نمایش مبدأ برای حج‌گزاری ایرانیان به روایت اسناد عثمانی و قاجاری

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR37457J1.jpg
| عنوان =‏حج‎گزاری ایرانیان به روایت اسناد عثمانی و قاجاری
| عنوان‌های دیگر =
| پدیدآوران = 
[[دوغان، اسرا]] (نویسنده)

[[آريانفر، مهري]] (مترجم)

[[پژوهشكده حج و ز يارت]] (تدوين)
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏‏BP‎‏ ‎‏188‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏94‎‏ح‎‏26‎‏* 
| موضوع =حاجيان - ايران 

حج 

| ناشر =نشر مشعر

| مکان نشر =ايران - تهران
| سال نشر =مجلد1: 1393ش ,

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE37457AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| شابک =
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =37457
| کتابخوان همراه نور =37457
| کد پدیدآور =9744
| پس از =
| پیش از =
}}
{{کاربردهای دیگر|حج (ابهام زدایی)}}

 
'''حج‎گزاری ایرانیان به روایت اسناد عثمانی و قاجاری'''، اثر [[دوغان، اسرا|اسرا دوغان]] و [[آريانفر، مهري|مهری آریانفر]]، مجموعه‌ای است که شامل بخشی از اسناد موجود در آرشیوهای ترکیه و ایران در خصوص حج و حج‎گزاری ایرانیان در قرون 13 و 14ق و بیانگر روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مرتبط با دو دولت است که تصویری مستند و واقعی از روند حج‎گزاری ایرانیان را به خواننده نشان می‌دهد<ref>ر.ک: دیباچه، ص23؛ پایگاه اینترنتی پژوهشکده حج و زیارت</ref>.

بازنگری این اثر توسط رقیه بالازاده صورت گرفته است.

==انگیزه نگارش==
گردآورنده کتاب، [[دوغان، اسرا|اسرا دوغان]]، هدف اصلی در این مجموعه را ارائه فهرستی اجمالی از اسناد حج در دو کشور (ایران و ترکیه) که بتواند پایه یک تحقیق منسجم در این‌باره باشد، می‌داند<ref>ر.ک: دوغان، اسرا، ص66</ref>.

==ساختار==
مطالب این اثر بعد از دیباچه ناشر و مقدمه خانم اسرا دوغان، در دو بخش تنظیم شده است.

گفتنی است ترتیب فهرست اسنادی که در اینجا آمده، بر پایه تاریخ سند است. موضوعات درج‎شده در این اسناد، بسیار متنوع و مربوط به رخدادهای مختلف سیاسی، اجتماعی، بهداشتی، دشواری‌های طول راه، سرقت‎ها، قتل و غارت، مرگ‎ومیرها، جواز عبور، مالیات‎ها و... می‌باشد<ref>دوغان، اسرا، ص66</ref>.

==گزارش محتوا==
در دیباچه، از انگیزه نشر و محتویات این اثر سخن به میان آمده و خاطرنشان شده است که: در این مجموعه، کاستی‌های فراوانی، از جمله اغلاط املایی، تایپی، افتادگی عبارات، ترجمه ناقص، مشخص نبودن ابتدا و انتهای برخی اسناد، موضوع‌بندی نشدن اسناد و ابهامات دیگر مشهود بود. با توجه به در دسترس نبودن مترجم و گردآورنده اسناد، گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت تصمیم گرفت تا با مطالعه این اثر، حتی‌الامکان برخی از کاستی‌های صوری و شکلی آن را برطرف نماید. ازاین‌رو تصحیح موارد فوق در بخش اسناد عثمانی و موضوع‌بندی و عنوان‌گذاری اسناد قاجاری از جمله کارهایی است که با مطالعه اسناد، موضوع اصلی هریک از اسناد استخراج و در صدر آن‌ها آورده شد تا خواننده با مشاهده عناوین، از محتوای سند آگاه شود<ref>ر.ک: دیباچه، ص19</ref>.

مقدمه اسرا دوغان، به اهمیت اثر و توضیحی درباره اسناد دو دولت قاجار و عثمانی و نیز توضیح علائم اختصاری این اسناد اختصاص یافته است.

فصل اول این اثر درباره حج‎گزاری ایرانیان به روایت اسناد عثمانی است که در آن، دویست‌وچهل سند ارائه شده است و بخش دوم آن حج‎گزاری ایرانیان به روایت اسناد قاجاری است که شامل هفتادونه سند می‌شود.

در مقایسه اسناد این دو دولت، اسناد عثمانی در اینترنت در وب‎سایت آرشیو عثمانی قرار گرفته است و بسیاری از حقایق را روشن کرده است که در اسناد و مدارک ایران دیده نمی‌شود<ref>ر.ک: ذاکری، مصطفی، ص72-73</ref>.

در این اسناد، با مشکلات ایرانیان در مسیر حج که برخی از آن‌ها عبارت است از گرفتن مالیات از وسایل سفر، مانند اسب‌ها و... کنترل تذکره و مشکلات ناشی از آن در ارزروم، حلب، شام، اسکندریه، بغداد و کرمانشاه، کشتی‌های انگلیسی و مشکلات ایجادشده از طرف آن‌ها برای حجاج ایرانی، تلاش عثمانی‌ها در باز شدن راه جبل و برطرف شدن فتوای علما در این‌باره، تأخیر کاروان حج به‌خاطر حمله‌دارها، سه شهبندر (کارپرداز) عثمانی در بوشهر، آشنا می‌شویم<ref>دوغان، اسرا، ص66-67</ref>.

سفر معنوی حج که موضوع این کتاب است، در زمان جنگ‎های داخلی و جنگ‎های میان ایران و عثمانی برای ایرانیان بسیار دشوار و گاهی غیر ممکن می‌شده است و علاوه بر آن در طول راه هم مشکلات فراوانی بر سر راهشان قرار می‌گرفت که این اسناد آینه‌ای برای بیان و نمایش آن‌هاست؛ مشکلاتی از قبیل راهزنی، قتل و غارت، مرگ‎ومیر و گرفتن جواز عبور از دولت عثمانی و پرداخت انواع مالیات و عوارض عبور به مأموران دولتی عثمانی و پیدا کردن وسایل سفر چون اسب و استر و یا کشتی و بیمار شدن زائران در بین راه و حمله عشایر عرب به کاروان‌های زوار و امثال آن‌ها. این مطالب، در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. علاوه بر آن مسائل سیاسی دوره قاجار، اختلاف وهابیان و عثمانیان و تأثیر آن بر حج ایرانیان، مسئله رؤیت هلال، تقیه، روضه‌خوانی، سختی‌های راه حج، مسیرها و آمار حجاج، در آن به چشم می‌خورد<ref>ر.ک: ذاکری، مصطفی، ص72-73</ref>.

در این میان، در ضمن مطالب اسناد، گاهی با نمونه‌های اجتماعی بسیار جالبی نیز مواجه می‌شویم که مهربانی و صمیمت عثمانی‌ها در رابطه با حج‎گزاری ایرانیان را به ما نشان می‌دهد<ref>دوغان، اسرا، ص66</ref>.

برای نمونه، اسنادی درباره پیدا شدن اسب باقر ندمی از حجاج ایرانی، تسلیم اموال متروکه حاج حسین ایرانی به خانواده‌اش، توجه عثمانی به نزاع میان حجاج ایران و داغستان، قانع کردن مادر شاهزاده ایرانی عباس‎میرزا که در بازگشت از سفر حج، قصد رفتن به اروپا از طریق مصر را داشت، به انصراف از تصمیم خود، ممنوعیت حج از سوی ایرانیان برای فقرا و دراویش و کمک و تقدیر ایرانیان به ساخت راه‎ آهن عثمانی بسیار جالب‎توجه هستند<ref>همان</ref>.

==وضعیت کتاب==
در پاورقی‌ها به معرفی برخی از اماکن و شهرها، ترجمه فارسی برخی از الفاظ ترکی، ترجمه برخی از اعلام، توضیح برخی از ابهامات و... پرداخته شده است.
فهرست محتویات در ابتدای کتاب آمده است.

==پانویس==
<references/>

==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب.
#[[:noormags:863883|ذاکری، مصطفی، معرفی کتاب: تاریخ حج‎گزاری ایرانیان، گزارش میراث، خرداد و تیر 1390، شماره 45، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)]].
#[[:noormags:875711|دوغان، اسرا، فهرست اسناد حج‎گزاری دوره‌ی قاجاری در بایگانی عثمانی و ایرانی، میقات حج، زمستان 1386، شماره 62، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)]].
# [http://phz.hajj.ir/163/14020 پایگاه پژوهشکده حج و زیارت در اسفندماه 1396]

==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]
 
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
 
[[رده:فقه و اصول]]
 
[[رده:مباحث خاص فقه]]
 
[[رده:عبادات]]