دیوان نثار شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها

| پیش از =

}}  

==ساختار==

در مقدمه، ابتدا شرح ‎حال نویسنده ذکر گردیده و در ادامه، به بیان ویژگی‎های شعر وی و چاپ کتاب، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان23-‎32</ref>.

پس از قصیده، طبع وی بیشتر تمایل به قطعه دارد، اما چند مثنوی کوتاه و تعدادی مخمس و ترکیب‎بند و ترجیع‎بند و مطایبه و هجونامه نیز دارد. از لحاظ مطایبه و هجو، نثار از معدود شاعرانی است که در این کار، ید طولایی دارد و به هیچ‎کس رحم نکرده است؛ از وزیر مملکت فارس «مستشارالدوله» گرفته تا امام جمعه وقت و متولی آستانه حضرت شاه‎چراغ، همه را با تیغ برنده هجو خود، مورد انتقاد و هجوم قرار داده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

در شعرهای نثار بسیاری از وقایع فارس مورد بحث قرار گرفته که از نظر بررسی اوضاع اجتماعی آن روزگار منطقه، مفید فواید بسیار تاریخی است. قصیده‎ای درباره قحطی و کمبود و گرانی گندم و نان و اعتراض و آشوب مردم به انتصاب قوام‎الملک شیرازی به پیشکاری حکومت نظام‎السلطنه صاحب اختیار دارد که نتیجه آن اعتراض‎ها، به‎طوری‎که در شعر صراحت دارد، به عزل و اخراج قوام‎الملک از فارس منتهی می‎شود و اقدام حکومت به وارد کردن گندم برای مبارزه با قحطی. این قصیده که با مطلع:

'''راستی را کس نمی‎داند که میر کامکار      از کجا برد این همه تدبیر و حکمت را به‎کار '''

و سرانجام:

'''هم قوام‎الملک را چندی برای مصلحت      کرد در امر حکومت از تفضل پیشکار'''

'''این خبر چون منتشر گردید از غیرت فتاد    در روان خاص و عام شهر از هر سو شرار'''

که این قصیده در یک‎صدوسه بیت جریان آن وقایع را بازگو می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.

نثار گاهی در قصیده‎های خود، تنها به ذکر وقایع بسنده نمی‎کند و نه‎تنها از حکومت، که به انتقاد از شاه نیز می‎پردازد. در قصیده‎ای نسبت به انتصاب بی‎مورد حکمرانانی چون مستشارالملک پرداخته، وی را مبرزالوزرا خوانده و به شکلی بسیار گویا، به پادشاه اعتراض کرده است:

'''وزیر مملکت فارس مستشارالملک        اگر به مسند جم تکیه کرده است رواست'''

و ادامه می‎دهد:

'''چه مستراح به ملک و چه متشار به ملک      به ملک حاصل هر دو عفونت است و وباست'''

'''تو شاه بین که مر او را وزیر خواند و نگفت      که هر سفیه نه اندرخور وزارت ماست'''

این شعر سی بیت می‎باشد<ref>ر.ک: همان</ref>.

در جایی دیگر و انتقادی دیگر، به شاه معترض می‎شود که چرا در مدت یک سال، دو حاکم را در فارس منصوب و عزل می‎کند؛ درحالی‎که هنوز مرکب امضای انتصاب نخستین، خشک نشده است:

'''زکارهای شه و وضع ملک‎داری او    دلم شکسته شد و خاطرم ز غصه ملول'''

'''کس از ملوک ندیدم چو او که در شش ماه    کند دو حاکم منصوب خویش را معزول'''

'''همه خرابی ملک و همه تباهی خلق    ز نیت بد سلطان بود به نزد عقول'''

'''ملک شبان و رعیت رمه است و دشمن گرگ    رمه به حفظ شبان است روز و شب مشغول'''

'''شبان این رمه را در هلاک رمه خویش    چو گرگ گرسنه بینم همی حریص و عجول'''

خواننده خوب می‎داند که در آن عصر استبداد، کسی که شاه را «گرگ گرسنه» به این صراحت بخواند، باید از جان خویش گذشته باشد و از این قبیل سخنان تند و انتقادی و متهورانه در دیوان نثار کم نیست و همین سخنان بوده که سبب بی‎اعتنایی حکام و دربار نسبت به وی گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص27-‎28</ref>.