هنر در قلمرو مکتب
هنر در قلمرو مکتب، مجموعه مباحثی به قلم جواد محدثی (متولد 1331ش) است که به بررسی و تبیین مفاهیم هنر و زیبایی از دیدگاه الهی و اسلامی میپردازد و هدف آن ارائه الگویی مکتبی برای هنرمندان متعهد است. این مباحث در سالهای 1361 و 1362ش در مجله پیام انقلاب منتشر شده و سپس در پاسخ به درخواستهای مکرر با تجدید نظر و اضافاتی بهصورت کتاب منتشر شده است.
| هنر در قلمرو مکتب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محدثی، جواد (نويسنده) |
| ناشر | سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1365ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | اسلام و هنر - زیبایی شناسی - جنبههای مذهبی - اسلام - هنر - فلسفه - هنر اسلامی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ﻫ9 232/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه و ده فصل است که در آن به بررسی موضوع هنر و دیدگاه مکتب در رابطه با آن پرداخته است.
گزارش محتوا
فصل اول با عنوان «هنر و زیبایی» به مباحث مقدماتی در باب هنر و رابطه آن با زیبایی اختصاص دارد. در این فصل، پس از تبیین زمینه هنر و طرح مشکل اصلی، ملاک زیبایی از دیدگاه مذهب تعیین میشود. زیبایی در این دیدگاه تنها به مظاهر مادی محدود نشده، بلکه زیبایی معنوی نیز در نظر گرفته میشود [۱].
این بخش با استناد به احادیث، «جمال» را در متون دینی، صدای خوب و رنگ (در قرآن و احادیث) مورد بحث قرار میدهد و تأکید دارد که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد [۲].
فصل دوم تحت عنوان «هنر و بیان» به چگونگی شکلگیری یک اثر هنری و بیان آن میپردازد. در این فصل مراحل سهگانه کار هنری شامل انفعال نفس، فعالیت اندیشه، و عرضه خارجی تشریح شده است. در پایان این بحث، هنر بهعنوان احساسات مدون، موزون و متراکم که قدرت بیانکنندگی دارد، تعریف میشود. [۳].
فصل سوم با عنوان «هنر و نگاه و دید» تأکید میکند که دیدگاه و زاویه نگاه هنرمند به جهان هستی، اهمیت و ارزش یک اثر هنری را تعیین میکند. در این فصل، دید هنر بهعنوان ابزاری برای شناخت حقایق هستی معرفی میشود و بر لزوم مسلح بودن هنرمند به دید الهی و بینش حکیمانه تأکید شده است. در تحت عنوان «حیات و زندگی در چند نگاه»، زندگی به دو صورت «الهی» و «مادی» مورد مشاهده قرار گرفته است[۴].
فصل چهارم با عنوان «هنر و انسان» به بررسی جایگاه انسان در هنر مکتبی میپردازد. در این فصل، انسان بهعنوان «خلیفه الله» و مظهر جلوه و حکمت الهی معرفی میشود که باید ابعاد وجودی خود را بشناسد.
مباحثی چون خلاقیت و بالندگی انسان و لزوم توازن میان ابعاد مختلف (مادی، معنوی، عقلی، عاطفی) انسان، و نقش هنر در شکوفاشدن جوهره انسان از موضوعات اصلی این فصل است [۵].
فصل پنجم با عنوان «هنر و عقیده» به نقش حیاتی عقیده و ایمان در آفرینش هنری میپردازد. این فصل تأکید میکند که انسان موجودی است که هویت و شخصیت او به عقیدهاش وابسته است و هنر باید ابزاری برای ترسیم حقایق حیات و هستی از دیدگاه عقیده باشد [۶].
فصل ششم، «روح هنر مکتبی»، به ماهیت و رسالت هنر اسلامی اختصاص دارد. در این بخش ذکر میشود که هنر مکتبی باید مسائل متعالی هستی را طرح کرده و ارزشهای آسمانی را منتقل کند. همچنین تأکید میشود که وظیفه ادبیات و شعر و هنر ما این است که مفاهیم و ارزشهایی را که در فرهنگ اسلامی، و بخصوص شیعی ما وجود دارد و در اندیشهها و فرهنگهای دیگر نیست، مطرح، تعیین و تبلیغ کند [۷].
فصل هفتم با عنوان «قلم و شعر» به بررسی قلم و شعر بهعنوان دو وسیله مهم بیانی در هنر میپردازد. این بخش قلم را سلاحی مؤثر در حفظ ایمان و خروش مقدس امامت میداند و آن را برتر از خون شهیدان معرفی میکند.
سپس به شعر و اصول و قوانین آن پرداخته میشود.[۸].
فصل هشتم با عنوان «داستان و هنر اسلامی» به جنبههای روایی هنر میپردازد. این فصل داستان را وسیلهای برای تربیت و تهذیب میداند. در بررسی قصههای قرآنی، هدف اصلی آنها ارجاع به خدا و توحید است و جنبههای تاریخی صرفاً بهعنوان وسیلهای برای عبرت و موعظه به کار رفتهاند [۹].
فصل نهم و دهم به بحث «معماری اسلامی» اختصاص دارند. در این فصول، معماری اسلامی بهعنوان هنری آمیخته با سادگی در زندگی (اشرافیت یا سادگی در زندگی) و مرتبط با مدنیت و معنویت معرفی شده است. در بررسی مسجد، بر نقش عبادت، جایگاه ویژه مسجد در اسلام و تلاقی دین و هنر در آن تأکید میشود. در این معماری، نهی از تصویر و تجسم به دلیل ریشه عقیدتی مورد بحث قرار گرفته است [۱۰].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.