تاریخ مصر لیوحنا النقيوسي، رؤية قبطية للفتح الإسلامي: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاريخ مصر ليوحنا النقيوسي رؤية قبطية للفتح الاسلامي'''، ترجمه و تحقيق عمر صابر احمد عبدالجليل استاد زبان‌هاي سامي دانشگاه قاهره بر كتاب يك اسقف مسيحي است. عبدالجليل اين كتاب را از زبان حبشى به عربى برگردانده است. اين كتاب از ارزش تاريخى بالايى برخوردار است، چرا كه از فتح اسلامى مصر و اتفاقات پس از آن خبر داده است و گزارشات او بسيارى از زواياى مبهم در تاريخ اين مقطع زمانى را توضيح مى‌دهد.

اين اسقف مسيحى در مواضع متعددى از كتاب به مدد مذهب اعتقادى خود نظراتى داده است؛ اما در موارد زيادى نيز ديدگاه‌هاى معتقدين به ساير مذاهب را آورده و عاطفه مذهبى، او را از حريت فكرى، عدالت و انصاف دور نكرده است. ديدگاه او در رابطه با اخبار فتح اسلامى نيز در ابتدا متناقض به نظر مى‌رسد؛ چرا كه گاه از سنگدلى مسلمانان و گاهى از مهربانى آنها خبر مى‌دهد و در جاى سومى نيز بدون مناسبت ناسزا مى‌گويد. با تأمل در تاريخ نص حبشى كه در دست ماست روشن مى‌شود كه مترجم حبشى از جانب خود احساسات دينى خود را به نصى كه در دست ماست، اضافه كرده است. علاوه بر اينكه اسلوب نص در بخش آخر كه مربوط به فتح اسلامى است با پيش از آن متفاوت است و در آنجا مانند ناسزاهايى كه در اين بخش ذكر كرده، ديده نمى‌شود.

اولين منبع تاریخی او كتاب مقدس است كه در اين مورد به سه گونه عمل كرده است: 1- نقل بدون واسطه از كتاب مقدس 2- استشهاد به كلام یکی از قديسين 3- نص فقرات از خود اوست. در بخش تاريخ مصر قديم بر مصادر دشوار و غير معتمدي اعتماد كرده است؛ امّا محقق كتاب معتقد است كه خردهاي بر او نمى‌توان گرفت، چرا كه او فرزند زمان خود است و در آن زمان از وسايل تحقيق علمي كه امروزه در اختيار ماست، خبري نبوده است. علاوه بر اينكه همان گونه كه خودش گفته است، او در صدد نقل از مصادر گذشته بوده و بناي بر نقد آنها را نداشته است. ديگر آنكه منابع تاریخی او مورد استناد همه مورخين پس از او نيز بوده است.

در اين بخش، اصل كتاب "تاريخ مصر" به همراه پاورقى‌هاي محقق آمده است. نقيوسي كتابش را با مقدمه مختصري آغاز و در 56 باب ارائه نموده است. گزارش فتح مصر توسط لشكر اسلام و وقايع پس از آن از باب 47 آغاز مى‌شود. او مسلمانان را با لفظ "بربر" ناميده است كه اين به جهت تعصب نویسنده يا مترجم حبشي و به تبعيت از تواريخ يونان و روم بوده است كه دشمنانشان را با اين لفظ مى‌خوانده‌اند. محقق ترجمه حبشي را با ترجمه‌هاي انگلیسی و فرانسوی مطابقت داده است. پاورقى‌هاي كتاب حاكي از زحمات فراوان عمر صابر عبدالجليل در ترجمه و تصحيح آن دارد. او بسیاری از عبارات را به مترجم حبشي نسبت مى‌دهد و با ذكر عين عبارت، نص يوحنا را مخالف آن مى‌داند. كتاب با يك خاتمه پايان مى‌يابد كه البته اين بخش را مترجم حبشي به كتاب افزوده است و در نسخه اصلی نبوده است.

همان‌گونه كه در بخش‌هاي پيشين اشاره شد، لغت، نص اصلی یکی از مسائلي كه مورد بحث قرار گرفته است. محقق كتاب بر خلاف اكثر محققان قايل به عربی بودن نص اصلی است. وي روابط بين اعراب و مصريان و نيز وضوح تأثيرات لغت عرب در نص حبشي و نيز عدم وجود قرينه و دليل بر غيرعربي بودن نص اصلی را دليل بر نگارش كتاب نقيوسي به عربی میداند. در اين بخش از كتاب اين دلايل را با ذكر شواهد و مثال‌هایی به تفصيل شرح كرده است.