آیین اخلاق در قرآن

آيين اخلاق در قرآن

نام کتاب	آيين اخلاق در قرآن
نام های دیگر کتاب	دستور الاخلاق فی القرآن. فارسی دستور الاخلاق فی القرآن
پدیدآورندگان	دراز، محمد عبد الله (نويسنده) عطایی، محمدرضا (مترجم)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏103‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏4‎‏ ‎‏د‎‏5041
موضوع	اخلاق اسلامی قرآن - اخلاق
ناشر	آستان قدس رضوی، شرکت به نشر
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1377 هـ.ق یا 1958 م
کد اتوماسیون	15640

«آيين اخلاق در قرآن» ترجمه فارسى كتاب «دستور الأخلاق في القرآن» اثر محمد عبدالله دَرّاز، پژوهشى تطبيقى درباره اخلاق نظرى در قرآن، همراه با آيات اخلاق عملى است. اين اثر، توسط محمدرضا عطايى، با قلمى شيوا و رسا، به فارسى سليس و روان برگردان شده است.

سه مقدمه مفصل از مترجم فارسى، محقق (سامى غريرى)، ويراستار علمى (سيد محمد بدوى) و مترجم از فرانسه به عربى (عبدالصبور شاهين) در ابتداى كتاب جاى گرفته است.

زبان اصلى اين اثر (كه نام اصلى آن، « Le Morale Du Coran » مى‌باشد)، فرانسه بوده و مؤلف آن را به عنوان رساله دكتراى خود در فرانسه، به منظور معرفى اسلام و اخلاق اسلامى به غربيان نوشته است. بعدها توسط عبدالصبور شاهين، استاد زبان دانشگاه قاهره، به عربى برگردانده شده كه خود اين مسئله تا حدى از جاذبه كتاب، كاسته است؛ زيرا يك اثر زيبا در زبان اصلى همچون گلى است با تمام رنگ و بو و طروات طبيعى خود ولى همين كه دست به دست گشت و از زبانى به زبان ديگر- هرچند به وسيله مترجم چيره‌دست- برگردانده شد، از طرواتش كم مى‌شود و ديگر آن تر و تازگى و شادابى اوليه را ندارد (ر.ك: مقدمه مترجم فارسى، ص19).

با وجود اين امر، اين اثر، داراى امتيازهاى فراوانى است كه آن را از آثار مشابه، متمايز مى‌سازد از جمله آنكه:

1- اين كتاب توسط شخصيتى كم‌نظير آشناى به زمان، نوشته شده است. چنان كه دانشمند رجالى، خيرالدين زركلى درباره وى مى‌نويسد: «وى محمد بن عبدالله درّاز، فقيه و متأدب مصرى از جمله بزرگترين دانشمندان و اساتيد دانشگاه الازهر، داراى تأليفات مختلف است ...» (همان، ص20).

2- بر متن كتاب توسط عبدالصبور شاهين، علاوه بر ترجمه از فرانسه به عربى، تحقيقات و تعليقات سودمندى نيز انجام گرفته است (ر.ك: همان).

3- متن كتاب، پس از تعريف و تعليق توسط عبدالصبور شاهين، به‌وسيله سيد محمد بدوى، استاد علم‌الاجتماع دانشگاه اسكندريه مصر، تطبيق شده و ارجاعات مورد بررسى قرار گرفته و نيز توسط استاد سامى غريرى، براى دومين بار يك سرى تحقيق و تعليق انجام گرفته است (همان، ص21).

شايان ذكر است محققان نامبرده، در ارجاعات خود، در مورد رواياتى كه مورد اتفاق عامه و شيعه بوده است، تنها به ذكر منابع عامه بسنده نكرده‌اند، بلكه به منابع شيعه و كتب معتبر پيروان اهلى بيت(ع) از قبيل «اصول و فروع كافى»، «وسائل الشيعة»، «بحار الانوار»، «تحف العقول» و نظاير اين‌ها نيز ارجاع داده‌اند كه اين امر، بر اعتبار كتاب، افزوده است (ر.ك: همان).

آنچه بر غنا و ارزش علمى اين اثر افزوده، آن است كه مترجم فرانسه به عربى آن كه از اطلاعات عميق دينى برخوردار است، خود استاد زبان عربى بوده و همان‌طورى كه زبان فرانسه را به خوبى آموخته و پايه‌هاى آن را استحكام بخشيده است، كتاب‌هاى زيادى نيز از دانشمندان را از فرانسه به عربى، برگردانده است. وى خود را در طول مدت سه سال، وقف ترجمه متن فرانسوى اين كتاب به عربى نموده است. وى از هيچ كوششى فروگذار نكرده تا آن‌چه را كه از راه و روش اطمينان‌بخش در توان دارد، در خدمت اين متن قرار دهد و هم‌چنين در راه بيان محتواى كتاب؛ تا در خدمت خواننده عرب زبان و در تعمق بخشيدن فرهنگ دينى وى باشد. از جمله- هم‌چون مؤلف- تنها به اشاره به آيات قرآن در پى نوشت‌ها و ذكر شماره آيه و سوره بسنده نكرده است؛ بلكه زحمت نوشتن تمام آيات كريمه و درج عين عبارات را بر خود هموار و بدان وسيله، زحمت خواننده را نسبت به مراجعه به قرآن در مورد آن آيات كم كرده است؛ آياتى كه خواننده را براى دريافت منظور نويسنده، از آن‌ها بى‌نياز نخواهد بود (ر.ك: مقدمه سيد محمد بدوى، ص29).

از ديگر اقدامات وى، ارجاعاتى است كه به كتاب‌هاى فقه، حديث، تفسير و علم كلام براى اطمينان به برخى از مطالب داده كه مؤلف به‌صورت خلاصه از فرانسوى آن‌ها را نوشته است؛ در حالى‌كه مترجم آزمندانه اصل عبارت آن‌ها را آن چنان‌كه در آثار عربى ذكر شده، آورده است و در پاره‌اى از موارد كه نويسنده با اشاره‌اى از كنار يك حادثه گذشته است، مترجم خودش را به زحمت انداخته تا تمام جزئيات حادثه را به‌طور كامل ثبت نمايد (همان).

مى‌توان چنين گفت كه وى (مترجم فرانسه به عربى) در اين ترجمه، كوشش زيادى را مبذول داشته است؛ آن‌هم به خاطر اينكه در بعضى از مواردى كه متن دشوار و مشتمل بر افكار دقيق فلسفى است، وى ناگزير بوده در برابر عبارتى ساعت‌هاى طولانى وقت صرف كند- چنان كه ويراستار علمى اثر (سيد محمد بدوى) نيز هنگام مراجعه به ترجمه، چنين كرده است- تا از درستى ترجمه و بيان معناى مورد نظر مؤلف، مطمئن شود (ر.ك: همان).

البته ويراستار علمى نيز به خاطر اعتمادى كه نسبت به آگاهى خود راجع به اطلاعاتى كه از سبك نويسنده و روش فكرى و دقت وى داشته، در گزينش الفاظى كه بيانگر انديشه و تفكر اوست، نقش و در اين تلاش و كوشش مترجم (فرانسه به عربى)، سهم بسزايى داشته است و همين هميارى استوار بين ويراستار علمى و مترجم باعث شده است تا ترجمه‌اى رضايت‌بخش به وجود آمده تا در اختيار خواننده عرب زبان قرار گيرد و بدين‌وسيله، ترجمه به فارسى نيز آسان‌تر شود (ر.ك: همان، ص29-30).

در مقدمه مترجم فارسى، به ويژگى‌هاى كتاب و امتيازاتى كه وى را به ترجمه اين اثر گران‌بها واداشته، اشاره شده است (مقدمه مترجم فارسى، ص19- 21).

در مقدمه سامى غريرى، به اقدامات تصحيحى كتاب، اشاره گرديده است. از جمله آنكه وى بيشتر آيات قرآنى را كه در كتاب آمده، استخراج كرده و با قرآن مجيد مقابله نموده و مطابق اعراب قرآن، اعراب‌گذارى نموده است؛ با علم به اينكه برخى از آيات اصلاً نوشته نشده بود و بعضى به‌صورت صحيح و بعضى ناصحيح- نه نسبت آيه به سوره و نه ترتيب شماره آن‌ها- آمده بود؛ علاوه بر اين كه نويسنده كتاب، گاهى عبارت خود را از آيه قرآنى اقتباس كرده است كه وى در حاشيه- تحت عنوان اقتباس از آيه كريمه- به اين موارد اشاره نموده و نام سوره شماره آيه را ذكر كرده است (مقدمه محقق، ص24).

وى همچنين مرجع احاديث را از صحاح (صحاح شش‌گانه) و كتاب‌هاى حديثى ديگر بر حسب روش معمول در كارهاى تحقيقى تعيين كرده است؛ بدين‌ترتيب كه اول نام كتاب، سپس شماره جلد و صفحه و شماره حديث را آورده است؛ با علم به اين‌كه نويسنده، زحمت زيادى كشيده ولى حديث را به‌صورت متعارف كنونى نقل نكرده، بلكه تنها به نام كتاب و باب مربوط، بسنده كرده است. البته وى برگردان عربى را به‌خاطر رعايت امانت علمى- با اين‌كه جلد و صفحه و شماره حديث را آورده- به حال خود گذاشته است (همان).

نكته ديگر آنكه تعليقات وى بر پاره‌اى از مواردى كه نويسنده كتاب يا مترجم عربى آن نيز ذكر كرده‌اند، از باب همخوانى و مقايسه با مذاهب ديگر است و همچنين به يك منبع- آن‌طورى كه نويسنده ذكر مى‌كند- بسنده نكرده است؛ بلكه به‌خاطر اينكه خواننده با منابع حديث، در ديگر مذاهب نيز آشنا شود، براى ثبت منابع ديگر نيز تلاش نموده است. البته وى با نويسنده و همچنين با مترجم عربى آن در مواردى مانند جنگ‌هاى ردّه، برخورد و اختلاف نظرهايى دارد (ر.ك: همان، ص24- 25).

در مقدمه ويراستار علمى، ضمن اشاره به اقداماتى كه پيرامون ترجمه عربى و نيز ويراستارى كتاب صورت گرفته، خلاصه‌اى از انديشه‌هاى مهم كتاب، به‌طور گذرا بيان شده است (مقدمه سيد محمد بدوى، ص27- 44).

در مقدمه مترجم فرانسه به عربى، ضمن بيان اهميت كتاب و جايگاه و ارزش علمى نويسنده آن، به تشريح اوضاع سياسى و اجتماعى زمان نگارش كتاب پرداخته شده است (مقدمه مترجم از فرانسه به عربى، ص45- 65).

فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع (به عنوان مثال ر.ك: پاورقى، ص260)، توضيح برخى از كلمات و عبارات متن (همان، ص263)، اصل برخى عبارات فرانسوى (همان، ص273) ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب آيين اخلاق در قرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور