شکلگیری هنر اسلامی
شکلگیری هنر اسلامی، توسط «اولگ گرابار» تألیف و توسط مهرداد وحدتی دانشمند ترجمه شده است. بهطور کلی، این کتاب مانند یک کاوشگر فکری است که بهجای صرفاً فهرستبندی آثار هنری، به ریشهها و لایههای زیرین فرهنگی، مذهبی و اجتماعی میپردازد تا بفهمد چگونه هنر اسلامی از مواد خام سنتهای پیشین به یک هویت مستقل و زنده تبدیل شد.
| شکل گیری هنر اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گرابار، آلگ (نويسنده) وحدتی دانشمند، مهرداد (مترجم) |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1379ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-426-15-1 |
| موضوع | تاریخ - هنر اسلامی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /گ4ش8 6260 N |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، مشتمل است بر: مقدمه مترجم، مقدمه مؤلف، هشت فصل و بخشی با عنوان «بعد التحریر: دوازده سال بعد».
گزارش محتوا
- مقدمه مترجم: مترجم در مقدمه، اشارهای کوتاه به علت پیدایش جنگهای صلیبی و نیمنگاهی به وضعیت بیتالمقدس در آن دوران و پس از تجزیه امپراتوری عثمانی میکند و نیز مختصرا نتایج مهم جنگهای مزبور را یادآور میشود که یکی از آنها بسط تمدن و تجمل در غرب بود. وی از رشد و بالندگی دانش و فرهنگ در غرب و اروپا سخن گفته است و یادی کرده است از مطالعات عمیق غربیان پیرامون مردمشناسی و شرقشناسی و... وی مختصری هم از استاد اولگ گرابار و خدمات و آثار او سخن گفته است و در مورد کتاب حاضر و اهمیت آن در مطالعات هنر اسلامی توضیح داده و به چالشهای ترجمه اثر گرابار، بهویژه سبک نگارش منحصربهفرد او، پرداخته است[۱].
- مقدمه مؤلف: اولگ گرابار در این مقدمه، مفصلا از انگیزههای متعدد خویش برای نگارش کتاب حاضر سخن گفته است؛ از جمله خاطرنشان نموده که: «کلام آخر آنکه چون از من خواسته شده بود در 1969 در سمینار بالدوین که در اوبرلین کالج برگزار میشد، شرکت کنم، اینطور به فکرم رسید موضوعی که به انواع افکار و فرضیههای مختلف منجر گردیده است، میتواند برای شنوندگانی مفید باشد که متشکل از مورخان تاریخ هنرند و درباره هنر اسلامی به معنای خاص آن اطلاعاتی اندک دارند. این سخنرانیها که اصلاحات فراوان در آنها به عمل آمده است، موجب ترتیب کنونی کتاب از نظر بحث درباره مضامین گوناگون گردید.... این کتاب، دستنامه هنر صدر اسلام نیست و ادعای بحث درباره کلیه آثار و مسائل را ندارد». وی در همین مقدمه اجمالا به معرفی کتاب حاضر و مقدار ارزش آن نیز پرداخته است[۲].
- محتوای کلی کتاب در فصول هشتگانه آن:
این کتاب، در پی روشن کردن چگونگی آغاز و رشد هنر اسلامی است. نویسنده به این پرسش میپردازد که چگونه یک سنت هنری متنوع و پیچیده از دل یک دین جدید و در مناطق جغرافیایی دور از هم، شکل گرفت. کتاب، به دنبال ارائه یک چهارچوب مفهومی برای هنر اسلامی است. هدف این است که بهجای صرفاً توصیف، به فهم عمیقتر چگونگی شکلگیری این هنر و اینکه آیا ماهیتی مستقل دارد، کمک کند. کتاب، تلاش میکند تا ماهیت "هنر اسلامی" را در میان انواع هنرها و مکاتب هنری پیشین و معاصر روشن کند و نشان دهد که چگونه این هنر شکل گرفته و چه ویژگیهای منحصربهفردی دارد. مؤلف، به بررسی آن دسته از تعاملات فرهنگی و اجتماعی میپردازد که در شکلگیری هنر اسلامی نقش داشتهاند و چگونگی تأثیر متقابل عقاید دینی و ایدههای سیاسی بر هنر را تحلیل میکند.
نویسنده در فصل اول که درباره «موضوع بحث» است، مفصلا مقصود خود از «هنر اسلامی» را توضیح میدهد و پرسشهایی را پیرامون آن مطرح میکند که در واقع فصلهای بعدی برای پاسخ به آن پرسشها تنظیم شده است. وی در پایان این فصل، محتوای کلی کتاب را به شکل زیر گزارش میدهد: «در فصولی که در پی فصل کنونی خواهد آمد، کار را با این فرض کلی شروع کردهایم که میبایست راهی موجود باشد برای اینکه فرهنگ جدید اسلامی بتواند خود را بهصورت تجسمی بیان کند. چهار فصل نخست را صرف توضیح این امر کردهام. این فصول، موارد ذیل را در بر میگیرد: فکر و اندیشه تغییرات بومشناختی که وارد سرزمینهای فتحشده گردید؛ تخصیص نمادین زمین؛ عقاید اسلامی راجع به هنر و هنر ملهم از ایمان. سپس به مضامین برگرفته از این آثار هنری پرداختهام که نمیتوان بهخودیخود کارکردی اسلامی برای آنها تعیین کرد. این مضامین که بیشتر بر کاخها و شهرها متمرکز گردیده است، میتواند بهطور کلی آثار هنری غیر دینی تلقی شود. هرچند این فرصت را خواهیم داشت که به تصحیح معنای آنها بپردازیم. نتیجه این بحثها موضوعی خاص است که بهصورتی منحصرا اسلامی پدیدار خواهد شد که همانا عبارت است از شیفتگی نسبت به نوعی تزیینات که شبیهسازی نیست. در فصل آخر، سعی خواهم کرد این نکته را بهتفصیل مورد بحث قرار دهم و سپس با ارائه پاسخهای گوناگون به پرسشهایی که در این مقدمه مطرح شد، به نتیجهگیری از مباحث کتاب بپردازم»[۳].
عناوینی که برای فصول هشتگانه کتاب بهکار رفته، بهترتیب عبارت است از:
- موضوع بحث[۴]؛
- سرزمین صدر اسلام[۵]؛
- تخصیص اراضی به شکل نمادین[۶]؛
- موضع اسلام در برابر هنرها[۷]؛
- هنر مذهبی: مسجد[۸]؛
- هنر غیر مذهبی: کاخ و شهر[۹]؛
- تزیینات صدر اسلام: فکر نقش اسلیمی[۱۰]؛
- شکلگیری هنر اسلامی[۱۱].
- مؤلف در پایان کتاب، در ذیل عنوان «بعد التحریر: دوازده سال بعد»، از بازتاب این کتاب در میان منتقدان و برانگیختن ستایش اکثر آنان، سخن گفته است و توضیحاتی را پیرامون ارزش و کارکرد این کتاب و تجدید نظر در مورد مطالب آن ارائه نموده است[۱۲].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.