۶۱٬۱۸۹
ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' حسين' به ' حسین') |
|||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
[[ابنبابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] متن تفسير را مستقيما از استرآبادى دريافت نموده است. وى در آغاز كتاب فتوايى خود، [[من لايحضره الفقيه]].<ref>ج 1، ص3</ref>، ضمن اشاره به اين نكته كه آنچه در اين اثر فراهم آمده از نظر خودش صحيح است، بيان داشته كه روايات كتاب را از متون معتبر و مشهور گرفته است. همو در باب تلبيه، از استرآبادى حديثى نقل كرده و در پایان گفته است كه باقى آن را در كتاب تفسير آورده است.<ref>1413، ج 2، ص211-212</ref> بر اين اساس، اگر [[شيخ صدوق]] خود تدوين كنندۀ تفسير نبوده، احتمالا تهذيب كنندۀ آن بوده است. مؤيد صحت اين احتمال، سخن [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] (متوفى 450؛<ref>ص 391-392</ref> است كه در ذيل آثار [[شيخ صدوق]] به دو اثر تفسيرى، تفسير القرآن و مختصر تفسير القرآن، اشاره كرده است. شاهد ديگر بر اين نظر، ذكر روايتى با همين سند در كتاب التوحيد.<ref>ص 47</ref> [[شيخ صدوق]] است. در آخر آن روايت نيز [[شيخ صدوق]] بيان داشته كه متن كامل حديث را در تفسيرش آورده است.<ref>-التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص50-52</ref> | [[ابنبابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] متن تفسير را مستقيما از استرآبادى دريافت نموده است. وى در آغاز كتاب فتوايى خود، [[من لايحضره الفقيه]].<ref>ج 1، ص3</ref>، ضمن اشاره به اين نكته كه آنچه در اين اثر فراهم آمده از نظر خودش صحيح است، بيان داشته كه روايات كتاب را از متون معتبر و مشهور گرفته است. همو در باب تلبيه، از استرآبادى حديثى نقل كرده و در پایان گفته است كه باقى آن را در كتاب تفسير آورده است.<ref>1413، ج 2، ص211-212</ref> بر اين اساس، اگر [[شيخ صدوق]] خود تدوين كنندۀ تفسير نبوده، احتمالا تهذيب كنندۀ آن بوده است. مؤيد صحت اين احتمال، سخن [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] (متوفى 450؛<ref>ص 391-392</ref> است كه در ذيل آثار [[شيخ صدوق]] به دو اثر تفسيرى، تفسير القرآن و مختصر تفسير القرآن، اشاره كرده است. شاهد ديگر بر اين نظر، ذكر روايتى با همين سند در كتاب التوحيد.<ref>ص 47</ref> [[شيخ صدوق]] است. در آخر آن روايت نيز [[شيخ صدوق]] بيان داشته كه متن كامل حديث را در تفسيرش آورده است.<ref>-التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص50-52</ref> | ||
نخستين منتقد وثاقت تفسير، [[غضایری، حسین بن عبیدالله|احمد بن | نخستين منتقد وثاقت تفسير، [[غضایری، حسین بن عبیدالله|احمد بن حسین بن عبيداللّه غضائرى]]، معروف به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]]، بود كه در الضعفاء خود، محمد بن قاسم استرآبادى را فردى ضعيف و كذّاب معرفى كرده و دو فرد مذكور در سلسلۀ سند را-كه تفسير را، به نقل از پدرانشان، از [[امام حسن عسکری(ع)]] روايت كردهاند-مجهول خوانده است. [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] تفسير را «موضوع» دانسته و جاعل آن را سهل بن احمد بن عبداللّه ديباجى (متوفى 380) معرفى كرده است.<ref>علامه حلّى، ص256-257؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص288، پانويس</ref> | ||
معتقدان به وثاقت متن تفسير در نقد كلام [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] دلايلى آوردهاند، از جمله گفتهاند كه در انتساب متن كتاب الضعفاء به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] ترديد وجود دارد.<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص288-289، پانويس، ج 10، ص88-89</ref> و بر اساس متن تفسير، ابن سيار و ابويعقوب متن را بدون واسطه از امام روايت كردهاند. همچنين در تفسير تصريح شده است كه پدران اين دو بعد از مدتى سكونت در سامرا به شهر خود بازگشتند.<ref>ص 12</ref> و در اسناد روايت كتاب ذكرى از پدران آن دو نيست.<ref>ص 9</ref> | معتقدان به وثاقت متن تفسير در نقد كلام [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] دلايلى آوردهاند، از جمله گفتهاند كه در انتساب متن كتاب الضعفاء به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] ترديد وجود دارد.<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص288-289، پانويس، ج 10، ص88-89</ref> و بر اساس متن تفسير، ابن سيار و ابويعقوب متن را بدون واسطه از امام روايت كردهاند. همچنين در تفسير تصريح شده است كه پدران اين دو بعد از مدتى سكونت در سامرا به شهر خود بازگشتند.<ref>ص 12</ref> و در اسناد روايت كتاب ذكرى از پدران آن دو نيست.<ref>ص 9</ref> | ||
خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
[[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] (متوفى 940) و [[شهيد ثانى]] [[شهید ثانی، زینالدین بن علی|زينالدين بن على عاملى]] (متوفى 965) در اجازات خود، در شمار كتبى كه اجازۀ روايت آن را دادهاند، حديثى را از اين تفسير با ذكر طريق خود به آن آوردهاند.<ref>مجلسى، ج 105، ص77-79، 169-170</ref> در ميان فقهاى معاصر امامى، [[بلاغی، محمدجواد|شيخ محمد جواد بلاغى]] (متوفى 1352 ش) ضمن رسالهاى از نادرستى انتساب اين تفسير به [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری عليهالسلام]] سخن گفته و متن را مجعول دانسته است.<ref>-استادى، ص161-184</ref> [[خویی، ابوالقاسم|آيتاللّه خوئى]].<ref>ج 12، ص147</ref> و [[شوشتری، محمدتقی|شيخ محمدتقى تسترى]].<ref>ج 7، ص558</ref> نيز با او هم رأىاند. با اين حال، مطالبى در اين تفسير وجود دارد كه معمولا فقها آن را پذيرفتهاند. برای نمونه مىتوان به حديث مشهور در بيان اوصاف فقهايى كه مىتوان از آنها تقليد كرد اشاره نمود.<ref>التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص300؛ نيز طباطبائى يزدى، ج 1، ص9-10، باب التقليد، مسئلۀ 22 و شروح اين كتاب ذيل همان مسئله</ref> گزارش تقريبا كاملى از اقوال علماى اماميه دربارۀ اين تفسير را استادى.<ref>ص 186-215</ref> آورده است. | [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] (متوفى 940) و [[شهيد ثانى]] [[شهید ثانی، زینالدین بن علی|زينالدين بن على عاملى]] (متوفى 965) در اجازات خود، در شمار كتبى كه اجازۀ روايت آن را دادهاند، حديثى را از اين تفسير با ذكر طريق خود به آن آوردهاند.<ref>مجلسى، ج 105، ص77-79، 169-170</ref> در ميان فقهاى معاصر امامى، [[بلاغی، محمدجواد|شيخ محمد جواد بلاغى]] (متوفى 1352 ش) ضمن رسالهاى از نادرستى انتساب اين تفسير به [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری عليهالسلام]] سخن گفته و متن را مجعول دانسته است.<ref>-استادى، ص161-184</ref> [[خویی، ابوالقاسم|آيتاللّه خوئى]].<ref>ج 12، ص147</ref> و [[شوشتری، محمدتقی|شيخ محمدتقى تسترى]].<ref>ج 7، ص558</ref> نيز با او هم رأىاند. با اين حال، مطالبى در اين تفسير وجود دارد كه معمولا فقها آن را پذيرفتهاند. برای نمونه مىتوان به حديث مشهور در بيان اوصاف فقهايى كه مىتوان از آنها تقليد كرد اشاره نمود.<ref>التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص300؛ نيز طباطبائى يزدى، ج 1، ص9-10، باب التقليد، مسئلۀ 22 و شروح اين كتاب ذيل همان مسئله</ref> گزارش تقريبا كاملى از اقوال علماى اماميه دربارۀ اين تفسير را استادى.<ref>ص 186-215</ref> آورده است. | ||
نسخههاى خطى متعددى از اين تفسير موجود است.<ref>- بكائى، ج 5، ص1904-1905؛ سزگين، ج 1، جزء 1، ص95- 96</ref> متن تفسير به فارسی ترجمه شده است.<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص89-90</ref> قديمترين ترجمۀ فارسی موجود آن، آثار الاخيار نام دارد كه ترجمۀ ابوالحسن على بن حسن زوارهاى (متوفى 984) و ترجمۀ تمام متن موجود است.<ref>قس بكائى، ج 1، ص2</ref> قدرت اللّه | نسخههاى خطى متعددى از اين تفسير موجود است.<ref>- بكائى، ج 5، ص1904-1905؛ سزگين، ج 1، جزء 1، ص95- 96</ref> متن تفسير به فارسی ترجمه شده است.<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص89-90</ref> قديمترين ترجمۀ فارسی موجود آن، آثار الاخيار نام دارد كه ترجمۀ ابوالحسن على بن حسن زوارهاى (متوفى 984) و ترجمۀ تمام متن موجود است.<ref>قس بكائى، ج 1، ص2</ref> قدرت اللّه حسینى شاهمرادى نيز سورۀ فاتحۀ اين تفسير را با عنوان تفسير فاتحة الكتاب از [[امام حسن عسکری(ع)]] سلام اللّه عليه و پژوهشى پيرامون آن (تهران 1404) با مقدمهاى مبسوط در اثبات و ثاقت تفسير، ترجمه و منتشر كرده است. | ||
سيدحسين بهريلوى (بريلوى؛ متوفى 1361) اين تفسير را به زبان اردو ترجمه كرد و با عنوان آثار حيدرى به چاپ رساند.<ref>بكائى، ج 1، ص3</ref> متن عربى تفسير چند بار چاپ شده است.<ref>-[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص292؛ بكائى، ج 5، ص1904</ref> | سيدحسين بهريلوى (بريلوى؛ متوفى 1361) اين تفسير را به زبان اردو ترجمه كرد و با عنوان آثار حيدرى به چاپ رساند.<ref>بكائى، ج 1، ص3</ref> متن عربى تفسير چند بار چاپ شده است.<ref>-[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص292؛ بكائى، ج 5، ص1904</ref> | ||
خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]؛ [[ابنبابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، الامالى، قم 1417؛همو، التوحيد، چاپ هاشم | [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]؛ [[ابنبابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، الامالى، قم 1417؛همو، التوحيد، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم[؟ 1357 ش]؛همو، معانى الاخبار، چاپ [[غفاری، علیاکبر|على اكبر غفارى]]، قم 1361 ش؛همو، [[من لايحضره الفقيه]]، قم 1413؛[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]، المنتظم في تاريخ الملوك و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بيروت 1992/1412؛ [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]، معالم العلماء، نجف 1961/1380؛همو، مناقب آل ابىطالب، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم[بىتا. ]؛[[استادی، رضا|رضا استادى]]، رسالة اخرى حول التفسير المنسوب الى الامام العسكری عليهالسلام در الرسائل الاربعة عشرة، چاپ [[استادی، رضا|رضا استادى]]، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، 1415؛ محمدحسن بكائى، كتابنامۀ بزرگ قرآن كريم، تهران 1374 ش-؛ تسترى؛ حسن بن على(ع)، امام يازدهم، التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، چاپ محمدباقرابطحى، قم 1409؛[[خطيب بغدادى]]؛ خوئى؛ سعيد رضوى، «نگاهى به تفسير منسوب به [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری عليهالسلام]]»، فصلنامۀ پژوهشهاى قرآنى،ش 5-6 (بهار و تابستان 1375)؛[[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگين]]، تاريخ التراث العربى، ج 1، جزء 1، نقله الى العربية محمود فهمى حجازى، رياض 1983/1403؛ محمد كاظم بن عبدالعظيم طباطبائى يزدى، ال[[العروة الوثقی]]، بيروت 1409؛ احمد بن على طبرسى، ال[[الاحتجاج (نشر المرتضی)|احتجاج]]، چاپ ابراهيم بهارى و محمد هادى به، قم 1413؛ محمد بن حسن طوسى، رجال الطوسى، نجف 1961/1380؛ محمود طيار مراغى، «فهرست نسخههاى عكسى و ميكروفيلمهاى كتابخانۀ محقق طباطبائى»، در المحقق الطباطبائى في ذكراه السنوية الاولى، ج 3، قم: آل البيت، 1417؛ [[قزوینی رازی، عبدالجلیل|عبدالجليل قزوينى]]، نقض، چاپ جلالالدين محدّث ارموى، تهران 1358 ش؛ حسن بن يوسف علامه حلّى، رجال العلامة الحلّى، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، نجف 1961/1381، چاپ افست قم 1402؛ [[قطب راوندی، سعید بن هبةالله|سعيد بن هبة اللّه قطب راوندى]]، [[الخرائج و الجرائح]]، قم 1409؛ مجلسى؛ احمد بن على [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، فهرست اسماء مصنّفى الشيعة المشتهر ب رجال ال[[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، چاپ موسى [[شبیری زنجانی، موسی|شبيرى زنجانى]]، قم 1407؛ حسین بن محمدتقى نورى، خاتمة [[مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل|مستدرك الوسائل]]، قم 1415-1420. | ||
==پانویس== | ==پانویس== |
ویرایش