الحماسة، از آثار ادیب و شاعر شهیر قرن سوم هجری قمری، ابوعُباده وَلید بن عُبید بُحْتُری (درگذشته 284ق)، مجموعه‌ای برگزیده از اشعار شاعران گوناگون عرب‌زبان در موضوعات مختلف است. در این اثر، اسامی و برخی از اشعار حدود 600 شاعر (جاهلى‌ و مخضرم‌) آمده است. هدف این اثر، آشنایی خوانندگان با نمونه‌هایی از بهترین اشعار قرون پیشین و ذوق جامعه ادبی آن است. محققان معاصر، محمد ابراهیم حُوَّر و احمد محمد عُبید این کتاب را تحقیق و تصحیح کرده و برای آن مقدمه‌ای سودمند نوشته‌اند.

الحماسة
الحماسة
پدیدآورانبحتری، ولید بن عبید (نويسنده)

حور، محمد ابراهیم (محقق)

عبید، احمد محمد (محقق)
ناشرهيئة أبوظبي للثقافة و التراث. المجمع الثقافي
مکان نشرامارات - ابوظبی
سال نشر1428ق - 2007م
چاپ1
شابک-
زبانعربی
تعداد جلد1
کد کنگره
/د9 3704 PJA
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

درباره نام کتاب

واژه «حماسه» در نام این کتاب، به معنای معروف آن نیست، بلکه به معنی جُنگ ادبی و مجموعه شعرهای منتخب است[۱].

ارتباط با آثار دیگر

کتاب مشهور «الحماسة» ‌از شاعر بزرگ دوره عباسی، ابوتمام حبیب ‌بن اوس طایی (متوفی 231) که به گزینش اشعار عربی پرداخته است...، چنان شهرت یافت و پسندیده شد که وجود بیتی در آن، دانشمندان را قانع می‌کرد تا به آن بیت استناد کنند و بسیاری از ادیبان و حتی مفسران از ابیات «حماسه» شاهد می‌آوردند و برخی نیز به حفظ آن می‌پرداختند... شیوه انتخاب ابوتمّام و جایگاه بلند کتاب «حماسه» در ادبیات عربی، بسیاری از بزرگانِ پس از ابوتمّام را بر آن داشت تا کتاب‌هایی با عنوان «حماسه» تألیف کنند؛ همچون بحتری، ابن‌ فارس، ابن‌ شجری و صدرالدین بصری، ولی هیچ‌یک از آنها شهرت حماسه ابوتمّام را کسب نکردند...[۲].

هدف و روش

  • محمد ابراهیم حُوَّر و احمد محمد عُبید این کتاب را یکی از منابع میراث ادبی زبان عربی شمرده‌اند که اطلاعات شعری نادر و بی‌نظیری دارد و اسامی بسیاری از شاعران فقط در این اثر آمده است. محققان کتاب، افزوده‌اند: این کتاب از نظر ترتیب زمانی در بین گزیده‌های شعری عرب، در رتبه پنجم بعد از معلقات عرب، مفضلیات، اصمعیات و حماسه ابوتمام قرار دارد[۳].
  • بحتری‌، کتاب حماسه خودش را برای وزیر متوکل‌، فتح‌ بن‌ خاقان‌ (درگذشته 247ق) و با هدف رقابت با کتاب حماسه ابوتمام تألیف و تنظیم کرد[۴].
  • به ‌نظر بلاشر، کتاب‌های‌ حماسه‌ در اصل برای‌ مطالعه طبقه اعیان و ثروتمندان تدارک‌ دیده‌ مى‌شد و شاید به‌ همین‌ سبب‌ است‌ که‌ کتاب‌ بحتری‌، مانند حماسه ابوتمام‌، روان است و در آن، از اشعار دشوار و کلمات‌ نامأنوس، خبری نیست‌[۵].

ساختار و محتوا

این کتاب، 174 باب‌ دارد[۶] و در هر باب‌، ابیاتی از قصیده‌ای‌ انتخاب و نقل‌ شده است. موضوعات این اشعار، بسیار متنوع است مانند تاب‌آوری در میدان جنگ، ناگهان‌کُشی (فتک و ترور)، رازداری و مدارا با دشمن، دلاوری و قهرمانی، هجو قبایل، دشمنان و بدخواهان، ستایش قبایل و افراد و افتخار به کرم و بخشش و مهمان‌نوازی، آمادگی برای مرگ و معاد، وفای به عهد، خیرخواهی برای مشورت‌خواهان، مدح جوانی و مذمت پیری و...

پانویس

  1. ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ج11، ص379
  2. ر.ک: قربانی زرّین، باقر،ج14، ص86-87
  3. ر.ک: مقدمه محققان کتاب، ص5
  4. ر.ک: متن کتاب، ص429
  5. ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ج11، ص379
  6. ر.ک: مقدمه مؤلف، ص23

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. قربانی زرین، باقر، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، 1389.
  3. آذرنوش، آذرتاش، «دایرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1381.

وابسته‌ها