۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان بغداد (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۲۰:۲۸
، ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۸جایگزینی متن - 'شيعيان' به 'شیعیان '
جز (جایگزینی متن - ' | کتابخانۀ دیجیتال نور =' به '| کتابخانۀ دیجیتال نور =') |
جز (جایگزینی متن - 'شيعيان' به 'شیعیان ') |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| تصویر =NUR23047J1.jpg | | تصویر =NUR23047J1.jpg | ||
| عنوان =زندگی سياسی و فرهنگی | | عنوان =زندگی سياسی و فرهنگی شیعیان بغداد | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
}} | }} | ||
'''زندگى سياسى و فرهنگى | '''زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان بغداد'''، تأليف دكتر سيد حسن موسوى، از جمله آثار فارسى تاريخ‌نگارى محلى است كه زندگى شیعیان بغداد را تا زمان انقراض آل‌بويه مورد بررسى قرار داده است. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
نويسنده در مقدمه اثر، زندگى سياسى و فرهنگى | نويسنده در مقدمه اثر، زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان بغداد را به دو دوره تقسيم كرده است. دوره اول كه هم‌زمان با عصر غيبت صغرى بوده، همراه با اختناق و تقيه بوده و شیعیان با تشكيل شبكه‌هاى مخفى، خواهان پيوند با رهبران، در جهت حلّ مشكلات زندگى سياسى - عقيدتى خويش بودند. در دوره دوم كه از 334 - 450ق ادامه يافت، چون اميران آل‌بويه شيعه بودند، شیعیان ، آزادى نسبى‌اى به دست آوردند و به رهبرى بزرگان شيعه، كانون قدرتى در بغداد تشكيل دادند. در رأس اين پايگاه قدرت، شخصيت‌هاى سياسى و فرهنگى، چون [[شيخ مفيد]]، [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و ديگران قرار داشتند<ref>مقدمه كتاب، ص 15 - 18</ref> | ||
مباحث فصل‌هاى كتاب به‌اختصار بدين ترتيب است: | مباحث فصل‌هاى كتاب به‌اختصار بدين ترتيب است: | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
#در فصل اول كتاب، جغرافياى تاريخ بغداد مورد بررسى قرار گرفته است. در منابع تاريخى، دلايلى وجود دارد كه نشان مى‌دهد نام بغداد، داراى قدمت تاريخى است. كلمه «بگداد» در لوحى كه در شهر سيپار كشف شده و مربوط به دوره حمورابى (قرن 18ق. م) است، مشاهده مى‌شود و به همين دليل محققان، تاريخ بناى بغداد را در دوران حكومت وى، كه معاصر با حضرت ابراهيم خليل بوده است، مى‌دانند<ref>متن كتاب، ص 19</ref> | #در فصل اول كتاب، جغرافياى تاريخ بغداد مورد بررسى قرار گرفته است. در منابع تاريخى، دلايلى وجود دارد كه نشان مى‌دهد نام بغداد، داراى قدمت تاريخى است. كلمه «بگداد» در لوحى كه در شهر سيپار كشف شده و مربوط به دوره حمورابى (قرن 18ق. م) است، مشاهده مى‌شود و به همين دليل محققان، تاريخ بناى بغداد را در دوران حكومت وى، كه معاصر با حضرت ابراهيم خليل بوده است، مى‌دانند<ref>متن كتاب، ص 19</ref> | ||
#:آغاز بنا و توسعه بغداد در دوره‌هاى مختلف در ادامه اين فصل ذكر شده است. نويسنده براى اينكه بتواند بافت شهرى و ساختار اجتماعى شهر بغداد را توضيح دهد، محلات، مساجد، بازارها، مشاهد و مزارات بغداد را با استفاده از منابع مختلف مورد مطالعه قرار داده است. در انتهاى اين فصل از كتاب شش نقشه درباره بغداد از منابعى چون «خارطة بغداد المفصل» ارائه شده است<ref>همان، ص 43 - 48</ref> | #:آغاز بنا و توسعه بغداد در دوره‌هاى مختلف در ادامه اين فصل ذكر شده است. نويسنده براى اينكه بتواند بافت شهرى و ساختار اجتماعى شهر بغداد را توضيح دهد، محلات، مساجد، بازارها، مشاهد و مزارات بغداد را با استفاده از منابع مختلف مورد مطالعه قرار داده است. در انتهاى اين فصل از كتاب شش نقشه درباره بغداد از منابعى چون «خارطة بغداد المفصل» ارائه شده است<ref>همان، ص 43 - 48</ref> | ||
#نويسنده در فصل دوم كتاب، زندگى سياسى و فرهنگى | #نويسنده در فصل دوم كتاب، زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان در دوره اول عباسى (132 - 255ق) را مورد مطالعه قرار داده است. نويسنده، معتقد است كه با توجه به منابع اندكى كه در دست است مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه حضور شیعیان و آغاز شكل‌گيرى جامعه آنان در بغداد و نواحى آن، به دوران اوليه فتوحات مسلمانان در عراق برمى‌گردد و حضور فعال سلمان فارسى در اين منطقه از عوامل مهم گرايش مردم به مذهب شيعه بوده است<ref>همان، ص 56</ref> | ||
#:از جمله عواملى كه در شكل‌گيرى جامعه شيعه اثناعشرى در بغداد نقش داشتند خاندان‌هايى بودند كه پس از بناى شهر بغداد در آن سكنى گزيدند؛ لذا نويسنده در بخشى از اين فصل به معرفى خاندان‌هاى يقطين، نوبخت و برمكيان مى‌پردازد<ref>همان، ص 52 - 57</ref>بررسى جايگاه مذاهب در بغداد و ريشه‌هاى اختلاف | #:از جمله عواملى كه در شكل‌گيرى جامعه شيعه اثناعشرى در بغداد نقش داشتند خاندان‌هايى بودند كه پس از بناى شهر بغداد در آن سكنى گزيدند؛ لذا نويسنده در بخشى از اين فصل به معرفى خاندان‌هاى يقطين، نوبخت و برمكيان مى‌پردازد<ref>همان، ص 52 - 57</ref>بررسى جايگاه مذاهب در بغداد و ريشه‌هاى اختلاف شیعیان و سنى‌مذهبان، مطلب ديگرى است كه در انتهاى اين فصل ذكر شده است<ref>همان، ص 58 - 97</ref> | ||
#فصل سوم به بررسى زندگى سياسى و فرهنگى | #فصل سوم به بررسى زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان در عصر غيبت صغرى اختصاص دارد. اين دوره، از شهادت [[امام حسن عسکری(ع)]] (260ق) شروع مى‌شود و با درگذشت سفير چهارم (ابوالحسن على بن محمد سمرى،م 329ق) پايان مى‌پذيرد. در اين دوره هفتاد ساله، تاريخ اسلام پر از حوادث و تحولات است. در همين عصر است كه وكالت يا به‌عبارت‌ديگر، سفارش امام مهدى(عج) به چهار نفر از خواص آن حضرت: عثمان بن سعيد، محمد بن عثمان، حسين بن روح و على بن محمد سمرى تفويض مى‌گردد<ref>همان، ص 99</ref> | ||
#در فصل چهارم، از نقش نقباى بغداد در امور سياسى و فرهنگى سخن به ميان آمده است. نقيب به معناى عام كلمه، به كسى اطلاق مى‌شد كه سرپرستى گروه معينى را به عهده داشته باشد. قديمى‌ترين زمانى كه كلمه نقيب در اين مفهوم به كار رفته سال 163 در زمان خلافت مهدى عباسى است كه در آن زمان نقيب به سرپرست گروهى از سپاهيان اطلاق مى‌شده است. امّا نقيب در معناى خاص كلمه، در اوايل خلافت عباسيان ايجاد شد. آنان كسانى را به‌عنوان نقيب (شريف) انتخاب مى‌كردند تا به امور علويان و عباسيان رسيدگى نمايند<ref>همان، ص 145</ref> | #در فصل چهارم، از نقش نقباى بغداد در امور سياسى و فرهنگى سخن به ميان آمده است. نقيب به معناى عام كلمه، به كسى اطلاق مى‌شد كه سرپرستى گروه معينى را به عهده داشته باشد. قديمى‌ترين زمانى كه كلمه نقيب در اين مفهوم به كار رفته سال 163 در زمان خلافت مهدى عباسى است كه در آن زمان نقيب به سرپرست گروهى از سپاهيان اطلاق مى‌شده است. امّا نقيب در معناى خاص كلمه، در اوايل خلافت عباسيان ايجاد شد. آنان كسانى را به‌عنوان نقيب (شريف) انتخاب مى‌كردند تا به امور علويان و عباسيان رسيدگى نمايند<ref>همان، ص 145</ref> | ||
#:نويسنده، دوره زندگى سياسى و فرهنگى نقيبان را به دو دوره تقسيم كرده است: دوره اوّل، كه از سال 132 - 334، سال تسلط احمد معزالدوله بر بغداد را شامل مى‌شود. دوره دوم، شامل دوران حكومت آل‌بويه است كه از 334 - 447 ادامه داشته است<ref>همان، ص 151</ref>در بخش آخر اين فصل، اسامى 21 تن از نقيبان دوره آل‌بويه و نقش سياسى و فرهنگى آنان ذكر شده است<ref>همان، ص 152 - 179</ref> | #:نويسنده، دوره زندگى سياسى و فرهنگى نقيبان را به دو دوره تقسيم كرده است: دوره اوّل، كه از سال 132 - 334، سال تسلط احمد معزالدوله بر بغداد را شامل مى‌شود. دوره دوم، شامل دوران حكومت آل‌بويه است كه از 334 - 447 ادامه داشته است<ref>همان، ص 151</ref>در بخش آخر اين فصل، اسامى 21 تن از نقيبان دوره آل‌بويه و نقش سياسى و فرهنگى آنان ذكر شده است<ref>همان، ص 152 - 179</ref> | ||
#در فصل پنجم كتاب، زندگى علمى - اجتماعى و مبارزات عقيدتى بزرگان شيعى بغداد، در عصر اختناق و دوران غيبت صغرى بررسى شده است. از جمله مشخصه‌هاى قابل تعمّق در بررسى اوضاع و احوال شخصيت‌هاى برجسته شيعى در اين دوره، آن است كه بيشتر رجال، از خاندان‌هاى ايرانى و از جمله خاندان دانش‌پرور نوبخت هستند<ref>همان، ص 182</ref> | #در فصل پنجم كتاب، زندگى علمى - اجتماعى و مبارزات عقيدتى بزرگان شيعى بغداد، در عصر اختناق و دوران غيبت صغرى بررسى شده است. از جمله مشخصه‌هاى قابل تعمّق در بررسى اوضاع و احوال شخصيت‌هاى برجسته شيعى در اين دوره، آن است كه بيشتر رجال، از خاندان‌هاى ايرانى و از جمله خاندان دانش‌پرور نوبخت هستند<ref>همان، ص 182</ref> | ||
#عصر آل‌بويه، آغازى براى آزادى‌هاى نسبى | #عصر آل‌بويه، آغازى براى آزادى‌هاى نسبى شیعیان بغداد بوده است. در بخش اوّل و دوم اين فصل، از عوامل مؤثر تسلط آل‌بويه بر بغداد و مبانى و ديدگاه مذهبى آنان، به‌اجمال سخن رفته است. در بخش سوم نيز عملكرد سياسى و فرهنگى هريك از اميران بويه‌اى به ترتيب زمانى و به‌عنوان حكمرانى شيعى و نيز موقعيت سياسى و مذهبى شیعیان بغداد بررسى شده است<ref>همان، ص 213</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||