بيان الحق بضمان الصدق (العلم الإلهي): تفاوت میان نسخه‌ها

هدف [[لوکري، فضل بن محمد|‎‎لوکری‎]] از تدوین مجموعه بيان الحق، تنظیم یک‎ متن تعلیمی فلسفی در سطح متوسط‎ است‎ و در‎ این هدف‎ توفیق یافته است. بيان الحق [[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] جهت تعلیم فلسفه مشاء در سطح متوسط‎ مناسب‎تر از آثار [[فارابی، محمد بن محمد|فارابی]]، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن ‎سینا]] و [[بهمنیار بن مرزبان|بهمنیار]] است؛ چراکه حاوی همه نکات‎ اصلی متون‎ فلسفی ایشان‎ است‎؛ به‎علاوه از مطالب استطرادی و کم‎فایده‎ نیز خالی است. [[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] تنها به تلخیص مطلب اکتفا نکرده،‎ بلکه گاهی یک فصل طولانی شفا یا تحصیل را در چند فصل‎ و گاهی برعکس چند‎ فصل آن‎ها را در یک فصل بيان الحق‎ گنجانیده است<ref>همان، ص52</ref>.

کلیه مطالب بيان الحق در‎ درجه‎ اول از آثار ابن ‎سینا و بهمنیار‎ و در‎ درجه دوم‎ از‎ آثار‎ فارابی استخراج شده است‎. اکثر قریب به‎ اتفاق مطالب کتاب و حتی عناوین بیشتر فصول عیناً از منابع یادشده نقل‎ شده‎ و تنها در موارد معدودی، جهت‎ تلخیص‎ یا‎ ایجاد‎ ارتباط‎ بین‎ عبارات منقول از‎ منابع‎ مختلف، جملاتی اضافه شده یا تغییر داده شده است. با توجه به‎ گستردگی مطالب فلسفی و بیانات‎ مختلف‎ هر فیلسوف‎ در آثار متعدد خود، کار گزینش بهترین‎ و جامع‎ترین‎ متن‎ و یا‎ تلخیص‎‎ مطلب‎، به‎نحوی‎که کلیه نکات اصلی و امور مهم آن حفظ شود، محتاج احاطه کامل بر متون فلسفی و تسلط بر آن‎هاست. بيان الحق بهترین سند تسلط و احاطه تمام‎ [[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] بر فلسفه‎ مشائی است. او در هر زمینه بهترین متن را برگزیده، از ایجاز مخل و اطناب ممل پرهیز کرده، حجم مطالب را همواره در حد متوسط حفظ کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

منطق «بيان الحق بضمان الصدق» برگرفته از منطق شفا، اشارات، نجات، حكمة المشرقیین و تحصیل است. طبیعیات آن‎ برگرفته از طبیعیات‎ ارسطو‎ به گزارش ابن ‎سینا، یعنی طبیعیات‎ شفا و تحصیل است. بخش علم کلی الهیات بيان الحق‎ متخذ از الهیات شفا و مابعدالطبیعه تحصیل است. بخش علم‎ ربوبی آن علاوه بر‎ دو‎ منبع یادشده‎ از المبدأ و المعاد ابن ‎سینا و الانصاف استخراج شده است. نکت و مسائل منتخبه از علم مابعدالطبیعه‎ از تعلیقات ابن‎ سینا و إثبات المفارقات‎ فارابی استخراج شده و بالاخره فصول‎ منتخبه‎ از‎ علم اخلاق، به‎استثنای یک فصل نسبتاً مفصل عیناً از الفصول المنتزعة فارابی‎ نقل شده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

ترتیب کلی مطالب بيان الحق (منطق، طبیعیات، الهیات) شبیه ترتیب عيون الحكمة، اشارات و با حذف بخش ریاضیات‎ شبیه ترتیب شفاست‎. مآخذ‎ اصلی مطالب و حتی ترتیب فصول‎ الهیات بيان الحق، الهیات شفا است؛ اما تقسیم الهیات بيان‎ الحق به علم کلی و علم ربوبی وام‎دار «نجات» [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شیخ‎الرئیس]] و تا حدودی تحصیل بهمنیار است‎. الهیات‎ نجات به دو مقاله تقسیم‎ می‎شود. شیخ برای این دو مقاله عنوان خاصی انتخاب کرده‎ است، اما محتوای مقاله اول امور عامه یا علم کلی است و محتوای فصول مقاله‎ دوم‎ علم ربوبی و الهیات بالمعنی‎الاخص است<ref>ر.ک: همان</ref>.

[[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] به‎طور کامل تابع افکار فلسفی‎ ابن ‎سینا‎ و استادش‎ بهمنیار است. در بيان الحق هیچ نوع مخالفتی، ولو به تعریض‎ با‎ ایشان دیده نمی‎شود. در مواردی که بهمنیار با ابن ‎سینا اختلاف‎ نظر داشته، [[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] از ذکر‎ عقاید‎ بهمنیار اجتناب کرده و نظر ابن ‎سینا را آورده است<ref>همان</ref>.

بااینکه عنوان پشت جلد «العلم الإلهي» انتخاب شده است، اما از دو بخش اخیر این کتاب اثری نیست. در مقدمه‎ طولانی‎‎ مصحح و نیز دو پیشگفتار دیگر کتاب هیچ اشاره‎ای به عدم‎ تصحیح دو مبحث کتاب که حدود یک‎سوم الهیات بيان الحق را شامل می‎شود، نشده است و ذکری از اینکه بخش منتشرشده‎، جلد‎ اول العلم الإلهي است و جلد دومی نیز در راه است، به میان‎ نیامده است. بخش منتشرنشده شامل نه باب در 102 فصل است‎ و شامل مباحثی در صفات باری‎، عقول‎، نفوس، ولایت و نبوت‎ و اخلاق نظری است و بدون آن قطعاً مباحث الهیات بالمعنی‎‎الاخص بيان الحق ناقص ارائه شده است<ref>فسایی، محسن، 53</ref>.