إيضاح المكنون في الذيل علی كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۹: خط ۳۹:




«إيضاح المكنون في الذيل على كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون»، اثر عربى اسماعيل پاشا بن محمدامين بن ميرسليم البابانى بغدادى، با تصحيح محمد شرف‌الدين پالتقاپا و رفعت بيگله كليسى، يكى از ذيل‌هاى ارزشمندى است كه بر كتاب «كشف الظنون» حاجى خليفه (كاتب چلبى) نوشته شده است <ref>روحانى، سيد كاظم، ص87</ref>.
'''إيضاح المكنون في الذيل على كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون'''، اثر عربى [[بغدادی، اسماعیل|اسماعيل پاشا بن محمدامين بن ميرسليم البابانى بغدادى]]، با تصحيح محمد شرف‌الدين پالتقاپا و رفعت بيگله كليسى، يكى از ذيل‌هاى ارزشمندى است كه بر كتاب «كشف الظنون» حاجى خليفه (كاتب چلبى) نوشته شده است <ref>روحانى، سيد كاظم، ص87</ref>.


اگرچه كتاب، ذيل «كشف الظنون» بوده و شايد نشانگر تواضع علمى مؤلف مى‌باشد، ولى از بسيارى از جهات، بر كتاب «كشف الظنون» برترى دارد <ref>همان، ص88</ref>.
اگرچه كتاب، ذيل «كشف الظنون» بوده و شايد نشانگر تواضع علمى مؤلف مى‌باشد، ولى از بسيارى از جهات، بر كتاب «كشف الظنون» برترى دارد <ref>همان، ص88</ref>.
خط ۶۱: خط ۶۱:
روش و اسلوب اسماعيل پاشا در «إيضاح المكنون» در معرفى آثار و كتاب‌ها، مختلف و گونه‌گون است؛ يعنى اطلاعات ارائه‌شده درباره همه كتاب‌ها، يكسان نيست؛ مثلا:
روش و اسلوب اسماعيل پاشا در «إيضاح المكنون» در معرفى آثار و كتاب‌ها، مختلف و گونه‌گون است؛ يعنى اطلاعات ارائه‌شده درباره همه كتاب‌ها، يكسان نيست؛ مثلا:


1. از برخى كتاب‌ها فقط به ذكر نام مؤلف اكتفا مى‌كند.
#از برخى كتاب‌ها فقط به ذكر نام مؤلف اكتفا مى‌كند.
 
#در ذيل نام بعضى از كتاب‌ها، نام مؤلف، سال وفات و همچنين محلى كه كتاب در آن وجود داشته را ياد مى‌كند.
2. در ذيل نام بعضى از كتاب‌ها، نام مؤلف، سال وفات و همچنين محلى كه كتاب در آن وجود داشته را ياد مى‌كند.
#در بعضى موارد، قسمت اول و يا آخر كتاب هم در كنار معرفى كتاب آورده مى‌شود.
 
#در بعضى موارد، فقط به ذكر نام كتاب و محلى كه كتاب موجود است، اشاره دارد؛ مانند: «أخبار الجلاد في فتوح البلاد (من كتاب أياصوفية)»؛ يعنى اين كتاب در كتابخانه اياصوفيه استانبول موجود است.
3. در بعضى موارد، قسمت اول و يا آخر كتاب هم در كنار معرفى كتاب آورده مى‌شود.
#در بعضى موارد، مؤلف جهت توضيح بيشتر درباره برخى از مؤلفين مى‌نويسد كه اين مؤلف، صاحب فلان كتاب است و هدف وى اين است كه خواننده را با آثار ديگر مؤلف نيز آشنا سازد؛ مثلا: «الأطواق الزمردية في أذواق النقشبندية»، تأليف شيخ كمال‌الدين محمد الحلبى صاحب «الإتحاف» <ref>همان</ref>.
 
4. در بعضى موارد، فقط به ذكر نام كتاب و محلى كه كتاب موجود است، اشاره دارد؛ مانند: «أخبار الجلاد في فتوح البلاد (من كتاب أياصوفية)»؛ يعنى اين كتاب در كتابخانه اياصوفيه استانبول موجود است.
 
5. در بعضى موارد، مؤلف جهت توضيح بيشتر درباره برخى از مؤلفين مى‌نويسد كه اين مؤلف، صاحب فلان كتاب است و هدف وى اين است كه خواننده را با آثار ديگر مؤلف نيز آشنا سازد؛ مثلا: «الأطواق الزمردية في أذواق النقشبندية»، تأليف شيخ كمال‌الدين محمد الحلبى صاحب «الإتحاف» <ref>همان</ref>.


اسماعيل پاشا برخى كتابخانه‌هاى عمومى و شخصى را به چشم خود مشاهده و ملاحظه نموده و در ذيل كتاب‌ها، مرجع و مكان به دست آمدن مآخذ را ياد كرده است؛ مثلا وقتى از «زيتونيه» نام مى‌برد، مقصود كتابخانه دانشگاه زيتونيه تونس مى‌باشد و همچنين كتاب‌هاى موجود در كتاب‌خانه اياصوفيه و كتابخانه شخصى سلطان محمود عثمانى و كتابخانه خصوصى رضا پاشا كه برخى از اين كتابخانه‌ها فعلا در كتابخانه مركزى دانشگاه استانبول موجود مى‌باشد <ref>همان</ref>.
اسماعيل پاشا برخى كتابخانه‌هاى عمومى و شخصى را به چشم خود مشاهده و ملاحظه نموده و در ذيل كتاب‌ها، مرجع و مكان به دست آمدن مآخذ را ياد كرده است؛ مثلا وقتى از «زيتونيه» نام مى‌برد، مقصود كتابخانه دانشگاه زيتونيه تونس مى‌باشد و همچنين كتاب‌هاى موجود در كتاب‌خانه اياصوفيه و كتابخانه شخصى سلطان محمود عثمانى و كتابخانه خصوصى رضا پاشا كه برخى از اين كتابخانه‌ها فعلا در كتابخانه مركزى دانشگاه استانبول موجود مى‌باشد <ref>همان</ref>.
خط ۷۷: خط ۷۳:
به‌عنوان نمونه، به چند اثر از «إيضاح المكنون» اشاره مى‌شود:
به‌عنوان نمونه، به چند اثر از «إيضاح المكنون» اشاره مى‌شود:


1. أخبار صاحب الزنج، تأليف احمد بن ابراهيم بن معلى بن اسد ابوبشر بصرى.
#أخبار صاحب الزنج، تأليف احمد بن ابراهيم بن معلى بن اسد ابوبشر بصرى.
 
#إعلام أبناء الدهر بأحوال ماوراءالنهر، از شهاب‌الدين بن بهاءالدين بن سبحان بن الكريم المرجان القزان الحنفى و...<ref>همان، ص89</ref>.
2. إعلام أبناء الدهر بأحوال ماوراءالنهر، از شهاب‌الدين بن بهاءالدين بن سبحان بن الكريم المرجان القزان الحنفى و...<ref>همان، ص89</ref>.
#إخبار المستفيد بأخبار خالد بن الوليد، از رضى‌الدين ابوعبدالله محمد بن ابراهيم بن يوسف بن عبدالرحمن حلبى حنفى، معروف به ابن الحنبلى، متوفى 971ق <ref>متن كتاب، ص46</ref>.
 
#أدب السلطان، از ابوعبدالله محمد بن جعفر بن احمد تميمى نحوى، معروف به قزاز قيروانى، متوفى 412ق <ref>همان، ص50</ref>.
3. إخبار المستفيد بأخبار خالد بن الوليد، از رضى‌الدين ابوعبدالله محمد بن ابراهيم بن يوسف بن عبدالرحمن حلبى حنفى، معروف به ابن الحنبلى، متوفى 971ق <ref>متن كتاب، ص46</ref>.
 
4. أدب السلطان، از ابوعبدالله محمد بن جعفر بن احمد تميمى نحوى، معروف به قزاز قيروانى، متوفى 412ق <ref>همان، ص50</ref>.


در پايان گفتنى است كه متأسفانه حاجى خليفه به جهت جو حاكم بر مدارس علميه عثمانيه و تصلب بعضى از علما و ذوات علم مدارس شهرهاى قلمروى امپراطورى و با توجه به حساسيت سياسى حاكم بر روابط آل عثمانى و صفويه، در تأليف «كشف الظنون»، تعمدا و يا از روى تجاهل و يا خوف، كتب نويسندگان شيعه را در اثرش ذكر ننموده و احتمالا جو نامناسب حاكم بر مدارس علميه، در اين امر، دخالت مستقيم داشته است. اما اسماعيل پاشاى بغدادى، به علت اقامت طولانى در بغداد و مصاحبت، معاشرت و آشنايى نزديك با دانشمندان و علماى گران‌قدر شيعه، نوعى شرح صدر از خود نشان داده و آثار علما و بزرگان شيعه سلف و معاصر خود را در اثرش ذكر كرده است و اين يكى از امتيازات كتاب «إيضاح المكنون» بشمار مى‌رود؛ به‌عنوان مثال، نام چند كتاب از علما و نويسندگان شيعه مذكور در «إيضاح المكنون»، عبارتند از:
در پايان گفتنى است كه متأسفانه حاجى خليفه به جهت جو حاكم بر مدارس علميه عثمانيه و تصلب بعضى از علما و ذوات علم مدارس شهرهاى قلمروى امپراطورى و با توجه به حساسيت سياسى حاكم بر روابط آل عثمانى و صفويه، در تأليف «كشف الظنون»، تعمدا و يا از روى تجاهل و يا خوف، كتب نويسندگان شيعه را در اثرش ذكر ننموده و احتمالا جو نامناسب حاكم بر مدارس علميه، در اين امر، دخالت مستقيم داشته است. اما اسماعيل پاشاى بغدادى، به علت اقامت طولانى در بغداد و مصاحبت، معاشرت و آشنايى نزديك با دانشمندان و علماى گران‌قدر شيعه، نوعى شرح صدر از خود نشان داده و آثار علما و بزرگان شيعه سلف و معاصر خود را در اثرش ذكر كرده است و اين يكى از امتيازات كتاب «إيضاح المكنون» بشمار مى‌رود؛ به‌عنوان مثال، نام چند كتاب از علما و نويسندگان شيعه مذكور در «إيضاح المكنون»، عبارتند از:


1. أسباب النزول على مذهب آل الرسول، تأليف ابوجعفر محمد بن على بن شهرآشوب.
#أسباب النزول على مذهب آل الرسول، تأليف ابوجعفر محمد بن على بن شهرآشوب.
 
#كتاب الأنفال و الغنائم، اثر ابن جنيد.
2. كتاب الأنفال و الغنائم، اثر ابن جنيد.
#الإيضاح في الإمامة، اثر شيخ مفيد.
 
#إكسير العارفين في معرفة طريق الحق و اليقين، از ملا صدرا <ref>ر.ك: روحانى، سيد كاظم، ص89</ref>.
3. الإيضاح في الإمامة، اثر شيخ مفيد.
 
4. إكسير العارفين في معرفة طريق الحق و اليقين، از ملا صدرا <ref>ر.ك: روحانى، سيد كاظم، ص89</ref>.


== وضعيت كتاب ==
== وضعيت كتاب ==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش