خود در مبدا و معاد،صفحۀ 3 از آن اين گونه سخن گفته است: «ما براى آنان كه داراى استعداد بيشترى براى تحصيل كمال‌اند، به گونه‌اى رساتر و گسترده‌تر كتابى با عنوان اسفار اربعه تصنيف كرديم كه جامع فنون علوم كمالى است و ميدان اصحاب فكر و انديشه است و  جولانگاه ارباب نظر.»