تاریخ حدیث شیعه (تا قرن پنجم)
| نام کتاب | تاریخ حدیث شیعه (تا قرن پنجم) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | غروی نایینی، نهله (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 106/5 /غ4ت2 13* |
| موضوع | حدیث - تاریخ - از آغاز تا قرن 5ق. |
| ناشر | شيعه شناسی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 12173 |
معرفى اجمالى
«تاريخ حديث شيعه (تا قرن پنجم)»، اثر دكتر نهله غروى نائينى، پژوهشى است در تأييد حجيت، مقبوليت و مشروعيت گفتار، فعل و تقرير ائمه شيعه(ع) كه به زبان فارسى و در سال 1385ش، نوشته شده است.
نويسنده، پس از چندين دوره تدريس درس «تاريخ تدوين حديث» در مقطع كارشناسى ارشد و احساس نياز به آشنا نمودن دانشجويان به جمع و تدوين حديث و سنت معصومان(ع)، بر آن شده است تا مجموعه مباحث مربوط به اين درس را در قالب كتاب، منتشر نمايد (مقدمه نويسنده، ص 17).
ساختار
مقدمه‌اى از نويسنده، آغازگر مباحث مى‌باشد.
طبق عقيده شيعه و بر اساس مبانى كلامى و قرآنى و حديثى مختلف، مانند حديث ولايت، ثقلين و حديث منزلت، گفتار، فعل و تقرير امامان دوازده‌گانه(ع)، مثل سنت پيامبر(ص) از حجيت، مقبوليت و مشروعيت برخوردار است. اين كتاب با جستجو در منابع تاريخى و حديثى، سير نگارش اين سنت‌ها را در 11 فصل پى گرفته است. فصل‌ها بر اساس زندگى و حيات ائمه(ع) سامان يافته است. در هريك از اين فصل‌ها، تلاش‌هاى حديثى ائمه(ع) و اصحاب و شاگردان آن حضرات در مراقبت از احاديث و نشر و تدوين آن‌ها و مبارزه با جاعلان حديث، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است (حديث (تعداد منابع: 62 اصلى و 24 ارجاعى)، ص 201).
هدف نويسنده از نگارش اين كتاب، ارائه اطلاعات و گزارش در امر تدوين و كتابت حديث (قول، فعل و تقرير) معصومان(ع) در سير تاريخى حديث شيعه است تا دانشجويان و محققان، با اين موضوع بيشتر آشنا شوند (مقدمه نويسنده، ص 16).
در اين اثر، به امر كتابت در مقاطع گوناگون تاريخ اسلام پرداخته شده و توضيحاتى در باره زندگانى علمى ائمه(ع)، شرايط زمانى، نحوه ارتباط آن بزرگواران با شيعيانشان، برقرارى كلاس‌هاى درس، مجالس مناظره و به‌طور كلى، نمونه‌هايى از فعاليت‌هاى علمى و فرهنگى ائمه(ع) و اصحاب و شاگردانشان، ارائه شده است (همان).
در اين نوشتار، به گزارش تاريخى و شرايط سياسى، چندان پرداخته نشده است (همان).
اثر حاضر، نتيجه چهار دوره تدريس درس «تاريخ تدوين حديث شيعه» در مقطع كارشناسى ارشد مى‌باشد (همان، ص 17).
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن بررسى و بحث پيرامون سنت و احاديث پيامبر(ص) و نحوه برخورد هريك از دو گروه شيعه و سنى با آن و اشاره به جايگاه نقل حديث نزد هريك، هدف از نگارش كتاب و انگيزه نگارش آن، بيان گرديده است (مقدمه نويسنده، ص 13).
در فصل اول، جايگاه اهل بيت(ع) و احاديث آن‌ها و كتابت حديث در عهد پيامبر(ص)، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است (متن كتاب، ص 19).
در فصل دوم، عصر اميرالمؤمنين (11 - 40ق) بررسى گرديده است. در اين فصل، به اين امر اشاره گرديده كه پس از رحلت پيامبر(ص)، به سبب استيلاى حاكمان وقت بر سرنوشت امت اسلام، حضرت على(ع) براى حفظ دين الهى و سفارش پيامبر(ص)، حاضر به خانه‌نشينى شد تا امت نوپاى مسلمان از هم نپاشد و متفرق نگردد. در آن دوران، خلفا شرايطى به وجود آوردند كه كمتر كسى جرأت نقل حديث پيامبر(ص) را داشت و بسيارى از فرمايش‌هاى نبى اكرم(ص)، به‌ويژه در باب فضايل و مناقب اهل بيت(ع) و زمامدارى امت اسلام پس از آن حضرت، مى‌رفت تا به دست فراموشى سپرده شود. در چنين شرايطى مردم با اميرالمؤمنين(ع) بيعت كردند (متن كتاب، ص 55).
نويسنده، معتقد است در اين دوران بود كه منافقان انواع نيرنگ‌ها و مكرها را براى براندازى زمامدارى آن حضرت به كار گرفتند و به بهانه‌هاى گوناگون، انواع درگيرى‌ها و جنگ‌ها را به وجود آوردند تا فرصتى براى آن حضرت در جهت تربيت و آموزش امت نماند؛ آن‌ها كه تحمل عدل على(ع) را نداشتند، به بهانه‌اى و ديگران كه تاب مشاهده فضايل او را نداشتند، به كينه‌اى و هواپرستان و قدرت‌طلبان، به پيروى از هواهاى نفسانى خويش و حرص قدرت‌طلبى، دوران حكومت آن حضرت را چنان آشفته ساختند تا مهلتى براى امام در رهبرى پيامبرگونه جامعه نماند (همان).
در فصل سوم، دوران حسنين (40 - 60ق) بررسى گرديده است. از جمله مباحث مطرح‌شده در اين فصل، عبارت است از: شرايط فرهنگى - اجتماعى پس از پيامبر(ص) در قرن اول هجرى، ميراث ائمه اطهار(ع)، امام حسن(ع) و امام حسين(ع) وارثان علم امامت، نقش اين دو امام در تدوين و حفظ حديث، اصحاب و ياران ايشان، مكاتبات ميان امام حسن(ع) و معاويه، سخنان و خطابات امام حسين(ع) و... (همان، ص 109).
عصر امام سجاد(ع)، در فصل چهارم بررسى گرديده است. نويسنده در اين فصل، به اين نكته اشاره دارد كه هرچند دوران امامت آن بزرگوار، با ركود فكرى و فرهنگى مواجه بود و حكومت اموى به‌طور رسمى با علم سر جنگ داشت، اما امام سجاد(ع) متوجه اين مسئله بودند كه نشر يك علم واجب، رسالت و مسئوليتى اسلامى است؛ ازاين‌رو، بدان اهتمام ورزيدند (همان، ص 136).
در فصل پنجم، از عصر صادقين(ع) سخن به ميان آمده است. به اعتقاد نويسنده، آن‌گونه كه از قراين تاريخى برمى‌آيد، تا پيش از دوران امام باقر(ع)، حديث شيعه، رواج و رونق چندانى نداشت. وى دليل عمده اين مطلب را، در اختناق و فشار شديدى دانسته است كه در اين دوران، نسبت به ائمه(ع) و پيروان ايشان اعمال مى‌شد (همان، ص 167).
در فصول بعدى نيز به ترتيب، عصر امام كاظم(ع) (148 - 183ق)، عصر امام رضا(ع) (183 - 203ق)، عصر امام جواد(ع) (202 - 220ق)، عصر عسكريين(ع) (220 - 260ق)، عصر حضرت حجت بن الحسن(عج) (260 به بعد) و ظهور جوامع حديثى در عصر غيبت كبرا، مورد بحث و بررسى، قرار گرفته است (همان، ص 231 - 366).
نويسنده خود معتقد است آنچه در اين كتاب عرضه شده، مشتى است نمونه خروارها علم و كتاب و نوشته در اين زمينه كه ذكر و جمع‌آورى همه آن‌ها، مباحث طولانى‌ترى را مى‌طلبد كه از حوصله اين نوشتار، خارج است. بدين‌روى، تنها به مواردى اكتفا شده است (مقدمه نويسنده، ص 16).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده نويسنده و نيز نمايه آيات، احاديث، كتب، اشخاص و اعلام مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفيدى پيرامون برخى از كلمات و مطالب متن، ارائه گرديده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. «حديث (تعداد منابع: 62 اصلى و 24 ارجاعى)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: اطلاع‌رسانى و كتابدارى، «كتاب‌هاى اسلامى»، بهار و تابستان 1386، شماره 28 و 29 (16 صفحه، از 193 تا 208).
پیوندها
مطالعه کتاب تاریخ حدیث شیعه (تا قرن پنجم) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور