الرسالة الشرفية في النسب التأليفية

الرسالة الشرفیة فی النسب التألیفیة، تألیف صفی الدین عبدالمؤمن بن ابوالمفاخر ارموی بغدادی (متوفی 693ق)، با تحقیق و شرح غطاس عبدالملک خشبه، کتابی است پیرامون موسیقی.

‏الرسالة الشرفية في النسب التاليفية
پدیدآوران	صفي‎‌الدين ارموي، عبدالمومن بن يوسف (نویسنده) خشبه، عطاس عبدالملک (محقق) فتح‌الله، ايزيس (مراجعه)
ناشر	دار الکتب و الوثائق القومية، الإدارة المرکزية للمراکز العلمية، مرکز تحقيق التراث
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1429ق
چاپ	1
شابک	‎977-18-0551-7
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ارموی این کتاب را در عهد مغول برای شاگردش «شرف‌الدین ‌هارون جوینی» و به زبان عربی به رشته تحریر درآورده است.

نویسنده خود در بیان علت تألیف این اثر چنین می‌نویسد: «این رساله مشتمل بر نسبت‌های تألیفی است به طریقی که دانشمندان قدیم یونان استنباط نموده‌اند؛ به علاوه چیزهایی که در نوشته‌های ایشان و کتاب‌های گوناگون تازه یافت نمی‌شود بر آن افزوده ام و اکنون آن را تقدیم کتابخانه ‌هارون پسر شمس‌الدین محمد جوینی می‌کنم. این کار به دستور و فرمان خود او انجام گرفته است».

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب دربردارنده مجموعا پنج مقاله می‌باشد.

گزارش محتوا

در مقدمه، علاوه بر اشاره به موضوع کتاب و مقالات آن، به توضیح نسخ خطی آن، پرداخته شده است.

این رساله مشتمل بر پنج مقاله است که هر مقاله نیز دربردارنده فصول متعددی است که عبارتند از:

1. صوت و لواحق آن و شک‌های وارد به آن؛
2. حصر نسبت اعداد؛
3. اختلاف ابعاد؛
4. ترتیب اجناس از طبقات ابعاد؛
5. ایقاع و نسبت ادوار و کیفیت استخراج الحان.

اندیشورانی چون علامه قطب الدین شیرازی و عبدالقادر مراغی از این کتاب بیش از دیگران بهره جسته‌اند؛ چنان که عبدالقادر مراغی در «مقاصد الحان» کتاب گران سنگ «درة التاج» قطب الدین را شرحی بر شرفیه می‌داند.

ارموی را مؤسس مکتب منتظمیه می‌دانند. کسی که در اثر حاضر و نیز کتاب «ادوار»، به شکلی سیستماتیک و نظام مند به تشریح گام بالقوه و گام‌های بالفعل زمان خود می‌پردازد. او بنا بر اصل دو پرده ای بعد ذی الأربع (فیثاغورث) و همچنین بر اساس روش فارابی، پیشنهاد تقسیم فاصله هنگام (اکتاو) به هفده فاصله را می‌دهد.

گام پیشنهادی او متشکل از دو دانگ پیوسته و یک پرده بزرگ در انتها می‌باشد. هر پرده بزرگ (طنینی) خود قابل تقسیم به دو نیم پرده کوچک (بقیه) و یک فضل می‌باشد که بر این اساس، تقسیم دوره کامل صفی الدین شامل هفده فاصله و هجده درجه می‌گردد. پذیرش دستان پیشنهادی صفی الدین از جانب اکثریت نوازندگان و موسیقی دانان هم عصر او حکایت از همراهی دو عامل نظر و عمل نزد صفی الدین ارموی دارد.

نویسنده برای نخستین بار به نغمه نگاری نغمات آهنگ یا تصنیف پرداخته است؛ چنان که در ابتدا دور ایقاعی و نام مقام ذکر و سپس نغمات با حروف ابجد و زمان هر نغمه به وسیله اعداد زیر همان نغمه نگاشته می‌شود.

وضعیت کتاب

از دو رساله «ادوار» و «شرفیه» نسخ خطی متعددی در کتابخانه‌های مختلف جهان موجود است.

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ.، به توضیح و تشریح مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. صالح المهدی، ا.د، «صفی الدین عبدالمؤمن الأرموی، ابداع و ابتکار»، ترجمه سجاد خطابی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه هنر، شماره 77 و 78، بهمن و اسفند 1383 (5 صفحه، از 40 تا 44).
3. خورابه، کاوه، «صفی الدین ارموی،‌اندیشور و موسیقی دان قرن هفتم هجری»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه هنر، شماره 77 و 78، بهمن و اسفند 1383 (5 صفحه، از 50 تا 54).