رجال النجاشي
| نام کتاب | رجال النجاشي |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | رجال النجاشی
رجال النجاشی |
| پدیدآورندگان | نجاشی، احمد بن علی (نويسنده)
شبیری زنجانی، موسی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 115 /ن3ر3 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال - سرگذشت نامه
محدثان شیعه - سرگذشت نامه |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1365 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1474AUTOMATIONCODE |
نام كتاب «فهرست أسماء مصنفي الشيعة» و معروف به «رجال نجاشى» است
مولف
ابو الحسين، احمد بن على بن احمد نجاشى (372 - 450 هجرى).
موضوع
اين كتاب از جمله اصول اوليه رجال است كه نجاشى آن را به عنوان فهرستى براى اسامى مؤلفين شيعه تأليف كرده، لذا در آن تنها نام بزرگانى را آورده كه كتاب و اثرى از خود به يادگار گذاشته‌اند.
پيشينه تأليف
علماى بزرگوار شيعه از قرون اوليه اسلامى تا كنون توجه خاصى به علم رجال داشته‌اند، زيرا اعتبار و مقبوليت تمام كتب روايى منوط به وثاقت و اعتبار راويان و مؤلفين آنها است و اين مهم تنها با علم رجال به دست مى‌آيد.
اولين كسى كه در علم رجال و شرح حال نويسى قلم زده «عبيد الله بن ابى رافع»، كاتب امير المؤمنين عليه السلام بوده كه اسامى اصحاب حضرت على عليه السلام را در جنگ‌هاى آن حضرت نوشته است.
پس از او «عبدالله بن جبله كنانى» متوفاى 219 هجرى و «ابو فضال» و «ابن محبوب» در قرن دوم و سوم تأليفاتى در اين موضوع داشته‌اند كه متأسفانه هيچيك به دست ما نرسيده است.
اولين كتابهايى كه به ما رسيده و اصول كتب رجال هستند در قرن چهارم و پنجم به بعد نوشته شده‌اند و عبارتند از:
1 - رجال كشى
2 - فهرست نجاشى
3 - رجال شيخ طوسى
4 - فهرست شيخ طوسى
5 - رجال برقى
پس از اين پنج اصل، در قرون بعد صدها كتاب در اين علم نگاشته شد كه اكثر آنها در مطالب خويش از اين اصول بسيار استفاده نموده‌اند.
(براى شناخت تاريخ تطور علم رجال رجوع شود به مقدمه رجال نجاشى، چاپ دارالأضواء بيروت1408/ هجرى صفحه أ - ي.)
انگيزۀ نگارش
نجاشى در مقدمه كتاب علت تأليف اين كتاب را چنين بيان كرده كه:
«من شنيدم كه سيد شريف - سيد مرتضى علم الهدى - گفته عده‌اى از مخالفين مذهب شيعه چنين سرزنش كرده‌اند كه شما پيشينه و عالمى در شيعه نداريد كه تأليف و تصنيف نموده باشند...من نيز به خاطر رد اين كلام دست به تأليف زدم و تا آنجا كه توان داشتم نام مؤلفين شيعه را جمع نمودم».
اين كلام نجاشى نشانگر بالاترين درجات غيرت دينى است كه فردى مى‌تواند داشته باشد.
ارزش و اعتبار
اين كتاب جزء اصول اوليه رجال است و مرجعى مهم در تشخيص وثاقت و اعتبار گذشتگان مى‌باشد.
اين كتاب بنا به نظر شيخ آقا بزرگ تهرانى مانند كافى در بين كتب اربعه است.
در معارضه، قول و نظر او مقدم بر ديگران است و ديگران با او قابل مقايسه نيستند.اهميت اين كتب به قدرى است كه هر كس در رجال و تراجم دست به قلم برده ناگزير به استفاده از نجاشى و كشى و شيخ طوسى است.
تقدم بر شيخ طوسى
از جمله نكات قابل توجه در اين كتاب آن است كه اين كتاب مقدم بر فهرست شيخ طوسى است زيرا:
1 - تاريخ تأليف آن بعد از فهرست شيخ است و در اواخر عمر نجاشى نوشته شده در حالى كه فهرست شيخ مربوط به اوايل عمر او بوده.
2 - شيخ در علوم مختلف تاليف دارد و قدرت علمى او در چندين علم تقسيم شده، لذا نقض و ايراد بر او نيز فراوان است ؛ اما نجاشى تمام همّ خويش را در اين علم به كار گرفته است.
3 - نجاشى به علم انساب بسيار مسلط بوده و براى شناخت رجال، شناخت انساب يك مسئله لازم است.
4 - بسيارى از روات در آن زمان از كوفه و اطراف آن بوده‌اند و نجاشى كه خودش كوفى است آنها را بهتر مى‌شناسد.
5 - نجاشى با ابن غضائرى كه استاد اين فن بوده مأنوس بوده و از او استفادۀ فراوان كرده است.
6 - نجاشى بسيارى از علماى رجال را ديده كه شيخ آنها را نديده است.
تاريخ تأليف
با توجه به تاريخهاى موجود در كتاب، چنين بدست مى‌آيد كه نجاشى كتاب خويش را بين سالهاى 419 تا 436 هجرى نوشته است.
از جمله اينكه تاريخ وفات محمد بن عبد الملك تبان (متوفاى 419 هجرى) در متن كتاب آمده و هنگام ذكر نام سيد مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 هجرى)، از او با تعبير «أطال الله بقاءه» و «أدام توفيقه» ياد كرده است.
حجم كتاب
رجال نجاشى در بر دارندۀ نام و شرح حال 1269 نفر از روات و مؤلفين شيعه است كه در اين بين بعضى در چند سطر و بعضى در يك يا چند صفحه ترجمه شده‌اند.
ويژگيهاى كتاب
1 - از جمله نكات مهم كتاب آن است كه شخص از حيث مذهب و اعتبار و وثاقت بررسى شده و علاوه بر آن نام تأليفات و كتابهاى او نيز ذكر شده است.
2 - اين كتاب مهمترين منبع براى بررسى اسناد و وثاقت و اعتبار روات است و عمده‌ترين منبع در جرح و تعديل راويان مى‌باشد.
3 - هدف اصلى كتاب، چنان كه ذكر شد، شناساندن مؤلفين شيعه و كتابهايشان است.بنا بر اين راويانى كه تأليف نداشته‌اند در اين كتاب ذكر نشده‌اند.
4 - در اين كتاب همۀ مؤلفين شيعه تا آن زمان ذكر نشده‌اند و در مقابل، عده‌اى از غير شيعيان كه براى شيعه تأليفى داشته‌اند در اين كتاب معرفى شده‌اند.
5 - در ضمن بيان شرح حال عده‌اى از افراد، جرح و تعديل روات ديگر و سلسله اسناد اين افراد هم آمده است.مانند توثيق عام حلبيون (نجاشى شماره 229) و...
6 - نجاشى تنها به اسم يا كنيه اكتفا نكرده ؛ بلكه لقبها و اسماء و كنيه‌هاى مختلف يك راوى را بيان كرده است.
7 - تاريخهايى مانند ولادت و وفات و تاريخ گرفتن اجازه و...در بسيارى موارد ذكر شده است.
8 - اعتماد بزرگان بر كتابى يا عرضۀ آن كتاب بر معصوم نيز در بعضى موارد تذكر داده شده.
ترتيب مطالب
در كتاب حاضر ابتدا مؤلفين هم عصر پيامبر صلى الله عليه و آله يا نزديك به زمان ايشان ذكر شده‌اند، سپس بقيۀ مؤلفين بر اساس حروف الفباء آمده‌اند.البته در ترتيب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتيب حروف ديگر نام و نام پدر و...رعايت نشده است.
مولى عناية الله قهپايى كتاب را بر اين اساس مرتب نمود تا استفاده از آن آسانتر شود و فوايدى نيز به آن افزود كه متأسفانه نسخۀ آن موجود نيست و چاپ حاضر كتاب بر اساس همان ترتيب مؤلف است.
نسخه‌هاى كتاب
1 - نسخه‌اى از كتاب به خط شيخ فضل بن محمد فضل عباسى و مربوط به سال 1021 هجرى است كه از نسخه‌هايى نوشته شده كه اصل آنها از نسخۀ خط ابن ادريس حلى است و خط سيد عبد الكريم بن طاووس و سيد محمد بن سيد موسوى نيز بر آن نسخه موجود است.
2 - نسخۀ كتابخانه آستان قدس رضوى عليه السلام مربوط به سال 967 هجرى.
3 - نسخه‌اى در كتابخانه تبريز مربوط به سال 981 هجرى كه از نسخۀ سال 551 هجرى نوشته شده است.