شرح دعاء الصباح
| نام کتاب | شرح دعاء الصباح |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | سبزواری، هادی بن مهدی (نويسنده)
حبیبی، نجفقلی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 269/02 /س2 |
| موضوع | دعاها
دعای صباح - نقد و تفسیر |
| ناشر | دانشگاه تهران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1372 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2173AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
شرح دعاء الصباح، اثر حاج ملاهادى سبزوارى، متن و شرح دعاى صباح منسوب به امام على(ع) مى‌باشد كه به زبان عربى نوشته شده است.
اين كتاب، دومين اثر حكيم سبزوارى، پس از كتاب مفصّل «شرح الأسماء» در باب شرح دعاهاى مأثور مى‌باشد كه نويسنده در هفده رمضان 1267ق آن، را به پايان برده و خود بر آن حاشيه زده است [۱].
ساختار
كتاب با مقدمه مصحح آغاز شده است. اين دعا كه به «مفتاح الفلاح و مصباح النّجاح» موسوم مى‌باشد، به امام على(ع) منسوب بوده و از شروح متعدّدى كه بر آن نوشته‌اند و صاحب «الذريعة » ذيل عنوان «شرح دعاى صباح» ذكر كرده است، برمى‌آيد كه همواره اين دعا مورد توجّه علما بوده است. نويسنده، متن دعا را بر اساس نسخه تصحيح‌شده «بحار الأنوار» مجلسى آورده است [۲].
نويسنده در اين كتاب، دعاى صباح را به فقراتى تقسيم كرده است و در شرح هر فقره، معمولا به نكات ادبى، به‌خصوص از لحاظ لغوى، معانى، بيان و بديع توجه خاص كرده و سپس به شرح ظاهر عبارت و آنگاه اغلب به تأويل و باطن عبارت مى‌پردازد [۳].
نسخ مورد استناد نويسنده، چهار نسخه بوده است، اما در جريان تصحيح، هيچ‌يك از آن‌ها - كه به گفته وى، همه به‌جز يكى معتبرند - اصل قرار داده نشده، بلكه آنچه به نظر مصحّح درست بوده، در متن آمده و اختلاف نسخ كه بسيار اندك است، در پاورقى ذكر شده است [۴].
در مواردى كه مؤلّف از كتاب ديگران نقل كرده است، تا حدّى، در تصحيح متن، از مصادر اصلى نيز استفاده شده و در چنين مواردى كلمات انتخابى بين [] آمده است. متن فقرات دعا با حرف «ف» و شماره مسلسل، بين () و با حروف سياه مشخص شده است [۵].
تعليقات مصحّح با حروف نازك و تعليقات و حواشى مؤلف، با حروف سياه و كلمه «منه» در آخر هر تعليقه از يكديگر متمايزند [۶].
تنظيم فهرست‌هاى مختلف، شكل‌دار كردن عبارات متن دعا، آيات و احاديث و بسيارى از كلمات متشابه و مشكل، بيان معانى لغات دشوار و غير مأنوس، ذكر مآخذ احاديث و مطالب منقول از ديگران تا حد امكان، رعايت قواعد جديد كتابت و اصول نقطه‌گذارى، از جمله كارهاى انجام‌شده توسط مصحح مى‌باشد [۷].
گزارش محتوا
در مقدمه مصحح، در ابتدا، شرح حال مفصلى از نويسنده و آثار وى ارائه شده و در ادامه، به روش شرح و تصحيح كتاب، اشاره شده است.
نويسنده، به تناسب فقرات دعا، مسائل و موضوعات فلسفى، كلامى و عرفانى را طرح كرده و با استفاده از آيات، روايات، اشعار فارسى و عربى و كلمات و عبارات بزرگان، به بحث و نقد آراء پرداخته است [۸].
وى در اين كتاب نيز مانند «شرح الأسماء»، بيش از كتب درسى مثل شرح منظومه منطق و حكمت، مجال بحث و تحقيق و نقد نظريات و تعرّض به آراء ديگران دارد و با وجود اين، چون بناى خود را در اين كتاب به اختصار گذاشته - هر چند در مواردى اين بنا را بر هم مى‌ريزد - خواننده را براى اطلاعات بيشتر به كتاب «شرح الأسماء» ارجاع داده است [۹].
مهم‌ترين مباحث فلسفى، كلامى و عرفانى كه در اين كتاب به آن‌ها پرداخته شده، عبارت است از: مباحث مربوط به فلك (فقره 5)، راه‌هاى خداشناسى (فقره 7)، اقسام اتّحاد و مجانست و تنزّه حق تعالى از آن (فقره 8)، كيف و اقسام آن (فقره 9)، خواطر (فقره 10)، اتّحاد عاقل و معقول (فقره 10)، رؤيت خداوند از نظر معتزله و اشاعره (فقره 11)، علم حق تعالى به خود و به ماسوا (فقره 12)، ربط حادث به قديم (فقره 16)، عصمت انبياء (فقره 20)، فتح (فقره 21)، نفس و اطلاعات آن (فقره 28)، ملائكه، جنّ و شيطان (فقره 28)، كشف و اقسام آن (فقره28)، گناه (فقره 30)، مغالطات (موازين شيطان و اشاره‌اى به موازين رحمان) (فقره 31)، فقر و معانى آن (فقره 39)، اراده و مشيت (فقره 45)، قدرت از نظر متكلّمان و حكيمان (فقره 49)، خير و شرّ (فقره 51)، عموميت قدرت خداوند (فقره 52)، فرق نور حسّى و نور وجود (فقره 62)، غايت و غرض از ايجاد (فقره 62)، وعاء موجودات و بقاء زمانى و دهرى و سرمدى (فقره 67) و موت و فناء (فقره 68) [۱۰].
كيفيت ورود و خروج مؤلف نسبت به مطالب مذكور، تقريبا نزديك به «شرح الأسماء» است و گذشته از بعض اختلافات، مى‌توان گفت در بسيارى موارد آنچه در اين كتاب آمده، مختصر «شرح الأسماء» است [۱۱].
وى در اين كتاب نيز كه از آخرين تأليفات او است، از نظر مشى كلّى و خط فكرى، در مسير حكمت متعاليه صدر المتألهين حركت مى‌كند؛ هرچند كه او يك پيرو صرف نيست، بلكه يك حكيم صاحب‌رأى و مستقل است [۱۲].
وضعيت كتاب
تحقيق و تصحيح كتاب، توسط دكتر نجفقلى حبيبى صورت گرفته است.
فهرست آيات، احاديث، اشعار فارسى، اشعار عربى، فرق، مذاهب و نحل، اعلام، كتب، افكار كليدى و اصلى، فرهنگ لغات هنرى، مصادر مورد استفاده مصحح و فهرست موضوعات، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، توضيحات كامل و مفصلى پيرامون كلمات و عبارات متن، ارائه شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.