الفاضل

الفاضل، اثر ابوالعباس محمد بن یزید مبرد، کتابی است که مؤلف در آن، اشعار برگزیده، نثرهای منتخب، خطبه‎های شیوا، نامه‎های رسا، اخبار نادر و لغات غریب و نادر را فراهم آورده است.

الفاضل
پدیدآوران	مبرد، محمد بن یزید (نویسنده) ميمني، عبدالعزيز (محقق)
عنوان‌های دیگر	المفاضل
ناشر	مطبعة دارالکتب المصرية
مکان نشر	مصر - قاهره
چاپ	3
شابک	‎977-018-0180-5
موضوع	ادبيات عربی - قرن 3ق. نثر عربی - قرن 3ق.
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏37‎‏58‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تحقیق و تصحیح کتاب توسط عبدالعزیز میمنی صورت گرفته است.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر مقدمه‎ای به قلم محمد ابوالفضل ابراهیم، تحت عنوان «تصدیر»، مقدمه مؤلف و 16 باب.

گزارش محتوا

در «تصدیر»، اطلاعاتی پیرامون معرفی کتاب و نسخ آن و کارهایی که محقق در مورد آن انجام داده، ارائه شده است..

مبرد در مقدمه خود به بیان مقام و حرمت عالم از دیدگاه پیامبر(ص) و قبل از آن از منظر آیات قرآن کریم پرداخته است. در ادامه به بیان نافع‎ترین علم که همانا علمی است که بدان عمل شود، پرداخته و به کلمات حکما نیز استناد جسته و از اشعار شاعران نیز بهره برده است. وی در این مقدمه، به روایت نبوی که فرمود: «أنا مدينة العلم و علي بابها» اشاره کرده و بالاترین علوم را علم به کتاب خدا و شناخت حلال و حرام و احکام آن و اعراب الفاظ آن و نیز تفسیر غرائب آن دانسته است..

نویسنده، پایه‎گذار علم نحو را حضرت علی(ع) معرفی کرده است. آن حضرت اصول این علم را به ابوالاسود دئلی تعلیم دادند. نویسنده، یکی از داستان‎هایی را که در این‎باره ذکر می‎کند عبارت است از اینکه: دختر ابوالاسود که از شدت گرما در شگفت بود، عبارت «ما أشد الحر» را در حضور پدر به‎نحوی ادا می‎کند که از آن نه تعجب، که سؤال از «شدیدترین گرماها» فهمیده می‎شود. اینجا بود که ابوالاسود دانست که «لحن» (لغزش در اعراب یا نحو) میان مردم رائج شده است؛ ازاین‎رو به خدمت امام علی(ع) شتافت و آن حضرت را از خطر لحن آگاه گردانید. امام(ع) نیز اصولی به وی عرضه داشت که ابوالاسود بعدها آنها را گسترش داد.

برخی از موضوعات مطرح‎شده در کتاب، عبارتند از: فضیلت شعر، نوادری از غرایب و لغت، جود و کرم، اخبار مستحسنه، مراثی بلیغه و موعظه‎های کوتاه و ابیات نیکو، اخبار معمرین، حلم، شکر پروردگار و بابی که مشتمل بر فصولی در باب اخلاقیات و نیز فصاحت و زیبایی است.

وضعیت کتاب

استاد میمنی در حین جستجو و تتبع در کتابخانه اسعد افندی در ترکیه، ذیل شماره ۳۵۹۸، به نسخه‎ای از این کتاب دست می‎یابد و تصویری از آن تهیه کرده و سپس آن را به خط خویش می‎نگارد و مورد تحقیق و پژوهش قرار داده و اشعار و امثال و اخبار آن را استخراج می‎نماید و شروح و تعلیقه‎هایی بر آن می‎افزاید. سپس آن را به دارالکتب المصریة تقدیم می‎دارد. دارالکتب تصمیم می‎گیرد افزون بر تحقیق استاد میمنی، حواشی و شرح‎هایی پیرامون برخی از الفاظ و... را بر آن بیفزاید و این کار را استاد احمد یوسف نجاتی، عهده‎دار می‎شود.

در نسخه خطی کتاب، چیزی که دال بر عنوان کتاب باشد موجود نیست الا آنچه در خاتمه نسخه آمده است: «كمل فاضل المبرد». دارالکتب، با مراجعه به آثاری که ابن ندیم و یاقوت و غیره از مبرد به ثبت رسانده‎اند، کتابی تحت این عنوان نیافت. سپس اطلاع حاصل شد که کتابی تحت همین عنوان در کتابخانه استانبول موجود است. دارالکتب تصویر نسخه را تهیه کرد و در اختیار محققان گذاشت. پس از تحقیق مشخص شد که این نسخه متعلق به نویسنده‎ای نامعلوم از علمای قرن سوم است. بعد از مشورت با دانشمندان و اهل فن تصمیم بر آن شد که این نسخه با توجه به آنچه در آخر آن آمده است، یعنی «كمل فاضل المبرد»، تحت عنوان «الفاضل» منتشر شود.

فهرست مطالب در ابتدا و فهارس عامه در انتهای کتاب ذکر شده است.

فهارس عامه کتاب عبارتند از: شعرا؛ قوافی؛ انصاف ابیات؛ اعلام؛ امم، طوایف، قبایل، عشایر، بطون و ارهاط؛ اماکن، روزهای اعراب؛ ضرب‎المثل‎ها؛ کتب و استدراکات.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.