تنبيه الأمة و تنزيه الملة: تفاوت میان نسخه‌ها

#از اين رو، احتمال اينكه سرنوشت مشروطه در ايران و حوادث غير مترقبه‌اى چون شهادت شيخ فضل اللّه نورى كه بر اثر نفوذ بيگانگان و خوش رقصى بيگانه پرستان رخ داد و روحانيت به كلّى از صحنه خارج شد و مشروطه‌اى بر خلاف نظر رهبران مشروطه تحقق يافت، علت اصلى جمع آورى كتابى باشد كه در حقيقت با هدف تحكيم پايه‌هاى نظام مشروطه نگاشته شده بود.اما با سرنوشت مشروطه، جمع آورى كتاب مى‌توانست اين اثر را داشته باشد كه قدرت طلبان و آزاديخواهان غربزده با استناد به آثارى از اين قبيل مستظهر به حمايت علما نباشند و اين نكتۀ بسيار مهمى است كه حاكى از هوشيارى مؤلف است.فقيه وارسته‌اى چون نائينى كه با احساس مسئوليت اين اثر را تأليف كرد، ولى در همان ايام با حادثه ناگوار اعدام نورى و انحراف مشروطه روبرو شد،[1]چنانكه كتابش را جمع آورى كند تا اسبتداد پيشگان جديد از آن سوء استفاده نكنند، دور از انتظار نيست، هر چند كتاب او حاوى مباحثى فراتر از مشروطه است.

#:[1]اين اثر در ربيع‌الاول سال 1327 ه‍.ق به پايان رسيد و در همين سال در بغداد به چاپ رسيد.

#:على رغم بى ميلى مؤلف نسبت به نشر اين اثر پس از به وجود آمدن شرائط جديد، چاپ دوم آن در تهران در چنين شرائطى به سال 1328 ه‍، خود شاهدى بر فراهم بودن زمينه‌هاى سوء استفاده است.در شرائطى كه رهبران مشروطه و علما و روحانيان از مشروطه روگردان شده و منزوى گشته‌اند، و نائينى نيز از آن دل سرد گشته، چاپ مجدّد اثر او توسط چه كسانى مى‌توانست صورت بگيرد؟به هر صورت احتمال اينكه چنين انگيزه‌اى در جمع آورى نسخ كتاب مطرح بوده، بعيد نيست.

#نكتۀ حائز اهميت ديگر آنكه، اين كتاب با انگيزۀ پاسخگويى به شبهات مخالفان مشروطه نگاشته شد، در حالى كه پس از خروج مخالفان مشروطه از صحنه و يكّه تازى مشروطه خواهان غربزده اين كتاب جوابگو نبود، و به عبارتى لا اقل بخش مهمى از آن «بلا موضوع»گشته بود، اينك اثرى مورد نياز بود تا از مشروطۀ مورد نظر رهبران مذهبى مشروطه در برابر مشروطه خواهان غربزده دفاع كند و پاسخگوى تفكرات آنان باشد.در آن شرائط علماى مشروطه خواه در مصاف با مشروعه خواهان نبودند تا اين كتاب راهگشا باشد، بلكه در مصاف با روشنفكران غربزده بودند و تأليفى نو لازم بود تا مبانى فكرى علماى مشروطه خواه را مدلّل سازد.