راوندی، مرتضی
مرتضى راوندى (1292-1378ش)، پژوهشگر، تاریخ‌نویس، حقوق‌دان معاصر ایرانى، نویسنده کتاب ۱۰ جلدی تاریخ اجتماعی ایران
ولادت
در 1292ش در تهران دیده به جهان گشود. پدرش سیدمهدى موسوى غروى بود كه در كودكى او را از دست داد و زیر نظر برادر بزرگش، حجت‌الاسلام سید غفور موسوى غروى، بزرگ شد. او بعدها نام خانوادگى راوندى را برگزید.
تحصیلات
دوره ابتدایى را در مدرسه ایمان گذراند و از دارالفنون دیپلم ادبى گرفت. سپس در دانشكده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل ادامه داد. لیسانس خود را از دانشكده حقوق تهران گرفت.
او مدتى در اداره راه آهن كار كرد و در 1318ش، به استخدام وزارت دادگسترى درآمد. كار در دادگسترى او را با عمق فساد حاكم بر نظام ادارى و حق‌كشى و ستم بر مردم آشنا كرد. این امر و تحولات پرشتاب ناشى از رویدادهاى پس از شهریور 1320، راوندى را به حزب توده ایران جذب كرد. این حزب در مهر 1320 در تهران تشكیل شده و مهمترین مدعى طرفدارى از عدالت و آزادى و قانون اساسى مشروطیت در آن زمان بود. راوندى در حزب توده ایران فعالیتهاى گوناگونى داشت، از جمله: تلاش براى تقویت و ساماندهى اتحادیه‌هاى كارگرى صنایع پارچه‌بافى اصفهان، همكارى با روزنامه دنیاى امروز(ه) به صاحب امتیازى و مدیریت حسین فرشید، كسب امتیاز روزنامه آهنگر، ترجمان (ارگان) حزب توده در اصفهان در اردیبهشت 1325، سخنرانى درباره مسائل روز در شهرهاى شمالى ایران ازجمله درباره نیاز نداشتن ایران به مستشاران امریكایى در ژاندارمرى و امضاى اعلامیه تأسیس حزب جنگل در آذر 1324. او افزون‌بر فعالیتهاى حزبى با دایركردن دفتر وكالتش در اصفهان، از زندانیان و اعضاى تحت تعقیب حزب توده و شوراى متحده اتحادیه‌ها دفاع كرد. در همان سال در كمیته ایالتى حزب توده در آذربایجان نیز فعالیت داشت.
مرتضى راوندى مانند بسیارى از تحصیل‌كردگان دوران خود با وعده آزادى و دموكراسى حزب توده ایران به عضویت آن درآمد. او به قانون اساسى ایران و حكومت مشروطه اعتقاد داشت و برخلاف سیاست رسمى حزب توده، طرفدار جنبش ملى شدن صنعت نفت ایران بود و محمد مصدق را شخصیتى ملى و وطن‌پرست مى‌دانست.
راوندى در دومین كنگره حزب توده ایران در بهار 1327ش، كه نیمه‌مخفى برگزار شد، یكى از چهارده نفرى بود كه به عضویت هیئت مشورتى كمیته مركزى حزب انتخاب شدند. او در 1330ش، به جرم فعالیتهاى سیاسى دستگیر شد و بیش از یك سال زندانى بود. در دوران زندان به ماهیت خط‌مشى حزب توده پى برد. پس از آزادى و كودتاى 28 مرداد 1332ش از فعالیتهاى سیاسى كناره گرفت و به تحقیق و تألیف پرداخت. راوندى در 1346ش، به خواست خود بازنشسته شد. آخرین سمت او دادیار دیوان عالى كشور بود. او مدتى ریاست اداره ثبت كل كشور و ریاست یكى از ادارات بیمه‌هاى اجتماعى را نیز برعهده داشت. بعدها اسداللّه علم (وزیر دربار محمدرضاشاه پهلوى) وى را به مجمعى متشكل از پانصد تن از استادان دانشگاه، تاریخ‌نویسان، جامعه‌شناسان و روشنفكران دعوت كرد تا به تدوین تاریخ پنجاه ساله سلطنت سلسله پهلوى (1304ـ1357ش) بپردازند.
وى از جوانى با همت شخصى و با نیت تهیه تاریخ زندگى مردم ایران، پژوهش و فیش‌بردارى از منابع گوناگون داخلى و خارجى را آغاز كرد. وى در طول پنجاه سال پژوهش، هزاران فیش و سند تاریخى را از كتاب‌هاى گوناگون جمع‌آورى كرد.
كتاب 10 جلدى تاریخ اجتماعى ایران كه گردآورى آن بیش از 40 سال به طول انجامید، اساسى‌ترین كار رواندى است. با این كار، او پایه‌اى محكم و قابل ستایش در این عرصه بنیان نهاد. نخستین دوره تاریخ اجتماعى در1340ش در سه جلد منتشر شد. پس از انقلاب، اكثر كتاب‌هاى او، به خصوص جلدهاى اول و دوم آن كه به فرهنگ و تمدن ایران قدیم و حمله اعراب بادیه‌نشین مى‌پرداخت، مجوز نشر نیافت و جلدهاى آخر كه به نقد اعتقادات ایرانیان مى‌پرداخت، در سوئد چاپ شد.
وفات
راوندى در 23 شهریور 1378، در 86 سالگى، براثر عارضه مغزى در تهران درگذشت و در قطعه نویسندگان و هنرمندان بهشت‌زهرا به خاك سپرده شد.
آثار
- تاریخ اجتماعى ایران (10 جلد).
- تاریخ تحولات اجتماعى.
- تشریح قانون اساسى ایران.
- زندگى روزمره ایرانیان در خلال روزگاران.
- سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در ایران و اروپا.
- سیر قضا و تاریخ دادگسترى در ایران و اروپا.
- ترجمه زندگى مسلمانان در قرون وسطى: اثر دكتر على مظاهرى.
- ترجمه اقتصاد بشرى: اثر رنه ساد (از مجموعه چه مى‌دانم؟).
منابع مقاله
ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد، 13 اردیبهشت 1390.