دیوان سید عمادالدین نسیمی: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب با مقدمه مصحح آغاز و اشعار در قالب غزلیات، مثنوی، ترجیع‎بند، قصیده و رباعیات، عرضه شده است.

در مقدمه، زندگی‎نامه مفصلی از نویسنده، ارائه گردیده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص9-‎22</ref>.

موضوع توحید و شهود عرفانی وحدت از مهم‎ترین مضامین اشعار نسیمی است. بحث وحدت وجود از مهم‎ترین مباحث عرفان نظری است و همچنین در عرفان عملی از چگونگی رسیدن به شهود این وحدت سخن گفته می‎شود<ref>ر.ک: بانک، عاطفه؛ افتخار، مهدی، ص19</ref>.

از نظر [[نسیمی، عمادالدين|نسیمی]] آب حیات، اسم اعظم، مظهر ذات کبریایی، صورت خدا و حتی روح‎القدس جلوه‎ای از انسان کامل است. حقیقت انسان اگر از مشرق غیب برآید آفتاب وحدت ظاهر می‎شود. گوهر لامکان و گوهر همه اشیا و ظاهر و باطن در دو عالم انسان است که مظهر تام خداست.<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>.

با ملاحظه اشعار [[نسیمی، عمادالدين|نسیمی]]، می‎توان دریافت که از نظر او، رسیدن و مشاهده همه حقایق با خالی شدن از خود و فانی شدن در خدا و رسیدن به توحید امکان‎پذیر است؛ یعنی با معرفت حقیقت موجودات و معرفت نفس انسانی که مظهر تمام‎نمای خداست.<ref>ر.ک: همان، ص23-‎24</ref>.

بنابراین آنچه از مشاهده خود در عبارات نسیمی و دیگر عارفان، وجود دارد و در مواردی که علی‎الظاهر به‎صورت مبالغه‎آمیزی مشغول ستایش خود و یا «آدم» است، به‎خاطر تلازمی است که خودشناسی با خداشناسی دارد: «من عرف نفسه فقد عرف ربه»؛ نه اینکه خود انسان در قبال خداوند شیئیت و موجودیتی داشته باشد. نسیمی درباره این تلازم می‎گوید:

{{ب|''آتش رخسار آدم بود بی روی و ریا ''|2=''آنکه می‎گفت از درخت سبز أنا الله با کلیم''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>.

از نظر نسیمی انسان وجه تمام‎نمای حق است، نه خود حق. وی در غزلی می‎گوید:

عارف در وجود خود خدا را می‎بیند و آیات الهی را مطالعه می‌کند و خود را آینه‎ای می‎سازد که در آن خدا دیده می‎شود و تنها مرآتیتش لحاظ می‎شود‎؛ با از بین رفتن خود و تجلی الهی در وجود عارف، او خود را گم می‌کند و درعین‎حال خدا را می‎یابد؛ یعنی خدا را در خود و خود را در خدا می‎یابد. اینکه «تو نباشی و همه تو باشی» و اینکه شخص خدابین شده و درعین‎حال خودبین، در ظاهر متناقض و «شطح» می‎نماید، اما در حقیقت از آنجا ناشی شده است که از دید وجودشناسانه، انسان از خود موجودیتی ندارد و مظهر و آینه تمام‎نمای حق است و از دید معرفت‎شناسانه، با نابودی خودیت سالک و فنای در حق و سپس بقای به حق، چنین کسی در وجود خود فقط حق را می‎بیند و در این مقام گزارش از خود در واقع گزارش از حق است:

‎{{ب|''نسیمی در رخ خوبان جمال ‎الله می‎بیند ''|2='' بیا بشنو ز گفتارش بیان سر سبحانی‎''}}

از اینجا روشن می‎شود که بحث خدایی انسان یا شخص عارف منتفی است و اما بنا به وحدتی که بر عالم حاکم است همه چیز و خصوصا انسان مظهر صفات الهی است. اگر اول و آخر و ظاهر و باطن همه چیز را خدا پر کرده است و این انسان است که حقیقتش عین آگاهی است، بنابراین تعجبی ندارد که این حقیقت را عارف که تحقق حقیقت انسان است به چشم دل مشاهده کند و از آن سخن بگوید<ref>ر.ک: همان، ص24-‎25</ref>.

{{ب|''من بحر بی‎کرانم حد و جهت ندارم''|2=''من سیل بس شگرفم در ناودان نگنجم''}}

و در ضمن ترجیع‎بند مذکور می‎گوید:

نسیمی در ترجیع‎بندی که  

{{ب|''روح‎القدسیم و اسم اعظم ''|2=''روحی که دمیده شد در آدم''}}

در آن تکرار می‎شود، هرچند مقامات فراوانی برای خود و امثال خود ذکر می‌کند، اما در بند اولش می‎گوید:

این ابیات هم او را از قائل بودن به انسان‎خدایی تبرئه می‌کند و نیز احیانا نشان‎دهنده رسیدن او در سیر روحی‌اش در مراحل بالاتری، به «صحو بعد المحو» است. چون در این ابیات متوجه است که هم‎زمان هم شاهنشه اعظم است و هم گدای کشور نیستی و هرچه دارد از دولت زلف یار است.<ref>ر.ک: همان، ص26</ref>.

وی قصیده‎ای با مضمون استغفار از درگاه الهی دارد و روشن است که تضرع و استغفار از درگاه الهی با ادعای خدایی خود یا نوع انسان قابل جمع نیست. معمولا حالات شدید روحی در غزل بیان می‎شود و حالات متوسط در قصیده، ولذا قصیده محل بیان حال سکر و دلال یا فنا نیست:

{{ب|''یا رب به حق ذات تو و بی‎نیازی‎ات''|2=''از خلق ای تو باقی و عالم همه فنا''}}

نکته آخر آنکه در اشعار [[نسیمی، عمادالدين|نسیمی]] به‎خاطر حروفی بودنش اشاراتی به حروف ابجد و وجه آدم و خط استوا و عدد ٣٢ وجود دارد. [[نسیمی، عمادالدين|نسیمی]] نیز مانند بسیاری از عارفان به وحدت وجود و مقام فنا قائل است و اشعار او مشحون از مضامین توحیدی است. از نظر [[نسیمی، عمادالدين|نسیمی]] انسان مظهر تام خداوند و حتی مظهر وحدت او در جهان است. تعبیر از وحدت وجود در عبارات عارفان مسلمان کمی متفاوت است و علت آن هم به مشکل بودن بیان شهود وحدت حاکم بر عالم و توحید الهی مربوط است. معمولا عارفان برای بیان حالات و مشهودات خود در این رابطه از زبان نظم و قالب غزل و اصطلاحات خاص شعری استفاده کرده‎اند. انتساب انسان‎خدایی به [[نسیمی، عمادالدين|نسیمی]] غیر قابل توجیه است. وی انسان را بزرگ‎ترین مظهر الهی در خلقت می‌داند که کون ‎و مکان گنجایی عظمت او را ندارد. بیان وحدت وجود معمولا به کلمات شبهه‎انگیزی می‎انجامد که شطح نامیده می‎شود و برخی تعبیرات نسیمی را باید از همین سنخ دانست و اصولا زبان عرفا با سایر زبان‎ها متفاوت است و همین امر موجب عدم درک تعبیرات آنها شده و از این جهت است که برخی آنها را متهم به کفر و الحاد می‌کنند<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.