طبقات الزيدية الكبری (القسم الثالث)
| نام کتاب | طبقات الزیدیة الکبری (القسم الثالث) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | بلوغ المراد إلی معرفة الإسناد |
| پدیدآورندگان | وجیه، عبدالسلام بن عباس (محقق)
شهاری، ابراهیم بن قاسم بن مؤید بالله (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 56 /م8ط2 |
| موضوع | زیدیه - سرگذشت نامه |
| ناشر | مؤسسة الإمام زيد بن علي الثقافية |
| مکان نشر | عمان - اردن |
| سال نشر | 1152 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 11478 |
معرفى اجمالى
«طبقات الزيدية الكبرى» كه نام كامل آن عبارت است از: «طبقات الزيدية الكبرى (القسم الثالث) و يسمى بلوغ المراد إلى معرفة الإسناد»، اثر ابراهيم بن قاسم بن المؤيدبالله شهارى، كتابى است در تراجم زيديه قرن پنجم تا دوازدهم هجرى كه به زبان عربى نوشته شده است.
عبدالسلام بن عباس وجيه، به تحقيق اين كتاب همت نهاده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و اسامى افراد، بر اساس ترتيب حروف الفبا، در دو فصل، در قالب سه جلد، تنظيم شده است.
«طبقات الزيدية الكبرى» در اصل، در سه بخش كلى تدوين شده است. بخش نخست، به راويان از امامان زيدى و روايان از صحابه اختصاص دارد. بخش دوم، به راويان زيديه تا قرن پنجم مى‌پردازد. بخش سوم كه «بلوغ المراد إلى معرفة الإسناد» نام دارد، شرح حال عالمان زيدى از قرن پنجم تا زمان مؤلف است (ر.ك: رحمتى، محمدكاظم، 1383، ص87).
در نوشتار حاضر، به معرفى بخش سوم اين مجموعه كه تنها بخش چاپ‌شده آن است، پرداخته شده است.
نويسنده در تدوين اثر حاضر، از كتب و تأليفات ارزشمند فراوانى بهره برده است كه برخى از آنها، عبارتند از:
1. «مجموع الإمام زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى‌طالب(ع)»؛
2. «الأمالي» (العلوم)، اثر امام احمد بن عيسى بن زيد بن على بن الحسين بن على بن ابى‌طالب(ع)؛
3. «الأحكام»، اثر يحيى بن حسين بن قاسم بن على؛
4. «التجريد و شرحه»، اثر احمد بن حسين بن هارون؛
5. «الأمالي»، اثر احمد بن حسين بن هارون؛
6. «الأمالي»، اثر يحيى بن حسين هارونى؛
7. «الأمالي الخميسية»، اثر يحيى بن حسين بن اسماعيل؛
8. «الاعتبار و سلوة العارفين»، اثر حسين بن اسماعيل جرجانى؛
9. «الصحيفة المسندة»، منسوب به امام رضا(ع)؛
و... (ر.ك: مقدمه محقق، ج1، ص16).
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن اشاره مختصرى به اهميت كتاب و نسخ خطى آن، زندگى‌نامه مفصلى از مؤلف، ارائه گرديده است.
در مقدمه مؤلف، ابتدا به تعريف اجازه و انواع آن پرداخته شده و سپس، به منابع مورد استفاده نويسنده، اشاره گرديده است (مقدمه مؤلف، ج1، ص45-56).
فصل اول، دربردارنده بيش از 800 شرح حال مى‌باشد كه تمام آنها، از رجال زيديه بوده و سند آنها بدون انقطاع، متصل به زيديه است. نويسنده در هر مورد، اطلاعاتى كه به دست آورده، از جمله تاريخ ولادت، وفات، سماع، اجازات و... را ذكر كرده و متعرض ساير موارد نشده است. اين فصل كه جلد اول، دوم و بخشى از جلد سوم را به خود اختصاص داده است، با شرح حال ابراهيم بن احمد تاج‌الدين (متوفى 683ق) آغاز (متن كتاب، ج1، ص61) و با ترجمه احمد بن ابوالحسين، خاتمه يافته است (همان، ج3، ص1306).
از ديگر افراد مذكور در اين فصل عبارتند از: ابراهيم بن احمد بن عامر (1018-1056ق) (همان، ج1، ص62)؛ احمد بن حميد بن احمد محلى (701ق) (همان، ص116)؛ اسحاق بن احمد صعدى (555ق) (همان، ص243)؛ زيد بن احمد بيهقى (قرن 7 قمرى) (همان، ص445)؛ ساعد بن مسعود برارى (قرن 8 قمرى)؛ صالح بن احمد سراجى (1084ق) (همان، ص493)؛ عبدالله بن عامر (1061ق) (همان، ج2، ص613)؛ عمران بن سعيد الفقيه (قرن 9 قمرى) (همان، ص869) و...
فصل دوم، مشتمل است بر حدود 70 شرح حال. ابراهيم بن على عجيل (640ق) اولين اين افراد بوده (همان، ج3، ص1313) و ابوبكر بن عيسى بن عثمان اشعرى، معروف به ابن حنكاس، آخرين ايشان (همان، ص1736).
از ديگر افراد اين فصل، مى‌توان از: احمد بن ابراهيم فاروثى (616-694ق) (همان، ص1344)؛ احمد بن موسى بن عجيل صغير (607-690ق)؛ جارالله بن صالح شيبانى (همان، ص1439)؛ حسن بن على عجيمى (1049-1113ق) (همان، ص1443)؛ سليمان بن ابراهيم علوى (745-825ق) و على بن محمد صنعانى (متوفى بعد از 590ق) (همان، ص1523) نام برد.
موضوعات مطرح در كتاب، متنوع است و مؤلف در ذيل شرح احوال عالمان زيدى، از موضوعات مختلفى سخن گفته است. براى مثال، درگيرى زيديه با مطرفيه كه شاخه‌اى جداشده از زيديه با تكيه بر آراى معتزله بغداد بوده، از موضوعات مورد توجه شهارى است. همچنين اطلاعات شهارى درباره زيديه ايران، شايان توجه است (يزدى، على، 1382، ص61).
در واقع مى‌توان گفت از آنچه شهارى در كتاب خود آورده، مى‌توان اطلاعات جالبى درباره جريان‌هاى مختلف زيديه، زيديه ايران و مطالب ديگرى در باب تاريخ زيديه، دريافت. آنچه شهارى درباره زيديه ايران آورده، نكات ارزشمندى است (رحمتى، محمدكاظم، 1383، ص12).
يكى از متونى كه در اختيار شهارى بوده و مطالبى از آن را نقل كرده، كتاب «أخبار الزيدية باليمن»، تأليف مسلم بن محمد بن جعفر لحجى (متوفى 545 يا 552ق) بوده است. اين كتاب در پنج جلد تأليف شده است، اما متأسفانه فقط بخش‌هايى از آن باقى مانده كه ظاهرا نقل قول‌هاى شهارى نيز از همين بخش‌هاى باقى‌مانده است (همان).
وضعيت كتاب
فهارس كتاب، در انتهاى جلد سوم آمده است. اين فهارس عبارتند از: فهرست آيات؛ روايات؛ شهرها؛ اعلام (بر اساس تاريخ وفات) و مطالب كتاب.
در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ (ر.ك: پاورقى، ج1، ص66) و ذكر منابع (ر.ك: همان، ص61)، به توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته شده است (ر.ك: همان، ص67).
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. رحمتى، محمدكاظم، «دو كتاب كهن زيدى از عالمى ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب ماه دين، شماره 81، تير 1383، (3 صفحه، از 10 تا 12)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/34139 .
3. يزدى، على، «آثار تازه منتشرشده زيديه»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب ماه دين، شماره 73، آبان 1382، (2 صفحه، از 60 تا 61)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/34036 .
4. رحمتى، محمدكاظم، «بازمانده‌هايى از كتاب الزواجر و المواعظ»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: آينه پژوهش، شماره 84، بهمن و اسفند 1382، (6 صفحه، 83-88)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/32017 .
پیوندها
مطالعه کتاب طبقات الزیدیة الکبری (القسم الثالث) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور