به‌گزین علی‌نامه: تفاوت میان نسخه‌ها

شمارگان اشعار کتاب علی‌نامه ۱۱۲۲۰ بیت است که گرمارودی ۴۲۳۴ بیت از آن، یعنى بیش از یک‌سوم از تمام کتاب، را برگزیده است<ref>ر.ک: پیشگفتار، صفحه چهل‌وسه</ref>.

تفاوت زبان علی‌نامه (فقط در زبان و نه جوهر شعر) با شاهنامه در شمار لغات عربى است که طبعاً، به دلیل موضوع دینى و زمینه عربى داستان، در علی‌نامه افزون‌تر است. در شیوه بیان مطالب هم، چنان‌که دکتر شفیعى یادآورى کرده‌اند، به سبب انس بسیار با شاهنامه، همان راه را می‌پوید<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌ویک</ref>.  

«علی‌نامه» ازجمله منظومه‌های روایی دینی است که موضوعات دینى شیعى را، به پیروى از شاهنامه، در بحر متقارب مثمن مقصور یا محذوف سروده‌اند<ref>ر.ک: همان، صفحه شانزده</ref>.

#وجه دوم تفاوت علی‌نامه با منظومه‌هاى دینى - حماسى بعدازآن این است که زبان علی‌نامه به سبب آنکه در ۴۸۲ق سروده شده، یعنى تقریباً پنجاه سال پس از مرگ فردوسى، به‌طور طبیعى و خود‌به‌خود بسیار شبیه زبان شاهنامه است نه چون منظومه‌هاى مشابه بعدى از سر تقلید و محاکات؛ و این نکته باریک و دقیقى است. به‌ویژه در حوزه واژگان این مطلب صادق‌تر است<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌ونه و سی</ref>.

در خصوص جایگاه ادبی علی‌نامه، استاد شفیعى کدکنى در این مورد نظر داده‌اند: با چشم‌پوشى از خطاهاى بیشمار کاتب و بعضى ضعف‌هایى که احتمالاً متوجه شخص گوینده است، می‌توان گفت که ربیع (سراینده على‌نامه)، بعضى ابیات خوب و قابل‌توجه نیز سروده است. از میان یازده تا دوازده هزار بیت موجود در این نسخه، می‌توان حدود دو سه هزار بیت قابل نقل و حتى ستایش برانگیز یافت<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌وچهار</ref>.

اگرچه گرمارودی معتقد است سه هزار بیت ستایش برانگیز، آن هم با داورى یکى از برجسته‌ترین سخن‌سنجان و شعرشناسان روزگار ما، توفیق کمى در شاعرى نیست، اما این اثر داراى ابیاتى چنان سست است که به‌راحتى می‌توان احتمال داد که اشعار موجود در کتاب حاضر از دو نفر صادر شده است. احتمالاً نسخه‌اى اصلى از علی‌نامه از همان قرن شاعر حقیقى آن، یعنى ربیع، در دسترس کاتب دیگرى، جز کاتب نسخه حاضر (محمد بن مسعود مقدم تسترى)، بوده و آن نسخه، بر اثر کهنگى و مراجعه، نواقص و افتادگی‌هایى داشته است. افتادگى داشتن حتى در نسخه حاضر هم، از سوى استاد ایرج افشار و دکتر امید سالار احتمال داده شده است<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌وچهار و بیست‌وپنج</ref>.  

گرمارودی افتادگی‌هاى نسخه اصلى را به متشاعرى نسبت می‌دهد که با نظم سست و ضعیف خود انباشته و کاتبان بعدى ناچار همان را رونویسى کرده‌اند: «منشأ مطالب نادرست و حتى سخیف و نیز دشنام‌ها - خطاب به اشقیا - که گاه به دهان اولیا نهاده می‌شود و افسانه‌هاى عامیانه‌اى که در لابه‌لاى تاریخ جنگ‌هاى جمل و خاصه صفین گنجانده شده، به نظر من، از همین متشاعر است»<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌وپنج</ref>.  

وی سپس به‌دشواری کار خود در به‌گزینی اشاره کرده می‌نویسد: «مجموعاً می‌توان گفت که شعر خوب و بد در سراسر کتاب پراکنده است، و اشکال به‌گزینى در این اثر از همین جاست؛ یعنى اگر قرار باشد هنگام به‌گزینى شعرهاى «قابل‌قبول» و «ستایش برانگیز» به سیر داستان هیچ لطمه‌اى نخورد، کار بسیار مشکل خواهد شد»<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌ونه</ref>.

#براى بخش‌هاى گوناگون داستان‌ها عنوان‌هاى مناسب گذاردم<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‌وچهار و چهل‌وپنج</ref>.