ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حلی، حسن بن یوسف]] (نويسنده)

[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر]](نويسنده)

[[مشکوة، محمد]](به کوشش)

| زبان =عربي

| مکان نشر = ايران - تهران

| کتابخانۀ دیجیتال نور =19552

'''ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد'''، شرح عربی [[حلی، حسن بن یوسف|جمال‎الدين حسن‎ بن‎ يوسف بن على بن مطهر]]، مشهور به‎ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه‎ حلّى]]‎(متوفی 726ق) بر «حكمة العين» [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‎الدين على كاتبى قزوينى]](600-675ق)، معروف به «كاتبى» و «دبيران»، از حكيمان و عالمان بزرگ قرن هفتم هجرى است. کتاب به کوشش [[مشکوة، محمد|سید محمد مشکوة]] (متوفی 1400ق) و با مقدمه فارسی، پاورقی و تصحیح [[منزوی، علی‌نقی|علی‎نقی منزوی]] (متوفی 1431ق) منتشر شده است.

مصحح در ابتدای کتاب با اشاره به منحصربه‎فرد بودن نسخه اثر، به نقل از استاد خویش، کتاب را این چنین معرفی می‎کند: «این کتاب اگرچه فلسفه اشراق نیست اما کلام محض نیز نمی‎باشد. علامه در این کتاب فلسفه مشاء را با شم کلامی بیان کرده است»<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص3</ref>.

بر کتاب حكمة العين شروح مختلفی نوشته شده و [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] اولین کسى‎ که‎ بر کتاب حكمة العين شرح نوشته است. وى‎ شرح‎ خود‎ را «بحر الفوائد في شرح عين القواعد» نام نهاده است. ناگفته نماند که حكمة العين -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بخش دیگر‎ آن در‎ زمینه منطق موسوم به منطق العین مى‎باشد. البته بعدها به‎اشتباه بحر الفوائد را تنها‎ شرحى‎ بر قسمت منطق معرفى کرده‎اند.

[[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، حكمة العين را به همان سیاق و روش [[كشف المراد شرح فارسی تجريد الإعتقاد|کشف المراد]] که‎ در‎ شرح [[تجريد الاعتقاد|تجريد الإعتقاد]] [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]]‎ نوشته‎، شرح کرده‎ است‎<ref>ر.ک: حیدری یساولی، علی، ص50-49</ref>.  

شیوه‎ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در شرح [[تجريد الاعتقاد|تجرید]] بدین‎صورت است که سخن خواجه را با کلمه‎ «قال:...» ذکر کرده و سپس با آوردن کلمه «أقول:...» شرح خود‎ را‎ بر آن‎ سخن نگاشته است و در هر جا که لازم بوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است‎. همین کار باعث شده که [[كشف المراد شرح فارسی تجريد الإعتقاد|کشف المراد]] علاوه بر بیان مقصود تجرید‎، کلیات‎ مباحث‎ علم کلام را نیز دربرداشته باشد<ref>ر.ک: خالقیان، فضل‎الله، ص27</ref>. ‎

در مقدمه سی صفحه‎ای ابتدای کتاب که به زبان فارسی نوشته شده اطلاعات ارزشمندی در رابطه با متن و شرح ارائه شده که عناوین این مطالب به ترتیب عبارتند از:

# شناسایی این نسخه و نسخه‎هایی که در تصحیح آن مورد استفاده قرار گرفته است.

شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی می‎کند: «این کتاب ایضاح المقاصد فی شرح حکمة عین القواعد است که در آن مباحثی که شیخ معظم [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‎الدین علی بن عمر کاتبی قزوینی]] به‎طور خلاصه گردآورده را شرح کرده‎ام». وی تبیین مسائل، توضیح وجوه دلایل، اشاره کوتاه به ایرادات و اشکالات وارد بر آن را فعالیت خود در این شرح دانسته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص2</ref>. ‎

[[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه می‎بالد، چنانکه در صفحه 275 گوید: «و هكذا يجب أن يحقق» و به کتب عقلى خود (در ص133) و به کتب کلامى خود (در ص22) حوالت می‎دهد؛ و مکرر به استاد خویش؛ [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] مؤلف اصل حمله کرده است، چنانکه (در ص50) او را از اتباع [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] که «لا یحققون شيئا» شمرده است. همچنین (در ص165) به تناقض‎گویی کاتبى اشارت کرده؛ که در ص55 وحدت را امرى وجودى شمرده و در ص165 به آن اعتراض کرده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص15</ref>. ‎

[[منزوی، علی‌نقی|منزوی]] در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب به برخی دیدگاه‎های شارح اشاره کرده است:

# ‌هنگامی‎که میان [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] درباره تعریف «ملک» اختلاف است، علامه طرف استاد خویش، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه]] را گرفته، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] را رد می‎کند.

# هنگام شمارش مقولات عرضى قول، به چهار بودن را: حرکت، نسبت، کم، کیف، می‎پذیرد.

# درباره حرکت در اجناس عالیه، حرکت در جوهر را مى‎‎پذیرد و دلیل امتناع حرکت جوهرى را رد می‎کند.

# [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] متکلمان را در قول بجزء لا یتجزى رد کرده و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] را به طرفدارى از متکلمان رد می‎کند.

# [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] را در قول به سکون در میان دو حرکت (رفتن به بالا و بازگشت به پائین) رد می‎کند و علامه [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] را تأیید کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص17-16</ref>. ‎

فهرست مطالب و همچنین فهارس همگانی به ترتیب الفبا، نام‎ها و بخش‎ها در انتهای اثر ذکر شده است.

اختلاف نسخه‎ها و برخی توضیحات و ارجاعات در پاورقی‎های کتاب ذکر شده است. همچنین به‎خوبی پرده از برخی ابهامات برداشته است؛ به‎عنوان‎مثال در این کتاب همه‎جا کلمه «اوائل» به جاى «فلاسفه» بکار رفته و مؤلف در برابر آن «متکلمین» را به کار برده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص16، پاورقی3</ref>. ‎

# [[:noormags:1235349|حیدری یساولی، علی، «حاشیه شرح حكمة العين؛ میرزا حبیب‎الله باغنوی شیرازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): میراث شهاب، بهار و تابستان 1385، شماره 43، صفحه 48 تا 71]].

#[[:noormags:821699|خالقیان، فضل‎الله، «از علامه‎ی حلی تا ابوالحسن شعرانی: مقایسه‎ای بین شروح تجرید الاعتقاد»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی، بهار 1389، شماره 76، صفحه 24 تا 28]].

[[كشف المراد شرح فارسی تجريد الإعتقاد]]