محقق مجلسی: شرح احوال و آثار فقیه عارف مولانا محمدتقی مجلسی

محقق مجلسی، اثر رحیم قاسمی دستگردی (متولد ۱۳۵۱ش)، پژوهشگر و فهرست‌نگار که به شرح جامع احوال، فضائل و آثار علمی و عملی محمدتقی مجلسی (1003-1070ق)، معروف به مجلسی اول از علما و محدثان مشهور قرن یازدهم هجری می‌پردازد و جایگاه وی را در عرصهٔ فقه، حدیث، عرفان و ترویج مذهب تشیع در عصر صفوی بررسی می‌کند.

محقق مجلسی
پدیدآوران	قاسمی، رحیم (نويسنده) همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق (نخستین (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	شرح احوال و آثار فقیه عارف مولانا محمد تقی مجلسی
ناشر	مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث ** مجمع ذخائر اسلامی
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1393ش - 1436ق - 2015م
چاپ	1
شابک	‎978-964-988-802-6
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/م33 ق2 55/3 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب در دو جلد نگاشته شده و جلد (دفتر) اول آن شامل مقدمه و هشت بخش اصلی است: خاندان، اساتید، مشایخ اجازه، معاصران، دیدگاه بزرگان، تألیفات، وفیات و اولاد و اعقاب علامه مجلسی و جلد (دفتر) دوم، به معرفی شاگردان و مدفونین در جوار ایشان، اختصاص‌یافته است.

گزارش محتوا

در بخش مقدمه، نویسنده محمدتقی مجلسی را خورشید تابان علم و عمل و یکی از مفاخر مذهب شیعه می‌داند. از جمله خدمات برجسته او می‌توان به تربیت شاگردان، تهذیب نفس، ریاضت، وصول به مقامات معنوی و مکاشفات، ترویج احادیث اهل‌بیت(ع)، اهتمام به دعا و مناجات، و نگارش تألیفاتی به زبان فارسی برای استفاده عموم اشاره کرد.

بخش خاندان مولانا محمدتقی مجلسی به پیشینه و تبار وی می‌پردازد. خاندان او از اهل علم و زهد و تقوا بوده‌اند. میرزامحمد تقی بیان کرده که پدرش اهل زهد و مادرش عارفه بوده است او همچنین توضیح می‌دهد که تخلص «مجلسی» از محفل درس و ذکر او که در منزلش برقرار بوده، گرفته شده است.

در بخش اساتید مولانا محمدتقی مجلسی به معرفی برخی از مهم‌ترین استادان وی، آثار و اجازات آنها پرداخته شده است. از جمله اساتید او، شیخ بهاءالدین محمد عاملی، ملا عبدالله شوشتری اصفهانی، ملا حسنعلی شوشتری، میرمحمد داماد و میرزا ابوالقاسم فندرسکی است.

بخش مشایخ اجازه مولانا محمدتقی به کسانی اختصاص دارد که به وی اجازه روایت حدیث داده‌اند. یکی از این مشایخ، شیخ بهاءالدین محمد عاملی (شیخ بهایی) است که در شرح احوال خود از نگارش کتبی در فقه و حدیث و علوم مختلف یاد کرده و به مجلسی اجازه روایت داده است. همچنین ملا عبدالله شوشتری که در شرح‌حالش از رسیدن به کمالات علمی و عملی، و دریافت اجازه از بزرگانی چون شیخ بهایی اشاره دارد. ملا حسنعلی شوشتری به همراه پانزده تن از علمای دیگر، در این بخش ذکر شده است.

در قسمت معاصران مولانا محمدتقی مجلسی به شانزده تن از شخصیت‌های هم‌عصر او اشاره شده است. برخی از این معاصران عبارت‌اند از: میرزا رفیع‌الدین محمد نائینی (عالم جلیل‌القدر و از شاگردان میرداماد)، میر علاءالدین حسین مرعشی خلیفه سلطان، ملا خلیل قزوینی، ملامحمد شریف بن شمس‌الدین محمد رویدشتی اصفهانی و سید سراج‌الدین محمدقاسم قهپایی.

در موضوع محمدتقی مجلسی از دیدگاه بزرگان، اظهارنظر شش تن از بزرگان را درباره ایشان نقل می‌شود.

در بخش بعدی، به‌منظور اشاره به مقامات معنوی ایشان، به شش مورد از رؤیاهای صادقه و مکاشفات اتفاق افتاده برای ایشان یا دیگران، اشاره شده است.

در بخش مولانا محمدتقی مجلسی و عرفان، دیدگاه‌های مختلفی از جمله دفاع از سلوک مجلسی در برابر طریقه عرفای دیگر مطرح شده است. همچنین در این بخش به‌ضرورت تهذیب نفس و رجوع به عرفا در دیدگاه مجلسی تأکید شده و دیدگاه وی درباره ابن عربی، مولوی و دیگر عرفا بیان و جایگاه علمی و عرفانی وی توسط علمای دیگر تبیین شده است. در این بخش همچنین به موضوع ترویج حدیث توسط ایشان و اعتبار احادیث کتب اربعه، نظر ایشان در رد و قبول احادیث، نقش ایشان در ترویج فقه الرضا(ع)، رابطه ایشان با «تفسیر منسوب به امام عسگری(ع)» و موضع ایشان نسبت به نمازجمعه، مطرح شده است.

بخش تألیفات، آثار علمی مولانا محمدتقی مجلسی را معرفی می‌کند. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به «روضة المتقین» (شرحی عربی بر «من لا یحضره الفقیه»)، «لوامع صاحبقرانی» (شرح فارسی بر من لایحضر)، «شرح مشیخه الفقیه»، «اللوامع القدسیة» (شرحی بر الکافی)، و شرح زیارت جامعه کبیره اشاره کرد. همچنین از دیگر کتب وی «أحیاء الأحادیث»، شرح خطبه متقین و شرح خطبه البیان نام‌برده‌شده که نشان‌دهنده عمق دانش وی در حدیث، فقه و حدیث است.

در بخش وفیات، اعقاب مجلسی، فهرستی از تاریخ وفات معاصران و بزرگان مرتبط با مجلسی ذکر شده است، از جمله میرزا کمال‌الدین فسایی و میرزا محمدتقی اصفهانی شمس‌آبادی مشهور به الماسی.

در پایان جلد نخست، بخش اولاد و اعقاب علامه مجلسی به معرفی فرزندان و نوادگان او اختصاص دارد، به‌ویژه علامه محمدباقر مجلسی که از او به‌عنوان ستاره درخشان این خاندان یاد شده است و اجازه روایت او از اساتید دیگر ذکر شده است.

جلد دوم کتاب، به معرفی 67 تن از شاگردان و 10 تن از مدفونین در جوار علامه محمدتقی مجلسی، اختصاص یافته است. در جمع شاگردان ایشان، اسامی افرادی همچون علامه آقا حسین خوانساری، محمد صالح مازندانی، ملا محسن فیض کاشانی، میرزا محمد حسینی جزائری و میر ابوالفتح بن محمد بن حسینی خوراسکانی، به چشم می‌خورد. علامه ملامحمد مهدی هرندی، میرزامحمد علی خاتون‌آبادی امام‌جمعه و میرزامحمد طیب‌زاده اصفهانی، از جمله مدفونین در جوار ایشان هستند که تصاویر برخی آنان آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.