الفرق بين الفرق و بيان الفرقة الناجية منهم
| نام کتاب | الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | بغدادی، عبد القاهر ابن طاهر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 236 /ب7ف4 |
| موضوع | اسلام - فرقه‌ها |
| ناشر | دار الجيل |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1408 هـ.ق یا 1987 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12934AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«الفرق بين الفرق و بيان الفرقه الناجيه منهم»، كتابى است به زبان عربى، نوشته عبدالقاهر بن طاهر بن محمّد(متوفاى 429ق.) در معرفى فرق و مذاهب اسلامى.
ساختار
كتاب مشتمل بر معرفى مولف، خطبه مولف و پنج باب و هر باب مشتمل بر فصولى است.
گزارش محتوا
كتاب عبدالقاهر ويژه فرقه‌هاى اسلامى و نقض عقائد و آرائى است كه به زعم او مخالف فرقه ناجيه است و ظاهرا به نظر مى‌رسد كه اين كتاب صورتى ديگر از كتاب الملل و النحل او كه در تاليف آن از محاضرات و مخطوطات استادش ابواسحاق اسفراينى استفاده كرده است، باشد.
كتاب بغدادى پس از فرق الشيعه ابومحمد حسن بن موسى نوبختى متوفاى300ق. و المقالات و الفرق تاليف سعد بن عبدالله ابى خلف اشعرى (متوفاى 299 يا 301ق.) و كتاب مقالات الاسلاميين فى اختلاف المصلين تاليف ابوالحسن اشعرى متوفاى 324ق. و التنبيه و الرد على اهل الاهواء و البدع تاليف ابوالحسن محمد ابن احمد بن عبدالرحمن ملطى متوفاى 377ق.، قديمى‌ترين كتاب در معرفى فرق و مذاهب اسلامى است كه تاكنون به دست ما رسيده و در اين فن از ديگر كتب فرق پرمايه‌تر است، اگر چه از نظر بحث و استقراء و اشتمال بر فرق اسلامى و غير اسلامى به پاى دو كتاب هم‌رديف خود؛ يعنى كتاب الفصل فى الملل و الاهواء و النحل ابن حزم اندلسى متوفاى 456ق. و ملل و نحل شهرستانى متوفاى 548ق. نمى‌رسد؛ ولى از لحاظ قدمت، فضيلت تقدم بر آن دو را دارد. اين كتاب از مآخذى است كه درباره چگونگى پيدايش فرق اسلامى و تاثير بعضى بر بعضى ديگر و نفوذ فلسفه‌هاى يونانى به ويژه افلاطونى جديد و ديانات مسيحى و يهودى و ايرانى و هندى در فرقه‌هاى اسلام معلومات سودمندى در اختيار ما مى‌گذارد.
بغدادى مطالب كتاب را در پنج باب گردآورده است:
باب اوّل درباره حديث پيامبر(ص) درباره افتراق امت اسلامى؛
باب دوّم درباره چگونگى پيدايش و تقسيم فرق مسلمين به هفتاد دو فرقه؛
باب سوّم در بيان تفصيل عقايد فرقه‌ها و اهل اهواء و اشتباهات فرق است. در اين باب به تفصيل از فرق سخن گفته شده است. او ابتدا از روافض آغاز مى‌كند كه احتمالا در زمان وى از اهميّت قابل توجّهى برخوردار بوده است. پس از آن از خوارج و معتزله و مرجئه بحث كرده است. فرقه‌هاى نجاريّه و جهميّه و بكريّۀ، از فرقه‌هايى هستند كه به اختصار بدان‌ها اشاره شده است.
باب چهارم ويژه فرقه‌هايى است كه منسوب به اسلامند؛ ولى از ديدگاه مؤلّف خارج از اسلامند. برخى از اين فرقه‌ها عبارتند از: سبائيه، بيانيه، مغيريه، خطابيه، يزيديه، باطنيه و....
باب پنجم درباره گروهى است كه - به باور مولف- فرقه ناجيه‌اند و آن‌ها اهل سنت و جماعتند.
در فصل دوم، اين باب مولف به بيان اصولى كه اهل سنت و جماعت بر آن گردآمده‌اند، پرداخته و در يكى ديگر از فصول اين باب به بيان فضائل اهل سنت مى‌پردازد.
اين كتاب با شهرتى كه دارد، با توجّه به آميختگى آن به تعصّب و يك‌سونگرى، فاقد اعتبار علمى است. علاّمه امينى مطالب اين كتاب را به نقد كشيده و بى‌اعتبارى آن را برملا ساخته است(الغدير؛ج 3 ص 91). گويا روى كار آمدن آل بويه و گسترش نفوذ شيعه در بغداد، در نگارش كتاب بى‌تأثير نبوده است؛ چرا كه صفحات كتاب روشنگر آن است كه مؤلّف در بى‌اعتبار سازى شيعه از هيچ كوششى دريغ نمى‌ورزد.
اما در عين حال اگر آن را از لحاظ نقد مباحث تاريخ حركت فكرى اسلامى مورد مطالعه قرار دهيم، هنر مصنف را در بحث از چگونگى پيدايش فرق اسلام از همان روزگاران نخستين خود و ارتباط تاريخى مسائل با يكديگر درك كرده و كيفيت تاثير افكار ايرانى و يونانى فلسفى و سريانى مسيحى را بر فكر عرب سامى درمى‌يابيم و در آن كتاب افكار كهن و فلسفه‌هاى گمشده‌اى را پيدا مى‌كنيم كه در كمتر كتابى مى‌توان آن‌ها را يافت.
اگر چه بسيارى از فرقه‌هايى را كه مولف از آن بحث كرده از ميان رفته‌اند؛ ولى تاثير عقلى آن هنوز زنده است و اقوامى كه بعدها در اسلام پديد آمده‌اند، آن‌ها را چون ميراثى ادبى به ارث برده و در ضمن عقايد مذهبى و حيات فكرى خود تا به امروز در آميخته‌اند.
وضعيت
ترجمه‌اى از اين كتاب به انگليسى توسط خانم سيلى تحت عنوان انشعاب‌ها و فرقه‌هاى مسلمين در 1920م. در نيويورك به چاپ رسيد. همچنين هالكين قسمت دوم اين كتاب را به انگليسى ترجمه ودر 1936م. در تل آويو منتشر ساخت.
محمّدجواد مشكور كتاب را ترجمه كرده و با مقدّمه و تعليقات به سال 1330ش. به چاپ رسانده است. گزيده آن نيز به قلم عبدالرزّاق دسعنى و تصحيح فليپ حتّى به سال 1924 ميلادى در مصر نشر يافته است. نسخه‌اى از آن به تصحيح مجدى فتحى السيد نيز به چاپ رسيده است.
نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق(كه متاسفانه نام وى براى ما معلوم نيست) و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
فهرست اعلام، كنيه‌ها و فهرست مطالب.
منابع:
1- جعفريان، رسول، گزيده كتابشناسى توصيفى فرق اسلامى، آينه پژوهش، مرداد و شهريور 1369 - شماره 2، ص 110 101.
2- مشكور، محمدجواد، ترجمه الفرق بين الفرق، ص 13-15.
پیوندها
مطالعه کتاب الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور