مرآة الحرمین (سفرنامه مکه)
| نام کتاب | مرآة الحرمین (سفرنامه مکه) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | منشی،عبد الرسول (مترجم)
صبری پاشا، ایوب (نويسنده) کیان‌فر، جمشید (اهتمام) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DS 248 /م7 ص24041 |
| موضوع | سفر نامهها
صبری پاشا، ایوب، - 1890م. - سفرها - مدینه صبری پاشا، ایوب، - 1890م. - سفرها - مکه مدینه - سیر و سیاحت - قرن 19م. مکه - سیر و سیاحت - قرن 19م. |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1308 هـ.ق یا 1890 م |
| کد اتوماسیون | 11265 |
معرفى اجمالى
«مرآة الحرمين» يا (سفرنامه مكه) كتابى است به زبان فارسى كه از اصل تركى آن توسط ميرزا عبدالرسول منشى، از مترجمان دارالترجمه ناصرى به دستور ناصرالدين شاه به فارسى برگردانده شده است. موضوع كتاب بررسى تاريخ و جغرافياى شهر مكه است.
مولف در بيان انگيزه تاليف اين كتاب مى‌نويسد: چون تاكنون نگارش كتاب مستقلى به زبان تركى درباره حرمين شريفين صورت نگرفته بر آن شدم تا با نگارش كتابى در اين زمينه به شرح و بيان فضائل بيت الله و اشكال و اقوال مواقع واقعه در اطراف آن جا و مآثرى را كه در جوار آن واقع است، بپردازيم.
ساختار
كتاب داراى يك پيش گفتار از مصحح، مقدمه‌اى به قلم مترجم و مقدمه‌اى به خامه مولف و سه وجهه (بخش) و نيز توضيحات مى‌باشد. وجهه اول خود، مشتمل بر پنج صورت، وجهه دوم سيزده صورت و وجهه سوم، شامل شش صورت است كه به صورت اول آن در نسخه حاضر در برنامه پرداخته شده است.
گزارش محتوا
نسخه حاضر در برنامه، حاوى دو مجلد از پنج مجلد اصلى مرآة الحرمين است كه به تاريخ و جغرافياى مكه معظمه اختصاص دارد. در اين كتاب به مباحث ذيل پرداخته شده است:
مولف در ابتداى وجهه اولى(بخش اول) به بيان عرض جغرافيايى بيت الله(كعبه) پرداخته، و از مكان‌ها و آثار مقدس و متبرك موجود در آن؛ همچون ملتزم، مستجار، حجر الاسود، داخل كعبه، حجر اسماعيل، مقام شريف و...ياد مى‌كند و به ارائه توضيحى درباره هر يك از آنها مى‌پردازد.
صورت اول از وجهه اولى به بيان موقعيت جغرافيايى مكه مكرمه و نواحى آن كه به نجدى و تهامى تقسيم مى‌شود، اختصاص يافته است. همچنين در اين صورت به معرفى اديان جاهليت عرب(بت پرستى و ستاره پرستى) پرداخته شده و از اسامى مختلف مكه، كه بالغ بر چهل و پنج نام؛ همچون: مكه، بكه، بلد، قريه، ام‌القرى، ام رمم، باسه، ناسه، صلاح، حاطمه و...است و نيز وجه تسميه مكه بدان‌ها پرداخته شده است. در اين قسمت مولف به برافراشته شدن پرچم عثمانى در قلاع مكه مكرمه، كه قبل از آن به جهت رعايت حرمت اين شهر سابقه نداشته، اشاره مى‌كند.
در ادامه مولف به ذكر وقايع ناگوارى كه در مكه روى داده مى‌پردازد. از جمله اين وقايع مى‌توان به استيلاى طايفه قرمطيان بر مكه معظمه در سال 289ق.، استيلاى وهابيان در سال 1218ق. به رهبرى سعود بن عبدالعزيز اشاره كرد.
در صورت دوم، از وجهه اولى مولف به بيان شكل خانه‌ها و منازل مكه، درجه حرارت و برودت در اين شهر، فوائد و مضرات گياهانى كه در اين شهر مى‌رويند، علل شيوع برخى بيمارى‌ها در مكه و...مى‌پردازد.
در صورت سوم مولف پس از اشاره به اين نكته كه در مكه مرسوم نبوده، بنايى مرتفع‌تر از كعبه معظمه بنا گردد، به سرّ اطلاق «كعبه» به بيت‌الله اعظم اشاره مى‌كند و به نقل قولى درباره طواف جنّيان حول كعبه مى‌پردازد.
در صورت چهارم، فضايل شهر مقدس مكه و نيز حدود كعبه معظمه(مسجد الحرام) كه به ميقات‌ها منتهى است، بيان مى‌گردد.
در صورت پنجم، به كراهت مجاورت مكه مكرمه و مقيم شدن در آن شهر، به جهت رعايت حرمت و عظمت آن شهر اشاره كرده و حكاياتى عجيب درباره عاقبت كار كسانى كه به اين مكان مقدس جسارت روا داشته‌اند، ذكر مى‌كند. در اين قسمت همچنين درباره جواز و عدم جواز اجاره دادن خانه در اين شهر سخن گفته شده است.
وجهه ثانيه
در اين وجهه، مولف به تاريخ تعميرات و ترميماتى كه در كعبه معظمه، از زمان‌هاى قديم تا زمان مولف، انجام گرفته پرداخته و از نحوه تعمير خانه خدا توسط مامور حكومت عثمانى كه به شيوه تعمير عبدالله بن زبير انجام گرفته اشاره مى‌كند.
در صورت اول از اين وجهه به بيان اقوالى درباره اولين تجديد بناهايى كه در كعبه صورت گرفته پرداخته شده است.
در صورت دوم تا يازدهم به ترتيب به وضعيت تاسيس مكه معظمه به فرمان الهى توسط ملائكه كرام در روى زمين در بار نخست، توسط آدم ابوالبشر عليه‌السلام در بار دوم، توسط شيث بن آدم در بار سوم، توسط ابراهيم خليل عليه‌السلام در بار چهارم، توسط عمالقه در بار پنجم، توسط قصى بن كلاب بن مرّه در مرتبه هفتم، توسط قبيله قريش در بار هشتم، توسط عبدالله بن زبير بن عوام در بار نهم و توسط حجاج بن يوسف ثقفى در بار دهم پرداخته شده است.
در صورت دوازدهم از اين وجهه، مولف به چگونگى تعمير اركان بيت الله الحرام كه پس از تجديد بناى آن در زمان حجّاج بن يوسف تا سال 1020ه.ق.، آثار خرابى در آن مشهود بود، در زمان سلطان احمد، از سلاطين عثمانى، مى‌پردازد.
در صورت سيزدهم نيز به تجديد بناى كعبه به دست سلطان مرادخان رابع بن سلطان احمدخان از سلاطين عثمانى پرداخته شده است.
وجهه ثالثه؛ مشتمل بر شش صورت است كه در نسخه حاضر در برنامه تنها صورت اول آن آمده است. در اين صورت، مولف به توسعه مسجدالحرام در بار نخست در زمان عمربن خطاب و توسط وى اشاره مى‌كند. به گفته نويسنده اين توسعه، پنج سال پس از وقوع سيل ام نشهل صورت گرفته است. به مناسبت ياد كرد اين سيل، مولف به سيل‌هاى مخربى كه در مكه مكرمه به وقوع پيوسته اشاره مى‌كند.
وضعيت
كتاب حاضر؛ شامل فهرست مطالب، پاورقى و توضيحات و نمايه عام است كه توسط مصحح و پژوهشگر اثر آقاى جمشيد كيان فر به كتاب افزوده شده است.
منابع:
1- مهدى پور، على اكبر، سيماى مدينه، سايت كتابخانه تخصصى حج.
2- متن كتاب.
3- قاضى عسكر، السيد على، تعمير الكعبه و مراسمه، اعاده بناء الكعبه سنه 1309ه.ق. من كتاب مرآه الحرمين، ميقات الحج العربى، بهار1376ش. شماره7.
پیوندها
مطالعه کتاب مرآة الحرمین (سفرنامه مکه) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور