شرح التلويحات اللوحية و العرشية

شرح التلويحات اللوحية و العرشية

نام کتاب	شرح التلويحات اللوحية و العرشية
نام های دیگر کتاب	التلويحات اللوحيه و العرشيه. شرح
پدیدآورندگان	ابن‌کمونه، سعد بن منصور (نويسنده) حبيبي، نجفقلي (محقق و مقدمه نويس)
زبان	عربي
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏741‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ش‎‏4
موضوع	سهروردي، يحيي بن حبش، 549؟ - 587ق. التلويحات اللوحيه و العرشيه - نقد و تفسير علوم طبيعي - متون قديمي تا قرن 14 فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 منطق - متون قديمي تا قرن 14 کلام - متون قديمي تا قرن 14
ناشر	مرکز پژوهشي ميراث مکتوب
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1387ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE13842AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

شرح التلويحات اللوحية و العرشية، شرح ابن کمونه، سعد بن منصور (متوفی683ق) بر «التلويحات»، اثر مهم فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی است. کتاب داراى سه بخش منطق، طبیعیات و الهیات‌ است و توسط نجفقلی حبیبی تصحیح و تحقیق شده اسـت.

ساختار

کتاب در سه جلد منتشر شده که در ابتدای هر جلد مقدمه جداگانه‌ای از مصحح کتاب درج شده است.

منطق تلویحات، در شش «مرصد»، طبیعیات آن، در چهار مرصد و الهیات آن، در سه «تلویح» و چهار «مورد» و یک «مرصاد عرشى» تنظیم شده است. شارح به شیوه «قال... أقول» کتاب را شرح کرده است. ابن کمونه با عنایت به سایر آثار سهروردى، عبارات متن را، گاهى به‌صورت کلى و اغلب تقطیع کرده و شرح داده است.

گزارش محتوا

تلویحات یکى از مهم‌ترین آثار سهروردى است که با حجم اندکش حاوى قواعد بسیارى است. این اثر در کنار آثارى چون «المشارع و المطارحات» و «المقاومات»، ابتدا از فلسفه مشائى با‌ تفسیر‌ خاص‌ سهروردى سخن گفته و سـپس بـر‌ این‌ مبنا‌ فلسفه اشراق مورد تحقیق قرار گرفته است... سهروردى خود در کتاب «المشارع و المطارحات» مى‌نویسد: این‌ کتاب را باید پیش از «حـكمة الإشـراق» و پس از کتـاب التلويحات مطالعه کرد و چون کتاب المقاومات باز هم‌ بـه‌ تـصریح‌ خود سهروردى در واقع تکمله و ضمیمه‌اى است بر التلويحات، پس بحث‌ اشراقى‌ از تلویحات آغاز شده و مبانى منطقى، فلسفى و مابعدالطـبیعى آن بـه‌تـفصیل در «المشارع و المطارحات»‌ مورد‌ تحلیل‌ قرار مى‌گیرد و سرانجام در قالبى تفصیلى و بـه بیان اشراقى متکامل در «حكمة‌ الإشراق»‌ ادامه‌ می‌یابد.

مصحح، اهمیت این شرح و انگیزه تصحیح را این‌گونه توضیح می‌دهد: «در جریان تصحیح رسائل الشجرة الإلهية شهرزورى براى این بنده مسجل شد که شهرزورى در تبیین مطالب، از شرح تلویحات ابن کمونه بسیار استفاده کرده است و پس از مراجعه دقیق به آن، اهمیت این شرح را در توضیح و تبیین عبارات و دیدگاه‌هاى سهروردى بسیار مفید یافتم‏».

شرح ابن کمونه بر باب منطق نسبتاً مفصل است و در بحث دلالت‌ها نکات جالبی مطرح کرده است. در باب اجزای علوم؛ یعنی مبادی و موضوع و مسائل، تحقیق دقیقی دارد و به‌ نظر می‌رسد که از ابن سینا در این باب استفاده کرده است. در بخش طبیعیات، جزء و جواهر فرد را مورد بررسی قرار داده و در ابطال ترکیب اجسام از ذرات اصرار ورزیده است.

در مورد این شرح، مصحح نکاتی را متذکر شده که به‌اختصار اشاره می‌شود: الف)- مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانى نام شرح تلویحات ابن کمونه را «التنقيحات في شرح التلويحات» ذکر کرده است. نام التنقيحات في شرح التلويحات به‌احتمال، نام شرح شهرزورى بر التلويحات است؛ هرچند خود شهرزورى در شرح «حكمة الإشراق» از آن فقط به «شرح التلويحات» تعبیر و یاد کرده است. در دائرةالمعارف اسلامی هم در ذکر آثار ابن کمونه از این عنوان استفاده شده است.

ب)- بر اساس نسخ موجود، ابن کمونه بر تمامى سه بخش منطق، طبیعیات و الهیات کتاب تلویحات سهروردى شرح نوشته است. شرح ابن کمونه بر تلویحات سهروردى، یکى از آثار مهم و مؤثر در شرح آثار و اندیشه سهروردى است که شهرزورى در رسائل الشجرة الإلهية و شرح حكمة الإشراق و شرح تلویحات، از آن استفاده کرده است و قطب‌الدین شیرازى در شرح حكمة الإشراق، از کار ابن کمونه بهره برده است.

ج)- طبق آنچه در مقدمه گفته و تا آخر بدان ملتزم بوده است، کوشش کرده است که مفهوم روشنى براى عبارات متن ذکر کند و در مواردى، حتى با ذکر نسخه‌بدل یا بیان نارسایى متن، نظر خود را بیان مى‏کند. در شرح، کوشیده است نظر خاص سهروردى را توضیح دهد و جایى که دیدگاه خاص سهروردى را با متن التلويحات ناسازگار دانسته است، آن را به نظر مشهور نسبت داده و گفته است: سهروردى بر این عقیده نیست، اما آنچه در آن مورد خاص گفته است بر مبناى پیروى از رأى مشهور بوده است، که البته توجیه «پیروى از رأى مشهور» یا «مسامحه»، برگرفته از بیان خود شیخ اشراق است، که به‌خصوص در مواضع متعدد طبیعیات «المشارع و المطارحات» به این معنى تصریح کرده است. او در مواردى بر سهروردى خرده مى‏گیرد و نظر خاص خویش را بیان مى‏کند . گاهى نیز مطالب توضیحى خارج از متن مى‏آورد که البته محدود است. ابن کمونه به تصریح خود در مقدمه این شرح، فهم و بیان خود را از عبارات تلویحات، از سایر آثار سهروردى گرفته است و با استفاده از آثار سهروردى این کتاب را شرح داده است.

د)- با عنایت به وجود نسخه‏هاى متعدد که عموماً قریب به زمان شارح است، معلوم مى‏شود این شرح مورد استقبال اهل فضل بوده است و استفاده شهرزورى، معاصر وى از آن، نشانه دیگرى از استقبال از کار ابن کمونه است. ابن کمونه در اوائل سال 667ق، از تصنیف شرح تلویحات فراغت یافته و شهرزورى رسائل الشجرة الإلهية را در 680ق، به پایان آورده است؛ یعنى حدودا 13 سال پس از پایان شرح ابن کمونه و معلوم مى‏شود شرح تلویحات ابن کمونه، کاملاً از اعتبار علمى نزد علماى فن برخوردار بوده است.

شیخ اشراق در کتاب التلويحات و دیگر آثارى که به روش مـشاء نـوشته، روح‌ اشراق‌ را نمایانده است. وى به‌ هـمان‌ انـدازه که از زبـان اسـتدلال بـهره برده، به زبـان شـهود نیز سخن گفته است. او از همان نخستین گامى که در فلسفه گذارده است‌ شور و حالى‌ دارد که این شور و حال‌ او‌ را خودآگاه و یا ناخودآگاه به‌سـوى ذوق اشـراق مـى‌کشانده است و این نکته حتى از مبحث مقولات، صورت، هـیولى و مـباحث مـنطقى وى نـیز آشـکار اسـت. وى به‌طور مثال در این‌ کتاب‌ برخى از مطالب را با عنوان «عرشى» و برخى دیگر را با عنوان «لوح» به رشته نگارش درآورده است. مطالبى که با عنوان «عرشى» به نگارش درآمده در نوع خـود مطالبى‌ است‌ که در‌ آثار فیلسوفان به چشم نمى‌خورد و از زبان استاد گرفته نشده است، همچنان‌که بخش پایانى کتاب تلویحات، «مرصاد عرشى» نام دارد، ولى مطالبى که با‌ عنوان ‌»لوح‌« به رشته تـحریر درآمـده است، شهودى و ابداعى نیست و از آثار حکما و یا از زبان فیلسوفان اقتباس شده ‌‌است‌.

وضعیت کتاب

بر کتاب التلويحات دو شرح دیگر نوشته شده که عبارت است از: شرح شـمس‌الدین شـهر زورى و شرح علامه حلى با عنوان «حل المشكلات من كتاب التلويحات».

فهرست مطالب هر جلد در ابتدای آن و نمایه آیات، اعلام، گروه‌ها، اصطلاحات و کتاب‌ها و فهرست منابع در انتهای آن ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مرادخانی، زهرا، «معرفی تحلیلی یک مقاله، یک کتاب: نگاهی به آثار شیخ اشراق»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب ماه فلسفه، شهریور 1388، شماره 24، صفحه 39 تا 54، به آدرس اینترنتی

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/780911

1. سجادی، سید جعفر، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج4، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.