درآمدی بر تاریخ علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''درآمدی بر تاریخ علوم قرآنی'''، اثر محمدتقی دیاری، کتابی است به زبان فارسی با موضوع علوم قرآنی. این اثر، گامى است در جهت شناسایى پیشینه، اهم منابع و سیر موضوعى نگارش‎هاى علوم قرآنى از آغاز تاکنون. نگارنده، در این کتاب درصدد برآمده است تا حدودى پیشگامى عالمان بزرگ شیعه را در پایه‎گذارى علوم گوناگون قرآنى ارائه کند. این اثر حاصل چندین دوره تدریس نویسنده در مراکز آموزش عالى و به‎ویژه دانشگاه قم است.

کتاب دارای تقریظ (به قلم محمدباقر حجتی)، پیشگفتار، سفارش امام خمینی به انس با قرآن و محتوای مطالب در شانزده فصل می‎باشد. نویسنده در نگارش این اثر از کتاب‎ها و مقالات فارسی و عربی متعلق به تشیع و تسنن استفاده کرده است. برخی از آنها عبارتند از: کتاب‎های سعد السعود للنفوس ابن طاوس حلی، الفهرست ابن ندیم، غاية النهاية في طبقات القراء ابن جزری، أعيان الشيعة سید محسن امین، فقه‎پژوهی قرآنی سید محمدعلی ایازی، البرهان في تفسير القرآن سید هاشم بحرانی، علوم القرآن سید محمدباقر حکیم، دانشنامه قرآن و قرآن‎پژوهی بهاءالدین خرمشاهی، الميزان في تفسير القرآن علامه طباطبایی و... و مقالاتی از فصلنامه‎های بینات، علوم حدیث، کیهان اندیشه، نامه مفید، قرآن در آینه پژوهش، دانشنامه قرآن، صحیفه مبین و...<ref>ر.ک: کتاب، ص325-332</ref>.

در تألیف این مجموعه از آثار و منابع فراوان بهره برده شده است؛ از جمله از اثر محقق و قرآن‎پژوه معاصر جناب حجت‎الاسلام‎والمسلمین آقاى محمدعلى مهدوى‎راد، با نام «سیر نگارش‎هاى علوم قرآنى» و نیز مقدمه و پاورقى‎هاى سودمند کتاب «البرهان في علوم القرآن» تألیف بدرالدین زرکشى با تحقیق یوسف مرعشلى، جمال حمدى ذهبى و ابراهیم عبداللّه کردى که به‎حقّ در پیدایى این اثر نقشى بسزا داشته‎اند. از جمله مزایاى این کتاب، پردازش آن به شکل یک کتاب درسى و افزودن بخش «پرسش و پژوهش» در پایان هر فصل است که به‎منظور خودآزمایى و نیز آماده‎سازى دانش‎پژوهان گرامى در جهت توسعه و تکمیل آموخته‎هاى پیشین خود در باب هر موضوع و شناسایى و ارزیابى و مقایسه‎ى آراء، آثار و تألیفات اندیشمندان و نویسندگان بزرگ شیعه و اهل سنت و خاورشناسان و نوآورى و خلاقیت در عرصه‎هاى نوین علوم قرآنى، فراهم آمده است. همچنین براى آسان‎یابى موضوعات براى مطالعه‎کنندگان، علاوه بر فهرست موضوعى، نمایه‎ى آیات، روایات، اعلام و کتاب‎ها نیز در آخر کتاب افزوده شده است»<ref>همان، صفحه‎های ط - یا</ref>.

در بخشی از کتاب درباره امیرالمؤمنین(ع) و قرآن چنین می‎خوانیم: «از جمله اقدامات امیر مؤمنان(ع)، پس از ارتحال پیامبر اسلام(ص)، جمع‎آورى تمامى آیات و سور قرآن در مصحف واحد بود. نخستین کسى که بر این امر مهم اهتمام ورزید، حضرت على(ع) بود. ابن ندیم درباره‎ى مصحف حضرت مى‎نویسد: آن حضرت سوگند یاد کرد که ردا بر دوش نگیرد، مگر آنگاه که قرآن را فراهم آورد. سه روز از خانه بیرون نیامد تا قرآن را گرد آورد و آن نخستین مصحفى بود که مجموع قرآن در آن فراهم آمد و آن مصحف نزد خاندان جعفر بود.

سیوطى نیز از طریق ابن سیرین آورده است که على(ع) هنگام رحلت پیامبر اسلام(ص) فرمود: «آليت أن لا آخذ ردائي إلاّ لصلوة جمعة حتى أجمع القرآن فجمعته»؛ سوگند یاد کردم که ردا برنگیرم، مگر براى نماز جمعه تا آنگاه که قرآن را جمع‎آورى نمایم و در نتیجه موفق به جمع قرآن شدم»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص18</ref>.

نگارنده درباره امیر مؤمنان(ع) و قرائت عاصم نیز چنین می‎نویسد: «از میان همه‎ى قاریان مشهور هفت‎گانه در قرن دوم، عاصم بن ابى‎النجود کوفى (م 127ق) و قرائت وى به روایت شاگردش حفص، از شهرت و رواج بیشترى برخوردار است و اکنون بخش گسترده‎اى از دنیاى اسلام، این قرائت را به رسمیت مى‎شناسند. زرقانى درباره‎ى قرائت عاصم مى‎نویسد: عاصم قرآن را بر ابوعبدالرحمان سلمى (م 73ق) قرائت کرده و او بر امام على(ع) و ایشان نیز قرائت خود را از پیامبر اکرم(ص) گرفته است.

ابوبکر بن عیاش مى‎گوید: به عاصم گفتم: ابوعبدالرحمان، قرائت را از على(ع) روایت کرده که مى‎خواند: '''وَ اَلْعَصْرِ إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ''' (العصر: 2)؛ همان گونه که همه‎ى مسلمین قرائت مى‎کنند و عاصم نیز آن را گواهى داد و روایت ابى‎عبدالرحمان از على(ع)، در امر قرائت، ناسخ هرگونه قرائت دیگرى مى‎باشد. چون ابى‎عبدالرحمان داراى مقامى خاصّ نزد على(ع) بوده و واجد خصلت ضبط مى‎باشد و نیز مقرى و استاد قرائت حسن(ع) و حسین(ع) بوده است. در منابع گوناگون از کتابى با عنوان «قرائت امیرالمؤمنین(ع) به روایت زید بن على» گزارش شده است؛ این کتاب در یک جلد و به زبان عربى است. در این اثر زید بن على بن الحسین(ع)، قرائت قرآن را بر قرائت جدّش امیرالمؤمنین(ع) روایت کرده است. شیخ آقابزرگ تهرانى مى‎نویسد: کتاب قرائت امیرالمؤمنین از زید شهید و این کتاب را عمر بن موسى وجیهى زیدى روایت کرده است»<ref>ر.ک: همان، ص19</ref>.

نویسنده در پیشگفتار کتاب از دکتر سید محمدباقر حجتی، دکتر سید رضا مؤدب، مسئولان دانشگاه قم، به‎ویژه دکتر تقی‎زاده داوری (معاون پژوهشی) و آقایان شجاعی (مسئول انتشارات)، محمدی و صفاجو (تایپیست‎ها) تشکر کرده است<ref>ر.ک: پیشگفتار، صفحه یا‍</ref>.