المعارف (ابن قتیبه دینوری): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'ابن‌قتيبه، عبدالله بن مسلم' به 'ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۲: خط ۳۲:
}}  
}}  


'''المعارف'''، تألیف ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه(متوفی 276ق) مشهور به ابن قتیبه دینوری، در نوع‌ خود‌ یکی از بهترین کتب تاریخی و از‌ معروف‌ترین‌ آثار‌ ابن‌ قتیبه‌ محسوب می‌گردد که‌ مشتمل‌ بر اخباری است که در آن عصر مورد علاقه مردم بود. ثروت عکاشه بر این اثر مقدمه نوشته و تحقیق آن را به سرانجام رسانیده است.
'''المعارف'''، تألیف [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه]](متوفی 276ق) مشهور به [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه دینوری]]، در نوع‌ خود‌ یکی از بهترین کتب تاریخی و از‌ معروف‌ترین‌ آثار‌ [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن‌ قتیبه‌]] محسوب می‌گردد که‌ مشتمل‌ بر اخباری است که در آن عصر مورد علاقه مردم بود. ثروت عکاشه بر این اثر مقدمه نوشته و تحقیق آن را به سرانجام رسانیده است.


==ساختار==
==ساختار==
خط ۴۰: خط ۴۰:


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
تألیفات ابن قتیبه هم فروان و هم گوناگون است. آثار ابن قتیبه را پسرش‌ «ابوجعفر احمد» که چون خود وی فاضل و همچنین فقیه بوده استنساخ و تکثیر نموده است. در میان آثار مذکوره آنچه در تخلید نام‌ ابن‌ قتیبه‌ مؤثر بوده «ادب الکاتب»‌‌ و «المعارف»‌ می‌باشد. مورخان بزرگی چون مسعودی و ابن جریر طبری «المعارف» را مأخذ تاریخ خود قرار داده‌اند. این کتاب مانند أخبار الطوال یادگار قرن سوم هجری و از اسناد معتبره تاریخ‌ اسلام‌ است‌. ابن قتیبه شش سال زودتر از مؤلف اخبار الطوال درگذشت‌. می‌توان‌ گفت این دو کتاب محصول یک‌دوره از تاریخ می‌باشد. مع‌هذا کسانی مدعی‌اند کتاب اخبار الطوال‌ زودتر به‌قلم‌ آمده‌ و ابن‌ قتیبه در تألیف خود بدان کتاب نظر داشته و از آن استفاده نموده‌ است<ref>ر.ک: بی‌نام، ص 567-566</ref>‏.
تألیفات [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] هم فروان و هم گوناگون است. آثار [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] را پسرش‌ «ابوجعفر احمد» که چون خود وی فاضل و همچنین فقیه بوده استنساخ و تکثیر نموده است. در میان آثار مذکوره آنچه در تخلید نام‌ [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن‌ قتیبه‌]] مؤثر بوده «ادب الکاتب»‌‌ و «المعارف»‌ می‌باشد. مورخان بزرگی چون [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]] و [[ابن جریر طبری]] «المعارف» را مأخذ تاریخ خود قرار داده‌اند. این کتاب مانند [[الأخبار الطوال|أخبار الطوال]] یادگار قرن سوم هجری و از اسناد معتبره تاریخ‌ اسلام‌ است‌. [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] شش سال زودتر از مؤلف [[الأخبار الطوال|اخبار الطوال]] درگذشت‌. می‌توان‌ گفت این دو کتاب محصول یک‌دوره از تاریخ می‌باشد. مع‌هذا کسانی مدعی‌اند کتاب اخبار الطوال‌ زودتر به‌قلم‌ آمده‌ و [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن‌ قتیبه]] در تألیف خود بدان کتاب نظر داشته و از آن استفاده نموده‌ است<ref>ر.ک: بی‌نام، ص 567-566</ref>‏.


این کتاب را ابن قتیبه خود مجموعه معارفی می‌داند که هیچ انسان فرهنگ‌یافته‌ای را از آن گریزی نیست. فهرست کلی از کتاب، دایره این اطلاعات را به‌خوبی نشان می‌دهد: خلاصه تاریخ کهن، پیامبر(ص) و صحابه، خلفای اموی و عباسی، مشاهیر دولت، تابعین، اصحاب رأی، اصحاب حدیث، قرّاء، نسب‌شناسان و راویان شعر و پس‌ازآن چندین فصل کوتاه آمده است که به نکاتی گاه بسیار شگفت و جالب‌توجه اشاره دارد<ref>ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ج4، ص 458</ref>‏.
این کتاب را [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] خود مجموعه معارفی می‌داند که هیچ انسان فرهنگ‌یافته‌ای را از آن گریزی نیست. فهرست کلی از کتاب، دایره این اطلاعات را به‌خوبی نشان می‌دهد: خلاصه تاریخ کهن، پیامبر(ص) و صحابه، خلفای اموی و عباسی، مشاهیر دولت، تابعین، اصحاب رأی، اصحاب حدیث، قرّاء، نسب‌شناسان و راویان شعر و پس‌ازآن چندین فصل کوتاه آمده است که به نکاتی گاه بسیار شگفت و جالب‌توجه اشاره دارد<ref>ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ج4، ص 458</ref>‏.


این کتاب در واقع‌ یک‌ دایرة‌المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می‌شود و از سرگذشت رجال قرن اول‌ تا‌ نیمه اول قرن سوم هجری که هرکدام به نحوی در حیات سیاسی و علمی آن‌ ایام‌ مؤثر‌ بوده‌اند، سخن رفته است. در این کتاب از پیامبر(ص) و اصحابش و از خلفا، اشراف‌، فرماندهان‌ بزرگ، رهبران قیام‌ها، تابعین، محدثین، فقها، راویان اشعار، اخباریان و... یاد شده است<ref>ر.ک: سالاری شادی، علی، ص56</ref>‏.
این کتاب در واقع‌ یک‌ دایرة‌المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می‌شود و از سرگذشت رجال قرن اول‌ تا‌ نیمه اول قرن سوم هجری که هرکدام به نحوی در حیات سیاسی و علمی آن‌ ایام‌ مؤثر‌ بوده‌اند، سخن رفته است. در این کتاب از پیامبر(ص) و اصحابش و از خلفا، اشراف‌، فرماندهان‌ بزرگ، رهبران قیام‌ها، تابعین، محدثین، فقها، راویان اشعار، اخباریان و... یاد شده است<ref>ر.ک: سالاری شادی، علی، ص56</ref>‏.


ابن‌ قتیبه‌ در‌ مقدمه کتاب انگیزه تألیف آن را این‌گونه بیان می‌کند: «دیدم که بسیاری از‌ اشراف‌ از نسبشان بی‌اطلاع‌اند و اسلاف خود را نمی‌شناسند؛ و از قریش کسانی بودند که‌ نمی‌دانستند‌ در‌ چه موقعیتی از قرابت با پیامبر هستند، یا از ابنای ملوک العجم که حال پدران‌ و زمانشان‌ را نمی‌شناختند؛ و دیدم افرادی را که خود را به اشخاصی منتسب می‌کردند‌ درحالی‌که عقبی نداشت، مانند مردی که خود را از اعقاب ابوذر می‌دانست درحالی‌که او‌ را‌ دنباله‌ای‌ نبود». بدین‌گونه او به‌سان سایر مؤلفین اخبار، به بحث در‌ مورد‌ ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از تورات استفاده نموده و از قصه‌ آدم و ابنای‌ او‌ آغاز و از انبیا چون: ادریس، نوح و عیسی(ع) یاد کرده است. آنگاه‌ از انساب عرب و از تیره عدنان و قبیله قریش‌ و سپس‌ از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده‌، به‌ دنبال آن به بحث درباره محمد(ص) پرداخته است و در واقع اهمیت کتاب‌ بیش‌تر‌ از اینجا آغاز می‌شود که‌ با‌ شرح‌حال‌ مختصری‌ از‌ نزدیکان آن‌حضرت به احوال و غزوات‌ پیامبر‌ پرداخته، پس از ذکر خلفای راشدین، از 150 تن از اصحاب رسول‌(ص) یاد کرده است. آنگاه درباره خلفای اموی و عباسی تا‌ عهد‌ معتمد (256ق) و از اشراف قبایل‌، سران‌ نظامی و سیاسی قرن اول و دوم، مانند حجاج بن یوسف، مختار، قطری خارجی، نصربن‌ سیار‌ و... و سپس از تابعین، فقها، اصحاب‌ حدیث‌ و قرّاء‌، راویان اخبار و اشعار‌ و انساب‌ و جغرافیای بصره، جزیرة‌العرب‌ و سایر‌ مناطق و از ایام العرب، ادیان جاهلی ملوک یمن و شام و ملوک عجم به‌خصوص ساسانیان‌ به‌‌طور فشرده مطالبی را عرضه کرده‌ است<ref>ر.ک: همان، ص57-56</ref>‏.  
[[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن‌ قتیبه‌]] در‌ مقدمه کتاب انگیزه تألیف آن را این‌گونه بیان می‌کند: «دیدم که بسیاری از‌ اشراف‌ از نسبشان بی‌اطلاع‌اند و اسلاف خود را نمی‌شناسند؛ و از قریش کسانی بودند که‌ نمی‌دانستند‌ در‌ چه موقعیتی از قرابت با پیامبر هستند، یا از ابنای ملوک العجم که حال پدران‌ و زمانشان‌ را نمی‌شناختند؛ و دیدم افرادی را که خود را به اشخاصی منتسب می‌کردند‌ درحالی‌که عقبی نداشت، مانند مردی که خود را از اعقاب ابوذر می‌دانست درحالی‌که او‌ را‌ دنباله‌ای‌ نبود». بدین‌گونه او به‌سان سایر مؤلفین اخبار، به بحث در‌ مورد‌ ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از تورات استفاده نموده و از قصه‌ آدم و ابنای‌ او‌ آغاز و از انبیا چون: ادریس، نوح و عیسی(ع) یاد کرده است. آنگاه‌ از انساب عرب و از تیره عدنان و قبیله قریش‌ و سپس‌ از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده‌، به‌ دنبال آن به بحث درباره محمد(ص) پرداخته است و در واقع اهمیت کتاب‌ بیش‌تر‌ از اینجا آغاز می‌شود که‌ با‌ شرح‌حال‌ مختصری‌ از‌ نزدیکان آن‌حضرت به احوال و غزوات‌ پیامبر‌ پرداخته، پس از ذکر خلفای راشدین، از 150 تن از اصحاب رسول‌(ص) یاد کرده است. آنگاه درباره خلفای اموی و عباسی تا‌ عهد‌ معتمد (256ق) و از اشراف قبایل‌، سران‌ نظامی و سیاسی قرن اول و دوم، مانند حجاج بن یوسف، مختار، قطری خارجی، نصربن‌ سیار‌ و... و سپس از تابعین، فقها، اصحاب‌ حدیث‌ و قرّاء‌، راویان اخبار و اشعار‌ و انساب‌ و جغرافیای بصره، جزیرة‌العرب‌ و سایر‌ مناطق و از ایام العرب، ادیان جاهلی ملوک یمن و شام و ملوک عجم به‌خصوص ساسانیان‌ به‌‌طور فشرده مطالبی را عرضه کرده‌ است<ref>ر.ک: همان، ص57-56</ref>‏.  


موضوع دیگر آن‌که کتاب المعارف را مأخوذ از کتاب المحبر محمد بن حبیب (متوفی‌ 245‌ ق) دانسته‌اند و عکاشه پس از مقابله فهارس هر دو کتاب می‌نویسد: کتاب المعارف با کتاب المحبر، از عناوین مشترکی برخوردارند، لیکن از نظر ترتیب، المعارف با آن مخالف است. گرچه‌ عده‌ای‌ می‌گویند این‌ کتاب ابن حبیب نیست بلکه او آن را جمع کرده همان‌گونه که ابن قتیبه آن را جمع‌ نموده... و انصاف آن است که ابن قتیبه جز آنچه ابن حبیب‌ آورده مطلبی‌ ندارد، لیکن در اغلب موارد (در طول و تفصیل) با آن اختلاف دارد و ابن قتیبه -آن‌گونه که ‌‌از‌ المعارف بر می‌آید- آن را یا از شیوخ خود شنیده و یا از روایت‌های‌ دیگران‌ اخذ‌ کرده است<ref>ر.ک: همان، ص58</ref>‏.
موضوع دیگر آن‌که کتاب المعارف را مأخوذ از کتاب [[المحبر]] [[ابن حبیب، محمد بن حبیب|محمد بن حبیب]] (متوفی‌ 245‌ ق) دانسته‌اند و عکاشه پس از مقابله فهارس هر دو کتاب می‌نویسد: کتاب المعارف با کتاب المحبر، از عناوین مشترکی برخوردارند، لیکن از نظر ترتیب، المعارف با آن مخالف است. گرچه‌ عده‌ای‌ می‌گویند این‌ کتاب [[ابن حبیب، محمد بن حبیب|ابن حبیب]] نیست بلکه او آن را جمع کرده همان‌گونه که [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] آن را جمع‌ نموده... و انصاف آن است که [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] جز آنچه [[ابن حبیب، محمد بن حبیب|ابن حبیب‌]] آورده مطلبی‌ ندارد، لیکن در اغلب موارد (در طول و تفصیل) با آن اختلاف دارد و [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] -آن‌گونه که ‌‌از‌ المعارف بر می‌آید- آن را یا از شیوخ خود شنیده و یا از روایت‌های‌ دیگران‌ اخذ‌ کرده است<ref>ر.ک: همان، ص58</ref>‏.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
خط ۵۶: خط ۵۶:


==پانویس ==
==پانویس ==
<references/>
<references />


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش