۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
رقابت عباسیان و فاطمیان در سیادت بر حرمین شریفین قرن پنجم و ششم هجری (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۳ نوامبر ۲۰۱۸، ساعت ۲۰:۵۹
، ۱۳ نوامبر ۲۰۱۸جایگزینی متن - 'مى‌كردند' به 'می‌كردند'
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') |
جز (جایگزینی متن - 'مى‌كردند' به 'می‌كردند') |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| سال نشر = 1385 ش | | سال نشر = 1385 ش | ||
| کد اتوماسیون = | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03921AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| شابک =964-540-020-1 | | شابک =964-540-020-1 | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
در مقدمه، توضيح مختصرى پيرامون كتاب و موضوع آن، ارائه گرديده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 مقدمه، ص7]-[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/8 8]</ref> | در مقدمه، توضيح مختصرى پيرامون كتاب و موضوع آن، ارائه گرديده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 مقدمه، ص7]-[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/8 8]</ref> | ||
پژوهش حاضر در صدد بيان اين مطلب است كه دو دولت سلجوقى و فاطمى، اولى تحت پوشش خلفاى عباسى و دومى به‌طور مستقيم، چگونه تلاش | پژوهش حاضر در صدد بيان اين مطلب است كه دو دولت سلجوقى و فاطمى، اولى تحت پوشش خلفاى عباسى و دومى به‌طور مستقيم، چگونه تلاش می‌كردند نفوذ و سيادت خود را در حرمين شريفين حفظ كرده و از مزاياى معنوى و سياسى آن بهره‌مند شوند<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 همان، ص7]</ref> | ||
دولت فاطمى كه در قاهره مستقر بود، هم به لحاظ نزدیکى جغرافيايى و هم از آن رو كه مصر تأمين‌كننده بخش عمده مايحتاج عمومى مكه و مدينه بشمار مى‌آمد، فرصت بسيار مناسبى براى تسلط بر حرمين داشت؛ به همين دليل، براى سال‌هاى متمادى توانست نام خويش را بر فراز منبر بيت‌الحرام نگاه دارد<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 همان]</ref> | دولت فاطمى كه در قاهره مستقر بود، هم به لحاظ نزدیکى جغرافيايى و هم از آن رو كه مصر تأمين‌كننده بخش عمده مايحتاج عمومى مكه و مدينه بشمار مى‌آمد، فرصت بسيار مناسبى براى تسلط بر حرمين داشت؛ به همين دليل، براى سال‌هاى متمادى توانست نام خويش را بر فراز منبر بيت‌الحرام نگاه دارد<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 همان]</ref> | ||
در اين سوى، به دليل اينكه خلفاى عباسى مانند اكثريت مسلمانان، سنى بودند و به‌خصوص پس از تسلط سلجوقيان بر بغداد و قدرت نظامى شگفت آن در حمايت از عباسيان، فاطميان با رقيبى نيرومند روبه‌رو شدند. دشوارى‌هاى مالى در مصر مزيد بر علت شد و دست فاطميان را از تسلّط بر حرمين كوتاه كرد؛ هرچند هر از گاهى باز آنان تلاشى را آغاز | در اين سوى، به دليل اينكه خلفاى عباسى مانند اكثريت مسلمانان، سنى بودند و به‌خصوص پس از تسلط سلجوقيان بر بغداد و قدرت نظامى شگفت آن در حمايت از عباسيان، فاطميان با رقيبى نيرومند روبه‌رو شدند. دشوارى‌هاى مالى در مصر مزيد بر علت شد و دست فاطميان را از تسلّط بر حرمين كوتاه كرد؛ هرچند هر از گاهى باز آنان تلاشى را آغاز می‌كردند و براى مدتى مسلط مى‌شدند<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 همان، ص7]-[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/7 8]</ref> | ||
رقابتِ سلجوقيان با فاطميان، در ادامه رقابتى بود كه سال‌ها پيش از آن، ميان خلافت سنى عباسى و خلافت اسماعيلى‌مذهب فاطمى وجود داشت. اين رقابت از اواخر قرن سوم هجرى (نهم ميلادى) آغاز شد و ادامه يافت، تاآنكه سلاجقه سنى‌مذهب ظهور كرده و در سال 447ق1055/م، وارد عراق شدند و در كنار خلافت عباسى و به حمايت از آن ايستادند. تسلط طغرل بر بغداد، توانست جنبش بساسيرى را از ميان برده و القائم خليفه وقت عباسى را از دست آنان نجات دهد. بدين ترتيب فصل تازه‌اى از رقابت ميان سلجوقيان و فاطميان آغاز شد كه بخشى از آن در سرزمين حجاز در جريان بود<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/9 متن كتاب، ص9]</ref> | رقابتِ سلجوقيان با فاطميان، در ادامه رقابتى بود كه سال‌ها پيش از آن، ميان خلافت سنى عباسى و خلافت اسماعيلى‌مذهب فاطمى وجود داشت. اين رقابت از اواخر قرن سوم هجرى (نهم ميلادى) آغاز شد و ادامه يافت، تاآنكه سلاجقه سنى‌مذهب ظهور كرده و در سال 447ق1055/م، وارد عراق شدند و در كنار خلافت عباسى و به حمايت از آن ايستادند. تسلط طغرل بر بغداد، توانست جنبش بساسيرى را از ميان برده و القائم خليفه وقت عباسى را از دست آنان نجات دهد. بدين ترتيب فصل تازه‌اى از رقابت ميان سلجوقيان و فاطميان آغاز شد كه بخشى از آن در سرزمين حجاز در جريان بود<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/9 متن كتاب، ص9]</ref> | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
نویسنده پيش از بيان مطالبى پيرامون رقابت ميان دو دولت سلجوقى سنى و فاطمى شيعى بر سر سيادت بر حجاز از نيمه دوم قرن پنجم هجرى / يازدهم ميلادى، درباره اهميت دينى و جغرافيايى سرزمين حجاز و وضعيت كنونى آن سخن گفته و در ادامه نيز وضعيت هريك از دو رقيب: سلجوقيان و خلافت عباسى، از يك سو و دولت فاطمى در سوى ديگر را در آغاز اين رقابت، شرح داده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/9 ر.ک: همان]</ref> | نویسنده پيش از بيان مطالبى پيرامون رقابت ميان دو دولت سلجوقى سنى و فاطمى شيعى بر سر سيادت بر حجاز از نيمه دوم قرن پنجم هجرى / يازدهم ميلادى، درباره اهميت دينى و جغرافيايى سرزمين حجاز و وضعيت كنونى آن سخن گفته و در ادامه نيز وضعيت هريك از دو رقيب: سلجوقيان و خلافت عباسى، از يك سو و دولت فاطمى در سوى ديگر را در آغاز اين رقابت، شرح داده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/9 ر.ک: همان]</ref> | ||
سرزمين حجاز در نگاه عامه مسلمانان، اهميت ويژه‌اى داشت؛ چراكه وحى در آن فرود آمده و رسالت اسلام در آنجا ظاهر گشته بود. جايى كه محل برگزارى حج و گرد آمدن هزاران مسلمان، صرف نظر از رنگ و نژاد و مذهب بود و آنان از دورترين نقاط براى اداى مناسك حج، كه از اركان اسلام بود، به آن سرزمين رهسپار مى‌شدند. به‌علاوه، حجاز مركز مقدسات اسلامى بود و مسجد الحرام و كعبه، قبله مسلمانان و مسجد شريف نبوى در آنجا قرار داشت. علاوه بر اينها به عقيده نویسنده، مسلمانان خلافتى را مشروع مى‌دانستند كه حجاز را زير سيطره و سيادت خود داشته باشد، راه‌هاى حج را ايمن سازد، براى كعبه پرده فراهم آورد، مراعات مصالح آنجا و مصالح آن شهر و مسلمانان را فراهم كند؛ فراهم كردن اين خدمات، رضايت و حمايت بيشتر مسلمانان را به‌همراه داشت و باعث مى‌شد كه همگان به ديده احترام و تكريم به حكومت بنگرند. افزون بر اينها، حجاز به لحاظ جغرافيايى نيز حائز اهميت بود و حلقه پيوند ميان جنوب و شمال جزيرة العرب و بلاد شام و مصر بشمار مى‌آمد؛ به‌طورى‌كه قافله‌هاىِ مسيرِ خشكىِ تجارى كه از يمن حركت | سرزمين حجاز در نگاه عامه مسلمانان، اهميت ويژه‌اى داشت؛ چراكه وحى در آن فرود آمده و رسالت اسلام در آنجا ظاهر گشته بود. جايى كه محل برگزارى حج و گرد آمدن هزاران مسلمان، صرف نظر از رنگ و نژاد و مذهب بود و آنان از دورترين نقاط براى اداى مناسك حج، كه از اركان اسلام بود، به آن سرزمين رهسپار مى‌شدند. به‌علاوه، حجاز مركز مقدسات اسلامى بود و مسجد الحرام و كعبه، قبله مسلمانان و مسجد شريف نبوى در آنجا قرار داشت. علاوه بر اينها به عقيده نویسنده، مسلمانان خلافتى را مشروع مى‌دانستند كه حجاز را زير سيطره و سيادت خود داشته باشد، راه‌هاى حج را ايمن سازد، براى كعبه پرده فراهم آورد، مراعات مصالح آنجا و مصالح آن شهر و مسلمانان را فراهم كند؛ فراهم كردن اين خدمات، رضايت و حمايت بيشتر مسلمانان را به‌همراه داشت و باعث مى‌شد كه همگان به ديده احترام و تكريم به حكومت بنگرند. افزون بر اينها، حجاز به لحاظ جغرافيايى نيز حائز اهميت بود و حلقه پيوند ميان جنوب و شمال جزيرة العرب و بلاد شام و مصر بشمار مى‌آمد؛ به‌طورى‌كه قافله‌هاىِ مسيرِ خشكىِ تجارى كه از يمن حركت می‌كردند، با عبور از اين سرزمين به شام مى‌رفتند. همچنين قافله‌هاى دريايى كه از چين و هند مى‌آمدند، از سواحل درياى سرخ مى‌گذشتند و كالاهاى مختلفى را همراه خود مى‌بردند و در نتيجه اين تبادلات، فوائد تجارى خاصى نصيب ساكنان حجاز مى‌شد. فوايد اقتصادى به‌دست‌آمده در ايام حج را كه اهميت زيادى براى ساكنان حجاز داشت نيز بايد بر آن افزود؛ منافعى كه توقف آن مى‌توانست به‌نحو قابل ملاحظه‌اى بر شرايط سياسى و اقتصادى حجاز تأثير بگذارد<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/10 همان، ص10]-[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/11 11]</ref> | ||
نویسنده در تشريح رقابت ميان سلجوقيان و فاطميان، به اين نكته اشاره نموده است كه سلجوقيان و عباسيان با بهره‌گيرى از شرايط اقتصادى و سياسى حاكم بر مصر، تلاش كردند تا با نفوذ دولت فاطمى در حجاز به مقابله برخیزند. در مقابل، اشراف حجاز هم در مكه و مدينه، در صدد بهره‌گيرى از اختلاف ميان اين دو قدرت بودند. به نظر نویسنده وضعيت يادشده براى اشراف حجاز و حكمرانى آنان بر حرمين، فوايدى در برداشت؛ حاكمان حجاز از رقابت سلجوقيان و عباسيان با فاطميان، تأثير پذيرفتند و هرگونه تغييرى، بر وضعيت آنان تأثير مى‌گذاشت. به اعتقاد وى توجه به وقايع آن دوره (447-567ق1055/-1171م) به‌خوبى بيانگر آن است كه هريك از طرفين رقيب در صدد بود تا با رسيدگى به وضعيت حجاج، توجه و رضايت آنان، وضعيت خود را بهبود بخشد؛ اداى شعائر حج، زمينه را براى اظهار اين رقابت در قالب توجه به حجاج و حمايت از آنان و نتيجتا كسب اين رقابت در موارد مختلفى خود را نشان مى‌داد. يكى از آن موارد، خطبه بود كه مى‌بايست نام يكى از آن دو، در منابر حجاز در موسم حج برده مى‌شد و ديگرى اين كه كدام‌يك از آن دو به‌عنوان رهبر دينى - سياسى، سرپرستى حجاج را در اختيار داشته و حج را براى آنان اقامه كند. همين طور در پرده كعبه و تلاش هركدام براى اجراى شعائر خاص خودشان درباره كعبه نيز اين بحث جريان داشت. افزون بر اينها، انجام خيرات و حمايت از حجاج در مسيرهاى منتهى به مكه و گرفتن ماليات از حجاج و نيز فراهم كردن آب در طول مسير و در شهر مكه، عرصه‌هاى ديگر اين رقابت بود. از طرفى، كارهاى عمرانى در مكه مكرمه، از جمله اقداماتى بود كه مورد توجه حجاجى كه از نقاط مختلف دنياى اسلام به مكه مى‌آمدند، قرار مى‌گرفت و آنان با چشم مى‌ديدند و گواهى مى‌دادند كه تا چه اندازه آن دولت‌ها به حرمين رسيدگى كرده و به مقدّسات عنايت دارند<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/37 ر.ک: همان، ص37]-[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/38 38]</ref> | نویسنده در تشريح رقابت ميان سلجوقيان و فاطميان، به اين نكته اشاره نموده است كه سلجوقيان و عباسيان با بهره‌گيرى از شرايط اقتصادى و سياسى حاكم بر مصر، تلاش كردند تا با نفوذ دولت فاطمى در حجاز به مقابله برخیزند. در مقابل، اشراف حجاز هم در مكه و مدينه، در صدد بهره‌گيرى از اختلاف ميان اين دو قدرت بودند. به نظر نویسنده وضعيت يادشده براى اشراف حجاز و حكمرانى آنان بر حرمين، فوايدى در برداشت؛ حاكمان حجاز از رقابت سلجوقيان و عباسيان با فاطميان، تأثير پذيرفتند و هرگونه تغييرى، بر وضعيت آنان تأثير مى‌گذاشت. به اعتقاد وى توجه به وقايع آن دوره (447-567ق1055/-1171م) به‌خوبى بيانگر آن است كه هريك از طرفين رقيب در صدد بود تا با رسيدگى به وضعيت حجاج، توجه و رضايت آنان، وضعيت خود را بهبود بخشد؛ اداى شعائر حج، زمينه را براى اظهار اين رقابت در قالب توجه به حجاج و حمايت از آنان و نتيجتا كسب اين رقابت در موارد مختلفى خود را نشان مى‌داد. يكى از آن موارد، خطبه بود كه مى‌بايست نام يكى از آن دو، در منابر حجاز در موسم حج برده مى‌شد و ديگرى اين كه كدام‌يك از آن دو به‌عنوان رهبر دينى - سياسى، سرپرستى حجاج را در اختيار داشته و حج را براى آنان اقامه كند. همين طور در پرده كعبه و تلاش هركدام براى اجراى شعائر خاص خودشان درباره كعبه نيز اين بحث جريان داشت. افزون بر اينها، انجام خيرات و حمايت از حجاج در مسيرهاى منتهى به مكه و گرفتن ماليات از حجاج و نيز فراهم كردن آب در طول مسير و در شهر مكه، عرصه‌هاى ديگر اين رقابت بود. از طرفى، كارهاى عمرانى در مكه مكرمه، از جمله اقداماتى بود كه مورد توجه حجاجى كه از نقاط مختلف دنياى اسلام به مكه مى‌آمدند، قرار مى‌گرفت و آنان با چشم مى‌ديدند و گواهى مى‌دادند كه تا چه اندازه آن دولت‌ها به حرمين رسيدگى كرده و به مقدّسات عنايت دارند<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/37 ر.ک: همان، ص37]-[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/5596/1/38 38]</ref> | ||