المآثر السلطانية (تاريخ إيران و حروبها مع روسيا) «في نهاية القرن الثامن عشر و بداية القرن التاسع عشر الميلاديين»: تفاوت میان نسخه‌ها

اين كتاب، بلندترين روايت و مستقيم‌ترين گزارش درباره نخستين جنگ‌هاى ايران و روسيه از آغاز تا معاهده گلستان است كه شرحى فشرده از رخدادهاى سلطنت فتحعلى شاه قاجار از پايان جنگ‌هاى نخستين مرحله تا آستانه هجوم دوباره نيروهاى روس به خاك ايران نيز در بردارد؛ اما گزارش جنگ‌هاى مرحله دوم در آن نيست. نويسنده به فرمان «ديوان سلطنت»؛ يعنى شاه يا يكى از شاهزادگان، اين اثر را سامان داد و بسيارى از روى‌دادنويسان گذشته و حال از آن بهره جسته‌اند و از اين‌رو، آن را كتابى ارزش‌مند مى‌توان برشمرد، اما به گفته شمارى از محققان، ارجمندى اين كتاب به دليل بودن خود نويسنده، در دل روى‌دادهاست.

نوشتار كتاب، سبكى روان دارد و از هر تكلفى تهى و به حقيقت پاى‌بند است. نويسنده را در پيروى از اين سبك، متأثر از نمايندگان بزرگ مكتب «بازگشت» در شيراز و رياست ميرزا بزرگ قائم مقام بر ديوان تبريز، استادى وى در نظم و نثر و باور به اصول مكتب روان‌نويسى و پرهيز از اغراق‌هاى منشيانه بايد دانست. او در سراسر كتاب، با اشعارى نوشته‌هاى خود را مى‌آرايد. براى نمونه، هنگامى كه فتحعلى شاه همه رقيبان پادشاهى را كنار مى‌زند، مفتون برايش چنين مى‌سرايد:

اگرچه عبدالرزاق به دليل چيرگى‌اش بر ادب فارسى و عربى، نثرى متكلفانه داشت، در نگارش اين كتاب از شيوه متعارف عصر خود بهره برد و از اين‌رو، سبك وى در مآثر سلطانيه اديبانه و پخته است. نثر مفتون، خود نمونه زنده‌اى از نثر روزگار «بازگشت ادبى» به شمار مى‌رود و به خوبى، تطور و دگرگونى آرام آرام نثر فارسى را نشان مى‌دهد.

درون‌مايه كتاب را به سه بخش مى‌توان تقسيم كرد:

اين اثر با «بيان كيفيت حالات طايفه جليله قاجار» آغاز مى‌شود و پس از نقل فشرده حوادث روزگار آقا محمدخان، به شرح اوضاع و روى‌دادهاى دوران سلطنت فتحعلى شاه تا حوادث 1230 مى‌پردازد.