جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد

(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، تأليف محمد بن على اردبيلى غروى حائرى از جمله منابع مهم علم رجال است كه در دو مجلد به زبان عربى نگارش شده است. نویسنده از دانشمندان بنام دوره صفوى و از شاگردان مبرز علامه محمدباقر مجلسى بوده كه كتاب را پس از بيست سال تلاش در سال 1100ق، به پايان رسانده است (مقدمه، صفحه ب). خود مؤلف در مقدمه كتاب تذكر مى‌دهد كه در حدود دوازده هزار از اخبارى كه در نظر علماء و بزرگان از دانشمندان شيعه، تا آن روز مجهول و يا ضعيف و يا مرسل بود، به‌واسطه اين تأليف شريف معلوم و صحيح شناخته شده است.[۱]

جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد
جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد
پدیدآوراناردبیلی، محمد بن علی (نویسنده)
ناشردار الأضواء
مکان نشربیروت - لبنان
سال نشر1403 ق یا 1983 م
چاپ1
موضوعحدیث - علم الرجال محدثان شیعه
زبانعربی
تعداد جلد2
کد کنگره
‏BP‎‏ ‎‏115‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏4‎‏ج‎‏2‎‏ ‎‏1362
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

مقدمه تحقیق نیز به قلم سید محمد حسن طباطبایی بروجردی نگاشته شده است.

ساختار

مباحث، به ترتيب حروف الفبا تا حرف غين در جلد اول و مابقى حروف در جلد دوم كتاب ذكر شده است. در انتهاى جلد دوم ده فائده نيز آمده است كه توضيح آن در گزارش محتوا ذکر خواهد شد.

گزارش محتوا

در اين كتاب، ابتكاراتى به كار رفته است كه تا زمان مؤلف در تأليفات دانشمندان علم رجال سابقه نداشته و از شاهكارهاى بارز آن مى‌توان چند فراز را نشان داد:

  1. قلب‌ها و تحريف‌ها: كه اكثر يا به‌واسطه بدى خط نسخه كتاب‌هايى كه از آنها استنساخ مى‌شده و يا كمى دانش نساخ كتب پيش آمده بود؛ مثلاً در سند حديثى به‌جاى حسن بن حسین، حسین بن حسن نوشته شده و در كتاب‌هاى بعدى تكرار شده بود و به همين جهت، چون حسن بن حسین را دانشمندان رجال نمى‌شناختند، به متن حديث عمل نمودن مشكل بود.
  2. مشتبهات: كه مثلاً در سند حديثى ابن محبوب ذكر شده بود و اين واسطه را نمى‌دانستند على بن محبوب است يا حسن بن محبوب و روى اين شبهه از عمل به آن صرف نظر مى‌شد تا قرينه‌اى در خارج آشكار شود.
  3. حذف واسطه: كه در موقع استنساخ و يا به علل ديگر گاهى يك يا دو نفر از رجال حديث از سند حذف شده بودند و به همين جهت مثلاً على بن ابراهیم كه بايد از [[امام صادق(ع)|امام جعفر صادق(ع) به پنج يا چهار واسطه نقل حديث كند، مى‌ديديم به سه يا دو واسطه نقل كرده و در نتيجه فقهاء و بزرگان را دچار فكر و ترديد مى‌نمود كه اشخاص افتاده از سند، چه كسانى هستند؟ و يا چطور شده به دو واسطه نقل شده است؟

صاحب «جامع الرواة» توانسته به‌خوبى از عهده تصحيح و تبيين و حل اين مشكلات با راه‌هاى مختلف كه از ابتكارات خود اوست برآيد و از راه جمع نمودن سند و قرينه نمودن آنها به يكديگر و نشان دادن استادها و شاگردان هر كسى و طرق ديگر كه از مطالعه اصل كتاب به‌خوبى پيداست، اين مشكلات را حل نموده و نشان دهد كه در آن سند به اين دليل حسن بن حسین درست است نه حسین بن حسن و در آنجا مراد از ابن محبوب، حسن بن محبوب است نه على بن محبوب و در آن ديگر دو نفر به نام فلان و فلان به اين دليل و به اين قرينه حذف شده‌اند.

روى همين اصل و فائده سرشار كتاب است كه وقتى كه تمام مى‌شود، از اساتيد و دانشمندان معاصر خود در اصفهان كه محل اين تأليف گران‌مايه است، دعوت مى‌كند؛ پس از آنكه همگى در منزل او حضور به هم مى‌رسانند، نتيجه زحمات خود را در اختيار آنها گذاشته و خواهش مى‌كند كه مقدمه و خطبه كتاب را آنان مرقوم دارند؛ علامه محمدباقر مجلسى كه استاد مؤلف بوده و اجازه مفصلى نيز به او داده كه در آخر كتاب ذكر شده است، شروع نموده و «بسم الله الرحمن الرحيم» را به خط خود مى‌نويسد و آقاجمال خونسارى «الحمد لله» را مى‌نويسد و..[۲]

نویسنده در آخر كتاب «جامع الرواة»، تلخيص كتاب «تصحيح الأسانيد» خود را كه يكى ديگر از تأليفات سودمند اوست، به مناسبتى آورده و همين تلخيص است كه آن را محدث نورى در آخر «مستدرك» ذكر نموده است و اينكه آقابزرگ تهرانی در «الذريعة» نوشته‌اند كه تمام «تصحيح الأسانيد» در آخر مجلد سوم «مستدرك» ذكر شده، سهو قلمى است.[۳]

كتاب «جامع الرواة» تقريباً ذيلى است براى كتاب رجال «تلخيص المقال» سيد محمد استرآبادى و كتاب «نقد الرجال» سيد مصطفى تفرشى كه با «مح» به اولى و با «س» به دومى اشاره شده است؛ لذا در خاتمه كتاب «جامع الرواة» كه با جمله «الخاتمة تشتمل على فوائد نافعة» شروع مى‌شود، ده فائده كه در آخر كتاب «تلخيص المقال» و پنج فائده كه در آخر كتاب «نقد الرجال» بوده عيناً نقل و در بعضى از آنها نيز متعرض شرحى گرديده است و در آخر فائده هشتم از فوائد خاتمه «تلخيص المقال»، تلخيص «تصحيح الأسانيد» خود را به مناسبتى ذكر نموده است. البته اين فائده‌ها به‌طور مرتب ذكر نشده است؛ روى همين جهت كه فوائد مرتباًً نقل نشده، صاحب «الذريعة» گمان كرده‌اند كه در خاتمه «جامع الرواة» ده فائده ذكر شده؛ بااينكه چنين نيست و نيز احتمال داده كه فوائد از خود صاحب «جامع الرواة» است.

وضعيت كتاب

این کتاب دارای پاورقی بوده اما مشخص نیست از محقق محترم یا فرد دیگری باشد.

پانویس

  1. مقدمه، ص6
  2. نورى، حسن، ص84 - 85
  3. همان، ص86

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. نورى، حسن، آثار علمى آيت‌الله بروجردى (جامع الرواة)، نشريه فلسفه و كلام، مسجد اعظم، بهمن 1344، شماره 11، ص84 تا 88.

وابسته‌ها