زهر الأكم في الأمثال و الحكم
زهر الأكم في الأمثال و الحكم، اثر حسن یوسی، کتابی است پیرامون حکمت‌ها و ضرب‌المثل‌ها در زبان عرب، که با تحقیق محمد حجی و محمد اخضر، به چاپ رسیده است.
| زهر الأکم فی الأمثال و الحکم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | یوسی، حسن بن مسعود (نویسنده) |
| ناشر | الشرکة الجدیدة شرق |
| مکان نشر | مغرب - دار البیضاء |
| سال نشر | 1401ق. = 1981م. |
| چاپ | چاپ یکم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /ی9ز9 / 2522 PJA |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
به دنبال پیش‌گامانی همچون اصمعی و... که در دوران عباسی اول، جنبش جمع‌آوری و تدوین امثله را پدید آوردند، لغویون در قرن دوم هجری، به تألیف اختصاصی امثال پرداختند که آثاری همچون کتاب «معجم الأمثال» ابوالفضل احمد بن محمد نیشابوری میدانی (متوفی 518ق/ 1124م)، از معروف‌ترین آنها می‌باشد[۱].
شاید بتوان گفت که وجه تمایز یوسی در تألیف، ورود او به موضوعات نو و تازه‌ای است که پیوندی با شروح و حواشی‌ای که در میان نویسندگان عصر انحطاط رایج و حاکم بود، ندارد و نیز تلاش او برای بازگشت به منابع فرهنگ اسلامی در نخستین دوره‌های شکوفایی آن می‌باشد. وی با تلاش‌های شخصی خود از آن سرچشمه‌ها، زلال معرفت برگرفته و مایه‌هایی از اندیشه و زحمات خویش را بر آن افزوده، به‌طوری‌که باعث غنای تراث اسلامی عربی گردیده و آن را تجدید نموده و محبوب دل‌ها کرده است، که از جمله این تلاش‌های ارزشمند، همین کتاب حاضر است[۲].
بنای مؤلف بر آن بود تا کتاب خود را در شصت‌وشش باب که به دو قسمت یا «سمط» تقسیم می‌شود، تنظیم کند، اما متأسفانه اجل به وی مهلت نداد و فقط موفق به نگارش مقدمه، خاتمه و چهارده باب از سمط اول شد[۳].
به‌منظور آشنایی بیشتر با کتاب، به مقایسه پاره‌ای از مطالب آن با برخی از مطالب کتاب «معجم الأمثال» میدانی، پرداخته می‌شود:
«أنا جذيلها المحكك و عذيقها المرجب»: هر دو مؤلف، این مثل را به حباب بن منذر خطیب انصاری در روز سقیقه نسبت داده‌اند؛ با این تفاوت که یوسی، به تبیین چهارچوب تاریخی این مثل با بیان خلاصه ماجرای سقیفه و اختلاف میان مهاجرین و انصار، پرداخته است. وی برخلاف میدانی، به لفظ مثل اکتفا نکرده، بلکه کلام حباب را به‌صورت کامل آورده است: «أنا جذيلها المحكك و عذيقها المرجب؛ منا أمير و منكم أمير»، تا وجه افتخار و ادعا روشن شود.
یوسی، معانی متعددی را برای واژه «جذل» - که میدانی یک معنا برای آن ذکر نموده – آورده است و جمع‌های آن را با استشهاد به بیت امرؤالقیس و قول راجز و داستان اصمعی با اعرابی را ذکر کرده است.
یوسی، هنگام ذکر ماده «رجب»، درحالی‌که به دو جمله‌ای که اصمعی از عامری روایت کرده، استشهاد نموده، به تبیین معانی اصل و فرعی آن، پرداخته است.
وی همچنین به تبیین اختلاف معانی کلمه «العذق»، به‌واسطه اختلاف در فتحه و کسره حرف اول، پرداخته؛ درحالی‌که میدانی، در هر دو واژه، به معانی اجمالی اکتفا نموده است[۴].
امثال عربی، در این کتاب، به‌ترتیب حروف الفبا ذکر شده است؛ به این صورت که اولین کلمه هر مثل در نظر گرفته شده و اولین حرف اصلی آن به‌عنوان باب برگزیده شده و در هر باب نیز ترتیب الفبایی در امثال متعدد رعایت گردیده است و در ذیل هر مثل توضیحات مربوطه ذکر شده است[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.