دليل السالك للمصطلحات و الأسماء في فقه الإمام مالك
| نام کتاب | دلیل السالک للمصطلحات و الأسماء فی فقه الإمام مالک |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | شلبی، حمدی عبد المنعم (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 147/2 /ح8د8* |
| موضوع | |
| ناشر | مکتبه ابن سينا |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 12641 |
معرفى اجمالى
«دليل السالك للمصطلحات و الأسماء في فقه الإمام مالك»، تأليف حمدى عبدالمنعم شبلى، فرهنگى به زبان عربى است كه اصطلاحات و اسامى آثار و اعلام مذهب مالكى در آن گردآورى شده است.
ساختار
كتاب مشتمل بر يك مقدمه و سه مبحث است كه در مبحث اول مصطلحات، در مبحث دوم تأليفات و در مبحث سوم اعلام ذكر شده است. هريك از مباحث نيز در ضمن سه مطلب مطرح شده است.
تمامى اصطلاحات، اسامى تأليفات و اعلام در كروشه شماره‌گذارى شده است؛ بدين‌ترتيب كه در مبحث اول 180 شماره، در مبحث دوم 29 شماره و در مبحث سوم 82 اصطلاح ذكر شده است. البته الفاظى كه تكرار الفاظ پيش از خود هستند، شماره‌گذارى نشده و به شماره پيشين ارجاع شده است؛ مثلاً قيروانى (ص137) به مسلسل 31، ابن ابى‌زيد (ص124) ارجاع شده است.
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه تأكيد كرده كه بر كسانى كه اشتغال به علم فقه دارند پوشيده نيست كه مذهب مالكى مشتمل بر بعضى الفاظ و مصطلحات فقهى است كه فهم آن دشوار است و اين موضوع را من در خلال تعليم و تدريس اين مذهب لمس كرده‌ام و چه‌بسا فهم مراد از آن لفظ زمان زيادى ببرد. چنان‌كه فهم بسيارى از كتب مختصر و شروح و حواشى كه بر آنها نوشته شده، گاه براى اهل آن نيز دشوار است چه برسد به اسامى اعلام از فقهاى مذهب كه با يكديگر اشتباه مى‌شوند (مقدمه مؤلف، ص6-5).
نويسنده همچنين با ذكر عنوان كتاب، منظور از لفظ «اسماء» را اسامى تأليفات و اسامى اعلام دانسته است كه در كنار لفظ «المصطحات» هر سه مبحث كتاب را پوشش مى‌دهد (ر.ك: همان، ص6).
از آنجا كه مصطلحات ذكرشده در مبحث اول كتاب مشتمل بر مصطلحات عام و مصطلحات مختص به ابواب فقهى است، هركدام در بخش (مطلب) جداگانه‌اى ذكر شده است. همچنين مطلب سوم نيز به الفاظى كه به لحاظ نوشتارى متفق و به لحاظ معنا مختلف هستند، اختصاص يافته است. نويسنده به جهت سهولت در استفاده، مطلب اول (مصطلحات عامه) را بر اساس كثرت استخدام ذكر كرده است؛ مثلاً ابتدا «النية» آمده، سپس الفرض و الواجب، سپس السنة و... مصطلحات ابواب فقهى در مطلب دوم بر اساس ترتيب ابواب فقهى با باب الطهارة آغاز و به باب الفرائض ختم شده است. در داخل هر باب اصطلاحات به ترتيب حروف الفبا مرتب شده‌اند. اصطلاحات مطلب سوم نيز بر اساس حروف الفبا تنظيم شده؛ چراكه ترتيب آن به روش ديگر اهميت ندارد.
چنان‌كه ذكر شد اولين مبحث از كتاب مشتمل بر سه مطلب است. در اولين و دومين مطلب، اصطلاحات عام و خاص فقهى ذكر شده است. در سومين مطلب در ضمن دو فرع، ابتدا الفاظى كه ريشه مشترك، اما معناى مختلفى دارند، مانند: الأَكل و الأُكل و يا ظاهراً معانى موافقى دارند، مانند: سِنَة و نوم مورد بررسى قرار گرفته است (ر.ك: متن كتاب، 77-67).
در دومين مبحث كتاب، ابتدا امهات و منابع اصلى مذهب مالكى كه عبارتند از موطأ، مدونه، مختلطه و... معرفى شده‌اند. پس از آن در مطلب دوم به مختصرات و حواشى آنها پرداخته شده است. در آخرين مطلب اين مبحث نيز ديگر آثار مذهب مالكى مانند «الفروق» القرافى، «المدخل» ابن الحاج و «القوانين الفقهية» ابن جزى غرناطى بررسى شده‌اند (ر.ك: همان، ص104-81).
سومين مبحث كتاب به معرفى اعلام اختصاص يافته است. اولين شخصيتى كه در تمهيد اين مبحث معرفى شده مالك بن انس مؤسس مذهب مالكى است. سپس در اولين مطلب شش شخصيت از جمله الخرشى، الشيخ عليش و مطرف معرفى شده‌اند. در دومين مطلب هم اسامى‌اى گرد آمده كه دو يا چند شخصيت به هريك از آنها ناميده شده‌اند؛ مثلاً سه تن از فقهاى مالكى به البنانى مشهورند كه نويسنده هر سه را با ذكر مشهورترين آثار معرفى كرده است (ر.ك: همان، ص119-118). حدود شصت تن ديگر از علماى مالكى در مطلب سوم اين مبحث به ترتيب حروف الفبا معرفى شده‌اند (همان، ص138-122).
در خاتمه كتاب خلاصه‌اى از مباحث با ذكر عدد و رقم بيان شده است (همان، ص140-139).
وضعيت كتاب
در بخش فهارس كتاب، ابتدا اصطلاحات، تأليفات و اعلام به ترتيب حروف الفبا تنظيم شده است. فهرست منابع و مآخذ كتاب نيز در هشت بخش پس از آن ذكر شده است. فهرست مطالب نيز در آخر آمده است. در پاورقى‌هاى كتاب، آدرس منابع با ذكر جلد و صفحه و برخى ارجاعات و توضيحات نويسنده ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها