تاريخ امام حسين عليه‌السلام موسوعة الامام الحسين عليه‌السلام
| تاريخ امام حسين عليه‌السلام موسوعة الامام الحسين عليه‌السلام | |
|---|---|
معرفی اجمالی
تاریخ امام حسین(ع)/ موسوعة الإمام الحسين(ع) ، دانشنامه‌ای 24 جلدی پیرامون زندگی امام حسین(ع)، واقعه عاشورا و مباحث مرتبط با آن است. اگرچه عنوان و زبان کتاب، عربی - فارسی است، اما این موضوع تنها در مقدمه رعایت شده و مباحث متن کتاب ترجمه نشده است؛ لذا برای محققان بیشتر قابل استفاده خواهد بود. هدف از این تحقیق، گردآورى و دستهبندى همه مطالبى است که از قدیم تاکنون درباره واقعه عاشورا در کتب و مقاتل مختلف آمده است؛ تا به این ترتیب، نویسندگان، ادبا، محققان و خطبا بتوانند به‌آسانى و بهطور مطلوب از آن استفاده کنند [۱].
ساختار
کتاب در 24 جلد بدین‌ترتیب تألیف شده که در جلد اول پس از مقدمه ناشر و علامه جعفری تا جلد ششم به واقعه عاشورا پرداخته شده است. در جلد هفتم و هشتم قیام توابین و خروج مختار ذکر شده است. از جلد نهم تا چهاردهم اولاد امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین(ع) و عقیل و مسلم بن عقیل معرفی شده‌اند. از جلد پانزدهم تا هفدهم ویژگی‌های اصحاب امام حسین(ع) بیان شده است. پس از آن تا جلد آخر کتاب اختصاصات و مطالبی که در منابع مختلف در رابطه با آن‌حضرت آمده، گردآوری و ارائه شده است.
گزارش محتوا
پیشینه نگارش موسوعه امام حسین(ع):
- تاریخ امام حسین(ع) یا موسوعة الإمام الحسين(ع): توسط سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آموزش و پرورش (1378ش/1419ق) در 24 مجلد منتشر شده است.
- موسوعة الإمام الحسين(ع) في الكتاب و السنة و التاريخ: به همت سید محمود طباطبائی‌نژاد و سید روح‌الله سیدطبائی از سوی مؤسسه دارالحدیث (1431ق) در 9 مجلد منتشر شده است.
- موسوعة الإمام الحسين(ع): توسط سید علی عاشور گردآوری شده و در لبنان (1432ق) در 20 مجلد منتشر شده است.
در این نوشتار مجموعه اول (24 جلدی) مورد بررسی قرار می‌گیرد و دیگر مجموعه‌ها در جای خود مورد بررسی قرار گرفته است.
علامه جعفری در مقدمه در توصیف این اثر چنین می‌نویسد: «این موسوعه بسیار گران‌بها را چند نفر از دانشمندان آگاه و عشّاق راستین کاروان‌سالار عاشقان حق و حقیقت (امام حسین بن على(ع)) با صرف سالیانى متمادى از عمر عزیز خود به ثمر رساندهاند. درباره این موسوعه گران‌بها که در جامعه مسلمین به وجود آمده است، نمىتوان با توضیح مختصر حقّ مطلب را آنچنانکه شایسته است، ادا کرد. هرکسى بتواند صفحاتى چند از این مجموعه کمنظیر و در موضوع خود بىمانند را با اطّلاع از سنگینى عوامل و شرایط و نتایج آن مطالعه کند، تصدیق خواهد کرد که از جمله آثار باعظمت انسانى است؛ آثارى که با عنایات خداوندى، هر از گاهى به‌عنوان مصداقى از نفحات پروردگار در عرصه حیات بندگان ظهور مىیابد و باید آن را شناخت و غنیمت شمرد و از آن برخوردار شد» [۲].
حادثه خونبار عاشورا، روشنترین و درعین‌حال پیچیدهترین، عاشقانهترین و درعین‌حال سلحشورانهترین، مظلومانهترین و درعین‌حال قدرتمندانهترین، روحبخشترین و درعین‌حال جان‌گدازترین حادثهاى است که در عالم واقع شده است. برخى تاریخشناسان ژرفنگر، عاشورا را مبدأ حقیقى تاریخ اسلام مىدانند و معتقدند که اگر عاشورا نبود، از اسلام ناب محمدى اثرى باقى نمىماند؛ لذا شناخت عاشورا؛ یعنى شناخت اسلام ناب محمدى. بر این اساس، دفتر انتشارات کمک آموزشى از سال 1364ش، تحقیق جامعى را پیرامون شناخت شخصیت امام حسین(ع) و نهضت بزرگ عاشورا آغاز کرد که در سال 1378ش، به ثمر رسید[۳].
این کتاب به سه محور زیر تقسیم شده است: محور اوّل: بررسى تاریخ عاشورا و علل حوادث و پیامدهاى آن است. این محور شامل دوره امامت امام حسین (ع) تا هلاکت معاویه، خلافت یزید و خوددارى امام از بیعت با وى و خروج از مدینه، هجرت از مکه به کربلا و حادثه عاشورا، مقتل سادات شهدا و سید الشهدا(ع) و حوادث پس از عاشورا تا بازگشت اهل‌بیت(ع) به مدینه مىباشد. در انتهاى این محور، فصلى با عنوان «عقوبت قاتلان و خونخواهى مختار از آنان» گنجانده شده است[۴].
محور دوم: گردآورى اطلاعات در مورد احوال شخصیت‌هاست و شامل اهل‌بیت(ع)، اصحاب سیدالشهدا(ع) و زنانى مىباشد که در جریان واقعه عاشورا با ایشان همراه بودند[۵].
محور سوم: حیات امام حسین(ع) از ولادت تا زمان حادثه عاشورا، فضایل و سیره سیدالشهدا(ع) و همچنین آیات و احادیثى را در بر مىگیرد که در مورد آن حضرت و یا مربوط به شهادت ایشان است.
در آخرین جلد از کتاب نیز مطالبی چون فلسفه شهادت امام حسین(ع)، رفع شبهات حول شهادت آن حضرت، گریه و نوحه‌سرایی، استشفا به تربت و فضیلت زیارت امام حسین(ع) مطرح شده است.
این متون برحسب مصادر آنها و به ترتیب تقدّم و تأخّر تنظیم شده است. ملاک تقدّم و تأخّر، برحسب تقدّم و تأخّر مؤلّفین کتاب است و نه تقدّم و تأخّر راوى اول حدیث؛ براى مثال، ابوحنیفه دینورى و ابن قتیبه دینورى از طبرى جلوتر قرار گرفتهاند. اگرچه اخبار ابن قتیبه و ابوحنیفه بدون سند و راوى است، ولى سند اخبار طبرى به ابومخنف ازدى و هشام بن محمد کلبى و امثال آنان استناد شده است[۶].
در این کتاب، متون تاریخى درهم آمیخته نشده و همه متن‌هاى مشابه تکرار شده‌اند. این امر باعث مىشود که تفاوت متون مشخص شود. اگر متن متأخّرى عیناً مانند متقدّم بیان شده، براى جلوگیرى از تکرار کتاب متأخّر، با استفاده از رموزى - که در ادامه توضیح داده خواهد شد - به متن متقدّم ارجاع داده شده است. در ضمن، به دلیل وجود برخى مشکلات، از کتاب‌هاى خطّى استفاده نشده است[۷].
درباره شیوه نگارش و ویرایش کتاب در مقدمه به این نکات اشاره شده است:
- براى متمایز کردن متن اصلى از نقل قول محققان کتاب، چه در متن و چه در پاورقى از علامت کروشه استفاده شده است. البته، محققان اصلى کتاب مرجع نیز معمولاً در متن براى تمیز دادن نقل قول خود با متن اصلى، از این علامت استفاده کردهاند. جهت تفاوت قائل شدن در متن نقل قول محققان این کتاب، از این علامت با اندازه کوچک‌تر استفاده مىشود.
- در انتهاى تمام متن‌ها، مشخصات مصدرى که از آن نقل شده، به این ترتیب آمده است: ابتدا اسم مؤلف، سپس نام کتاب و در پایان صفحه و یا صفحات کتاب. اگر مصدر، جلدهاى مختلفى داشته، ابتدا شماره جلد و پس از خط مایل، شماره صفحه ذکر شده است. اگر جلدهاى مصدر به قسمت‌هاى مختلف تقسیم شده، ابتدا شماره جلد، بعد، خط افقى و سپس شماره قسمت‌ها نوشته شده است؛ براى نمونه، منظور از 4-2، جلد چهار و قسمت دوم کتاب است.
- اگر مصدر، متن فارسى و یا ترجمه فارسى از کتاب عربى بوده است، متن فارسى در پاورقى آمده که ابتدا اسم مؤلف یا مترجم، سپس نام کتاب و سپس جلد و در انتها، صفحه کتاب ذکر شده است. هیچ‌یک از متن‌ها را گروه تحقیق ترجمه نکرده و تنها از متون و ترجمههاى دیگران استفاده شده است.
- طبق تصریح مؤلف، مشخصاتى که بعد از «عنه» مى‌آید، از مصدر متقدم ذکر شده است. اگر مصادر بعد از «عنه» بیش از یک کتاب بوده، قبل از نام مؤلف مصدر بعدى، علامت «ویرگول نقطه» آمده است.
- مشخصات مصدرى که پس از «مثله» آورده شده، مانند متن متقدم است؛ چه در متن متأخّر، سندهاى کتاب اول ذکر شده و چه ذکر نشده باشد.
- اگر در یک کتاب در موضوعى که عنوانبندى شده است، دو مطلب یا بیشتر از دو مطلب جدا از هم ذکر شده باشد، بین دو مطلب به اندازه یک سطر فاصله آمده است.
- در محور دوم، از اختصاراتى به‌صورت زیر استفاده شده است:
(ل): اصحاب رسول‌اللّه(ص)؛ (ى): اصحاب امیرالمؤمنین على بن أبى‌طالب(ع)؛ (غض): رجال ابن غضائرى و... [۸].
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب اختلاف نسخه‌ها، معانی الفاظ و اشعار از معاجم و منابع مختلف گردآوری شده است. مصادر و مطالب هر جلد در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.