تفسیر قرآن صفی‌علی‌شاه

تفسير صفى، به نظم فارسى، اثر حاج ميرزا حسن اصفهانى، متخلص به صفى و ملقب به صفى‌على‌شاه است. وى، بى‌شك از بزرگ‌ترين عرفاى اواخر قرن سيزدهم و اوايل قرن چهاردهم هجرى قمرى است كه علاوه بر مقامات معنوى، به معلومات ظاهرى نيز آراسته و داراى طبعى شيوا و قلمى توانا بوده و از خود آثارى گران‌بها به جاى گذارده است كه يكى از آنها همين تفسير منظوم است كه با تأويلات عارفانه به رشته نظم كشيده شده و از شاهكارهاى عظيم دوره اخير به شمار مى‌رود.[۱]

تفسیر قرآن صفی علی شاه
تفسیر قرآن صفی‌علی‌شاه
پدیدآورانصفی‌علی‌شاه، محمدحسن بن محمدباقر (نویسنده)
ناشرمنوچهری
مکان نشرتهران - ایران
سال نشر1378 ش
چاپ1
شابک964-6382-82-7
موضوعتفاسیر شیعه - قرن 13ق. - شعر

تفاسیر عرفانی - قرن 13ق.

تفاسیر منظوم

شعر فارسی - قرن 13ق.
زبانفارسی
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‎‏BP‎‏ ‎‏100‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏ت‎‏7
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

مؤلف، تاريخ آغاز و پايان كتاب را 1306 و 1308 بيان كرده است:

چون هزار و سى‌صد از هجرت گذشتدر ششم سال ابتدا اين نامه گشت
در هزار و سى‌صد و هشت اين چنينگشت ختم از عون رب العالمين


ساختار

شيوه مؤلف، از آغاز تا پايان چنين است كه نخست، چند آيه را ذكر مى‌كند، سپس آنها را به نثر ترجمه مى‌نمايد و در آخر، شرح و تفسير آنها را به‌صورت منظوم، در بحر رمل مسدس مقصور (وزن مثنوى مولوى) بيان مى‌كند.

اين تفسير، مشتمل بر حدود 60000 بيت است.

گزارش محتوا

مؤلف، كتاب خود را چنين آغاز مى‌كند:

از پى تفسير قرآن مجيدباشد از حق عمر و توفيقم اميد
تا به شكر آنكه دادم نطق و كاممعنى قرآن به نظم آرم تمام
ابتدا از نام خويش اندر كتاببا رسول رحمت آمد در خطاب
باب گنج علم خود ذات قديمكرد بسم الله رحمن الرحيم[۲]


اين تفسير، به لحاظ آنكه يگانه تفسير منظوم فارسى شيعى است، از اهميت فوق العاده‌اى برخوردارست؛ علاوه بر اين، مشحون از تأويلات صوفيانه‌اى است كه مؤلف تلاش نموده آنها را با احاديث و اسناد و مدارك، مستند و مبرهن سازد؛ به‌عنوان نمونه، در تأويل عرفانى آيه شريفه«الله نور السماوات و الارض... في بيوت اذن الله ان ترفع و يذكر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو و الاصال».[۳]گويد:

در بيوتى باشد آن مشكات نوركه خداشان داده رخصت بر حضور
كه شود آوازها در آن بلندياد كرده در وى اسم ارجمند
مى‌نمايد اندر آن تسبيح حقصبح و شام از حسن عهد ماسبق
خواند اين آيت مگر خير الانامگفت مردى اين سرا باشد كدام
گفت باشد خانه پيغمبرانگفت ابا بكر صديق اندر زمان
اين سراى حيدر است و فاطمهيافت آيت را نكو او ترجمه


مؤلف، به مباحث علوم قرآن نيز توجه داشته است؛ به‌عنوان نمونه:

توبه و انفال آمد در خبركه بود يك سوره در اصل نظر
زآن در اين سوره نيامد بسملهتا نباشد در ميانشان فاصله
در مدينه يافت اين هر دو نزولجز دو آيت كوست مكى بر رسول

وى، به علل و اسباب برخى از احكام شرعى نيز پرداخته، مانند اينكه در علت قصر نماز در ذيل آيه 101 سوره نساء مى‌فرمايد:

چون سفر كرديد بر روى زمينبر شما نبود گناهى پس يقين
گر نماز خويش را سازید قصرچار را بر ركعتين اعنى به حصر
گر كه ترسيد از فساد مشركانبا شما چون دشمنند ايشان عيان
كز چه در اسلام گشت اين حكم عامزآنكه نبود خوفى اندر هر مقام
گفت اين صدقه است از حق بر عبادشكر بايد كرد زين فضل زياد

در مورد لزوم وجود ولى در هر زمان، در ذيل آيه 69 سوره نساء مى‌فرمايد:

از شهيدان شد اشارت بر حسینهر نبى و هر ولى را نور عين
صالحان اولاد او تا قائمندبر وجوب لطف از حق دائمند
دور قائم دائم است از رب دينتا قيامت زاوليا و راشدين
هر زمانى را ولى‌اى لازم استوين ولايت در مدار قائم است
مهدى هادى است قائم در طريقرهروان را در روش نيكو رفيق
اشتعال آن اتصال است از ولىهم‌چنين تا اصل آن ذات العلى
دور مهدى اين بود بر اتصالگر شناسى دور او را در مجال
دور يك دور است نزد اهل دلو آن بود دائر به مهدى متصل

پانويس

  1. عرفان الحق، صفى، 3
  2. همان، 14 - 13
  3. نور، 35 - 36

وابسته‌ها