المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)
| نام کتاب | المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | بیت الأفکار الدولیة (محقق)
نسائی، احمد بن علی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | بیت الأفکار الدولیة |
| مکان نشر | ریاض - عربستان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 34066 |
معرفى اجمالى
«المجتبى من السنن (المشهور بسنن النسائي)»، تأليف ابوعبدالرحمن احمد بن شعيب بن على نسائى (215-303ق)، يكى از كتب حديثى اهل سنت است كه به زبان عربى نوشته شده است.
«السنن الصغرى»، «المجتبى» و «المجتنى» اسامى ديگر اين كتاب مى‌باشند.
ابن منده (م 395ق)، خليلى (م 446ق)، ابن طاهر مقدسى (م 507ق)، ذهبى، عبدالكريم رافعى (م 623ق) و مزى (م 742ق)، نسائى و كتابش را ستوده‌اند (ر.ك: زهراب (فاضلى)، على، 1392).
نسائى هنگامى كه از تأليف كتاب «السنن الكبرى» فراغت يافت، آن را به امير شهر رمله اهدا نمود. امير پرسيد: آيا تمام آنچه در اين كتاب وجود دارد صحيح مى‌باشد؟ او گفت: در آن صحيح و حسن و آنچه كه به اين دو نزيك است وجود دارد. امير افزود: احاديث صحيح را از غير صحيح برايم مشخص كن. آنگاه نسائى كتاب «السنن الصغرى» را تأليف نمود و آن را «المجتبى» ناميد (زندگى‌نامه امام ابوعبدالرحمن نسائى، 1394).
ساختار
كتاب با مقدمه ناشر آغاز گرديده است. در اين كتاب، مجموعا 5758 روايت در ضمن 51 كتاب ذكر شده است.
نسايى در انتخاب احاديث اين كتاب، بسيار دقت نموده و با كنجكاوى و احتياط شديد نوشته است، تا جايى كه عده‌اى از علما معتقدند كه رتبه سنن نسايى بعد از صحيحين مى‌باشد؛ چون‌كه احاديث ضعيف، خيلى كم در آن يافت مى‌شود. تقريبا حدود ده حديث از طرف ابن جوزى مورد انتقاد قرار گرفته كه سيوطى آنها را پاسخ داده است. محدث ناصرالدين آلبانى نيز كتاب نسائى را به دو بخش صحيح و ضعيف تقسيم نموده است (زندگى‌نامه امام ابوعبدالرحمن نسائى، 1394).
شيوه نسايى در طرح روايات در سرتاسر كتاب چنين است كه پس از ذكر عنوان باب، روايات هر باب را با عنوان «أخبرنا» يا «أخبرني» و ذكر اسناد منعكس مى‌سازد و در ابتداى هر سند ارزش آن سند را از حيث صحت و ضعف گوشزد مى‌كند.
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن توضيح اعمالى كه پيرامون تصحيح كتاب صورت گرفته، زندگى‌نامه مختصرى از نويسنده، ارائه گرديده است (مقدمه، ص5-16).
«المجتبى»، با «كتاب الطهارة» آغاز و به «كتاب الأشربة» ختم شده است. ذيل هركدام از كتاب‌ها، ابوابى آمده كه حاوى حديث يا احاديثى مرتبط با موضوع كتاب و عنوان باب است. اين كتاب را «السنن الصغرى»، «المجتبى» و «المجتنى» نيز گفته‌اند و اين براى آن است كه نسائى در آغاز، كتابى بزرگ‌تر با احاديث بيشتر نگاشت و سپس گزيده آن را تدوين كرد. در اينكه «المجتبى» را خود نسائى گرد آورده و برگزيده يا اينكه شاگرد و راوى سنن او «ابن السنى» اين كار را كرده، اختلاف است. برخى همچون ذهبى سخن دوم را درست مى‌دانند؛ اما گويا نسائى خود «مجتبى» را برگزيده و مشهور ميان محدثان نيز چنين است. «فاروق حمّاد» در مقدمه كتاب «عمل اليوم و الليلة»، به‌خوبى از اين ديدگاه دفاع كرده است. سيوطى نيز سخنانى گفته كه مؤيد اين ديدگاه است و گويا ديدگاه خود او نيز هست (ر.ك: زهراب (فاضلى)، على، 1392).
از جمله ويژگى‌هاى اين كتاب، آن است كه نويسنده آن، از بزرگان جرح و تعديل است. ديگر صاحبان صحاح ستّه، هرچند كه سخنانشان در جرح و تعديل مقبول است، ولى هيچ‌كدام به پاى نسائى نمى‌رسند و اساساً نسائى افزون بر اينكه محدث است، به‌عنوان يكى از بزرگ‌ترين جارحان و معدلان نزد سنيان شناخته مى‌شود. او در علم «رجال الحديث» كتابى دارد به نام «الضعفاء و المتروكين» كه معروف است (ر.ك: همان).
بنابراين مى‌توان گفت كه كتاب نسائى از نظر صحت احاديث، اگر بالاتر از صحيحين نباشد، كمتر و پايين‌تر نيست و مى‌توان جايگاه سنن نسائى را پس از صحيحين دانست، هرچند معمول بر اين است كه آن را در جايگاه پنجم ذكر مى‌كنند (ر.ك: همان).
ابوعبدالله رشيد مى‌گويد: «كتاب نسايى (سنن المجتبى) در زمينه سنن، بديع‌ترين كتاب و داراى بهترين سامانمندى است. كتاب او ميان طريق بخارى و مسلم جمع كرده و مطالب باارزش در زمينه علل روايات آورده است» (نصيرى، على، ص289).
ابوعبدالله بن منده مى‌گويد: «شرط نسايى (و نيز ابى‌داود) اخراج احاديث اشخاصى است كه بر ترك احاديثشان اجماع نشده است و حديث از نظر اتصال سند داراى صحت و بدون ارسال باشد حتى گفته‌اند چه بسيار رواياتى كه ابوداود و ترمزى روايت آنها را آورده‌اند، اما نسايى از ذكر روايات آنها پرهيز كرده است. او حتى از برخى از روايات صحيحين نقل نكرده است. بدين خاطر گفته‌اند كه شرط نسايى از شرط بخارى و مسلم سخت‌تر است. از خود نسايى نقل شده است كه گفته است: درباره رواياتى كه در دل نسبت به آنان شك داشتم استخاره كردم و چون بد آمد از آوردنشان اجتناب كردم» (همان).
نسايى خود چنين گفته است: «تمام روايات كتاب سنن، صحيح و برخى از آنان معلول است، بدون اينكه علت آن را بيان كنم، اما روايات سنن مجتبى صحيح است». بر اساس اين ستايش‌ها تاج‌الدين سبكى، سنن مجتبى را جزو كتب سته برشمرده و بزرگانى همچون: ابوعلى نيشابورى، ابواحمد بن عدى، ابوالحسن دارقطنى، ابوعبدالله حاكم نيشابورى، ابن منده و... بر كتاب سنن نام صحيح گذاشته‌اند (ر.ك: همان، ص290).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و آيات مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است.
هرچند بر اين كتاب مانند ساير كتاب‌هاى سنن، شرح مفصل نوشته نشده، ولى مى‌توان برخى از شروح آن را ذكر نمود:
- زهر الربى على المجتبى، تأليف امام جلال‌الدين سيوطى؛
- تعليقات و شرح سندى، تأليف علامه ابوالحسن محمد بن عبدالهادى سندى؛
- تعليقات السلفية، تأليف علامه ابوعطاءالله محمد حنيف فوجيانى (ر.ك: زندگى‌نامه امام ابوعبدالرحمن نسائى، 1394).
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. نصيرى، على، «آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت»، انتشارات جامعة المصطفى العالمية، قم، چاپ دوم، 1388ش.
3. زهراب (فاضلى)، على، «سنن نسائى»، برگرفته از پايگاه تخصصى مقالات مجمع جهانى شيعه‌شناسى، تاريخ درج: 1392/5/9، به آدرس اينترنتى:
http://shiastudies.net/article/farsi/Article.php?id 10639 .
4. «زندگى‌نامه امام ابوعبدالرحمن نسائى»، برگرفته از سايت رسمى مدرسه دينى «رحمة للعالمين» سراوان، در تاريخ 1394/5/21، به آدرس اينترنتى:
http://rahmatalam.ir/?p 2390 .
پیوندها