تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدى (براون)
| نام کتاب | تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدى (براون) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مجتبایی، فتح‌الله (مترجم)
براون، ادوارد گرانویل (نويسنده) صدری افشار، غلامحسین (مترجم) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | PIR 3374 /ب37 ت23 |
| موضوع | ادبیات ایرانی - تاریخ و نقد
ادبیات فارسی - تاریخ و نقد |
| ناشر | مرواريد |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1367 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11204AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«تاريخ ادبيات ايران از فردوسى تا سعدى»، اثر ادوارد براون، بررسى ادبيات ايران از عصر فردوسى تا زمان سعدى مى‌باشد. اين اثر، نيمه دوم از مجلد دوم تاريخ ادبى ايران است كه به زبان انگليسى و براى اولين بار در سال‌هاى 1902 - 1924م منتشر گرديد.
چهار فصل اول مجلد دوم (صفحات 1 - 296) كتاب به نام «تاريخ ادبيات ايران از فردوسى تا سعدى»، به وسيله آقاى فتح‌الله مجتبايى ترجمه و اولين بار در سال 1341ش، منتشر شده است كه اين كتاب، دنباله آن و شامل پنج فصل بعدى مجلد دوم (صفحات 297 تا 543) بوده و توسط غلامحسين صدرى افشار، ترجمه شده است (مقدمه محقق، ص 3).
نويسنده در جلد اول «تاريخ ادبيات ايران»، هدفش از تدوين و تأليف چنين كتابى را اين‌گونه بيان مى‌دارد: «ساليان دراز مرا آرزو اين بود كه حديث كاميابى‌هاى معنوى و ادبى ايرانيان را بنويسم. يكى از مورخين در تاريخ انگلستان كتابى دارد كه درخور اعلى درجه ستايش است، نام آن داستان‌نويس، «گرين» و عنوان كتاب نفيسش، «تاريخ مختصر انگليس» است. نگارنده نيز دل در اين راه بسته بود كه سرگذشت ايران را اندكى به همان اسلوب بپردازد... كتاب‌هاى فراوانى در باره ايران نوشته‌اند، لكن تا امروز كمتر كسى را آن همت بوده است كه داستان بسيار دل‌انگيز اين كشور پهناور را به‌نحو جامع و درعين‌حال، بالنسبه موجز و مختصر به رشته تحرير درآورد» (براون، ادوارد، ص 5).
ساختار
كتاب با مقدمه مترجم آغاز شده است. اين كتاب، ترجمه تاريخ ادبى ايران مى‌باشد كه در سه جلد، به زبان فارسى ترجمه شده است. جلد اول اين كتاب، توسط فتح‌الله مجتبايى به فارسى ترجمه شده است. متن اصلى كتاب، شامل چهار فصل مى‌باشد (برومند، فرزانه، ص 25).
روش تدوين كتاب، بسيار علمى و متديك است و نويسنده همه تحولات علمى، تاريخى، سياسى و مذهبى را كه در تحولات ادبى مؤثر است، بررسى كرده و مورد تحقيق و موشكافى، قرار داده است و در باره اهميت كار او در مقدمه مجلدات ديگر و نيز در مقالات مربوط به وى، به‌تفصيل بحث شده است (براون، ادوارد، ص 6).
گزارش محتوا
در مقدمه مترجم، نكاتى پيرامون كتاب و ترجمه آن، بيان شده است.
مؤلف در فصل اول، طرحى مختصر از تاريخ ادبى ايران را ارائه نموده است و سپس به شرح در باره وضع منحصربه‌فرد زبان عربى، علوم اعراب و مباهات آن‌ها به زبان خودشان، تطور ذوق ادبى و اصول نقد و مختصات نخستين اشعار فارسى، از لحاظ اسلوب و موضوع، قالب‌هاى شعرى، علم بلاغت در ايران، دسته‌بندى اشعار فارسى بر مبناى قافيه و انواع شعر و صنايع ادبى و بديعى، پرداخته است (برومند، فرزانه، ص 25).
سپس در فصل دوم، اوضاع ايران در اواخر قرن دهم ميلادى را مورد بررسى قرار داده و پس از آن، به شرح در باره سامانيان، سلطان محمود غزنوى، مراكز چهارگانه فرهنگ در ايران، ابن سينا، عنصرى، فرخى، فردوسى و آثار ايشان پرداخته و نيز از شاعران عصر محمود غزنوى، سخن رانده است (همان، ص 26).
وى در فصل سوم، از عصر سلجوقى سخن رانده و سپس به شرح در باره انقراض غزنويان، تأسيس دولت سلجوقى آلب ارسلان، اصل و منشأ حشاشين شيعه و فرق آن، ناصرخسرو، بدنامى حشيش و درجات و مراتب حشاشين و اطاعت كوركورانه فدائيان حسن صباح پرداخته است (همان).
در فصل چهارم، در باره سياست‌نامه خواجه نظام‌الملك سخن به ميان آمده و نويسنده ديدگاه خود را در باره آن، بيان داشته است، سپس به شرح در باره ناصرخسرو و سفرنامه و اقامت او در مصر و اشخاص و اماكن و مذاهبى كه در اشعار و ديوانش ذكر شده‌اند و نيز شرح حال مختصرى از زندگى و عقايد دينى وى، پرداخته و خيام را به‌عنوان شاعر و رباعى‌گوى عصر سلجوقى، معرفى نموده و از آثارى كه به‌گونه‌يى از خيام ياد نموده‌اند، همراه با نام مؤلفان آن‌ها، بحث نموده است (همان).
پس از آن به بابا طاهر عريان همدانى، ابوسعيد ابوالخير، شيخ عبدالله انصارى و آثارشان پرداخته و در ادامه از شاعران صوفى اين عصر، سخن رانده و در پايان قابوس‌نامه را مورد بررسى قرار داده است (همان).
در پايان مى‌توان چنين گفت كه با مطالعه دقيق در شرح حال و تتبعات ادوارد براون در باره ايران، مى‌توان به اين نتايج رسيد:
1. براون با بهره‌گيرى از كتب متفاوت كه كتاب «تاريخ ادبيات ايران» هرمان اته، يكى از آن‌ها مى‌باشد و نيز با مطالعه و تحقيقات خود در باره ادبيات ايران در اثر خود به‌گونه‌اى ژرف و عميق و بسيار گسترده، ادبيات اين سرزمين را مورد بررسى قرار داده و آن را در درجه اول، به مردم سرزمين خود و در درجه دوم، به جامعه جهانى معرفى نموده است (همان).
2. با مطالعه در شرح زندگى اين نويسنده مى‌توان به اين نتيجه رسيد كه وى تعصبى درخور تحسين به ايران داشته و معرفى عميق نسبت به ارزش‌هاى اصيل آن، چون آزادى‌خواهى و عدالت يافته و در پى اين شناخت و معرفت، براى حفظ ارزش‌هاى اين سرزمين، اهتمام ورزيده و با تأليف اثرى كه در باره ايران و فرهنگ و ادب و تاريخ آن از خود به‌جاى گذاشته، ارزش‌هاى اصيل اين سرزمين را به جهان اشاعه نموده است (همان).
ادوارد براون در بسيارى از موارد، مدافع ايران بوده و نسبت به ايرانيان، احترام خاص قائل شده است. وى نسبت به اسلام هم با ديده احترام و بزرگداشت نگريسته و تاريخ طب اسلامى را نيز نوشته است (مقدمه محقق، ص 6).
نويسنده گرچه كوشيده است در بحث‌هاى مربوط به فرقه‌هاى مذهبى و موارد خاص مربوط به اسماعيليه و شيعه و سنى، بى‌طرفانه وارد شود و از غرض و جانب‌دارى يا ترجيح يكى بر ديگرى خالى باشد، باز هم تحت تأثير بعضى غفلت‌ها و سهوها قرار گرفته و دچار اشتباهات فراوان شده كه مى‌توان پاره‌اى از آن‌ها را بر غرض‌ورزى حمل كرد. مترجمان مجلدات سه‌گانه تاريخ ادبيات ايران براون، غالبا در حواشى و يادداشت‌هاى اضافى، به اين اشتباهات اشاره كرده‌اند (همان، ص 7).
در باره ترجمه
مترجم كوشيده است تا حد توانايى خويش، امين باشد و در سبك و انديشه نويسنده، دخالت نكند؛ چندان‌كه انشاى او گاه روانى و استوارى خود را از دست داده است. به‌جز اين، عيب‌هاى ديگرى نيز در ترجمه او يافت مى‌شود كه از جمله آن‌ها اين است كه املا و برگردان نام‌هاى فرنگى، يكسان نيست. گاه در آن‌ها رعايت اصل شده و زمانى ملاحظه رسم ماسبق (مقدمه مترجم، ص 3).
چون مترجم هيچ دخالتى را در متن نويسنده جايز نمى‌دانسته، ازاين‌رو عقايد و تحقيقات خود را در انتهاى كتاب، با اشاره به صفحات متن، عرضه نموده است تا كمكى به تكميل كتاب باشد.
وضعيت كتاب
فهرست منابع و مآخذ ترجمه و تعليقات و فهرست الفبايى اعلام شامل نام‌هاى افراد، مكان‌ها، كتاب‌ها، كتاب‌خانه‌ها، فرقه‌ها و ملت‌ها، در انتهاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. برومند، فرزانه، «مرورى بر زندگى و آثار پروفسور ادوارد گرانويل براون»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: ادبيات و زبان‌ها «حافظ»، آبان 1389، شماره 75 (5 صفحه، از 24 تا 28).
3. براون، ادوارد «تاريخ ادبيات ايران از صفويه تا عصر حاضر»، ترجمه دكتر بهرام مقدادى، (1369ش)، تهران، انتشارات مرواريد.
وابسته‌ها
تاريخ الأدب في إيران من الفردوسي إلى السعدي (تعریب)
پیوندها