مجموعه مقالات معرفتشناسی
مجموعه مقالات معرفتشناسی، زیر نظر محمدتفی فعالی (متولد 1341ش) مشتمل بر مقالاتی در موضوع معرفتشناسی به قلم گروهی از پژوهشگران فلسفه و کلام اسلامی است.
| مجموعه مقالات معرفت شناسی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دانشگاه علوم اسلامي رضوی. گروه فلسفه و كلام اسلامی (نويسنده)
رقوی، جواد (نویسنده) عارفی شیرداغی، محمداسحاق ( نویسنده) قربانی، علی ( نویسنده) ندایی، محمدعلی ( نویسنده) وحیدیان، محمد ( نویسنده) فعالی، محمدتقی ( زير نظر) |
| ناشر | دانشگاه علوم اسلامی رضوی |
| مکان نشر | ایران - مشهد مقدس |
| سال نشر | 1393ش |
| چاپ | 3 |
| شابک | 978-964-7673-18-1 |
| موضوع | شناخت - فلسفه - شناخت (فلسفه اسلامی) |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1393 /ف2م3 168 BD |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
=موضوع کتاب
در مجموع مقالات حاضر عمدتاً معرفتشناسی یونانی و مباحثی که رویکرد معرفتشناسانه در جهان اسلام دارد، مورد نظر بوده است. رویکرد مقالات متفاوت است؛ برخی تحلیلی، بعضی گزارشی و پارهای دیگر نقادانه است. [۱]
ساختار
کتاب مشتمل بر نه مقاله فارسی در موضوع معرفتشناسی است.
گزارش محتوا
معرفتشناسی از دیدگاه سوفسطائیان
معرفتشناسی از دیدگاه سوفسطائیان، نوشته جواد رقوی(معاصر) در بررسی آرای پدیدآوران شکاکیت در باب معرفت نظری است.
تعریف لغوی و اصطلاحی معرفتشناسی نخستین مطالب مقاله است[۲]. در ادامه ضمن بیان مفهوم واژه سوفیست، به معرفی سوفسطاییان و روش آنان پرداخته شده است، سپس توضیح مختصری در مورد دیدگاه سوفسطائیان در خصوص هستیشناسی و متفاوت بودن آن از سایر دیدگاهها ذکر شده است[۳]. نویسنده به هدف بررسی آرای سوفسطائیان در مورد شک، به دستهبندی شک پرداخته تا سخنان آنان را در هر یک از مراتب مشخص نماید[۴]. در ادامه با پرداختن به دیدگاه پروتگوراس و گرگیاس که در باب معرفتشناسی و شناخت سوفسطاییگری شهرت دارند دیدگاه سوفسطائیان را در این باب بررسی کرده است.[۵].
معرفتشناسی از دیدگاه افلاطون
معرفتشناسی از دیدگاه افلاطون، نوشته محمد اسحاق عارفی (معاصر)است. در این مقاله با بررسی آثار افلاطون نظیر تئتتوس، جمهوری، اتوفرن، فایدون و منون، دیدگاه این فیلسوف بزرگ در باب معرفتشناسی بیان شده و مسائل عمدهی مطرح شده توسط وی نظیر چیستی معرفت، امکان حصول معرفت برای انسان، راه به دست آوردن معرفت، رابطه معرفتشناسی، جهانبینی و مسائلی دیگر مورد بررسی قرار گرفته است.[۶].
نویسنده در راستای پاسخ به مسائل یاد شده به مباحث ضروری نظیر جنبه ثبوتی و سلبی معرفت، امکان و استحاله آموختن معرفت، مراتب نظام هستی و معرفت و ارتباط میان آن دو، راه به دست آوردن معرفت و نقد و بررسی اشکالات وارد شده بر نظریه افلاطون در باب معرفت شناسی، پرداخته است[۷].
معرفتشناسی اپیکور
معرفتشناسی اپیکور، نوشته علی قربانی(معاصر) است. این نوشتار کنکاشی در معرفتشناسی از دیدگاه اپیکور است.
در نخستین مباحث ادراک حسی و چگونگی آن از دیدگاه اپیکور مطرح شده است. [۸]. سپس تناقض یا خطای در حواس از اموری است که دیدگاه اپیکوریان در مورد آن توضیح داده شده و با توجه به مطالبی که درباره آنها گفته شده، به عدم قطعیت در تجربهگرا نامیدن اپیکوریان و اعتقاد آنان به دخالت عوامل دیگر در معرفت اشاره شده است[۹]. نویسنده در ادامه به انتقاد اپیکوریان بر فلاسفه پرداخته و درباره قداستزدایی از معرفت توسط اپیکوریان، همچنین تاکید آنان بر لذتجویی و دور کردن درد و رنج از خود سخن گفته است [۱۰]. در نهایت به دیدگاه آنان درباره حاصل شدن معرفت با وجود شرایط لازم و عدم انکار امور نامرئی توسط اپیکور و...اشاره کرده است.[۱۱].
معرفتشناسی از منظر رواقیان
معرفتشناسی از منظر رواقیان، نوشته محمد وحیدیان(معاصر) و محمداسحاق عارفی(معاصر) است. در این نوشتار دیدگاه رواقیان در باب معرفتشناسی بررسی شده و نخست به پیشینه تاریخی و فلسفی این مکتب اشاره شده است[۱۲].
نویسندگان ضمن اشاره به مکانیسم شناخت از نظر رواقیان[۱۳]، از مراتب چهارگانه معرفت در نگاه آنان که از تصور آغاز شده و به علم منتهی میگردد، سخن گفتهاند[۱۴]. معیار حقیقت یا علامت تفاوت حقیقت و خطا در اندیشه رواقیان مساله دیگری است که به آن پرداخته شده و ضمن اشاره به اهمیت آن در فلسفه رواقی، تصورات مفهوم در نظر آنان ملاک حقیقت معرفی شده است[۱۵]. مساله کلیات و چگونگی وجود کلی در خارج از جمله مباحث مورد توجه است که نویسندگان ضمن اشاره به سه دسته از نظریهپردازانی که در این باب سخن گفتهاند، دیدگاه رواقیان را در این خصوص مطرح کردهاند[۱۶]. در نهایت مکتب رواقیگری در سه دوره دانسته شده و رواقیان در معرفتشناسی از اصحاب جزم و یقین معرفی شدهاند.همچنین به انکار کلیات توسط آنان بر اساس مبنای مادیگری اشاره شده است[۱۷].
درآمدی بر معرفتشناسی فلوطین
درآمدی بر معرفتشناسی فلوطین، نوشته محمدعلی ندائی(معاصر) است. این مقاله بر آن بوده تا دیدگاههای معرفتشناختی فلوطین را مورد مطالعه قرار دهد و در این راستا تلاش کرده تا با غور و جستوجو در آثار او، آراء معرفتی وی استخراج شود و هندسه معرفتشناسی او ترسیم گردد[۱۸].
در بخش نخست کلیاتی درباره فلسفه فلوطین و جایگاه وی در سنت فلسفی و مسائل آن مطرح شده و به نظر محققان درباره صاحب مکتب بودن و صاحب نظر بود وی و همچنین دارا بودن جایگاهی فراتر از شارحیت اشاره شده است[۱۹]. نویسنده برخی از تفاوتهای اساسی افلاطون و فلوطین را برای روشن شدن رویکردها و هویت فکری او به صورت مختصر ذکر کرده و از تاثیر او بر تفکر غرب سخن گفته است[۲۰]. در ادامه به رابطه فلوطین با فلسفه اسلامی و نفوذ و گسترش فلسفه نو افلاطونی به ویژه فلوطین در میان فیلسوفان اسلامی پرداخته شده است.[۲۱].
در قسمتی از مباحث به خطوط فلسفه فلوطین پرداخته شده و علل فاعلی و غایی نظام فلسفه او بررسی شده است[۲۲]. سپس از هستی حقیقی و اصیل و نظریه فیضمحور و مدار هستیشناسی فلوطین که تفکر وحدتگرای او در آن تجلی یافته سخن به میان آمده است[۲۳].
در بخش دوم مقاله آرای معرفتشناختی فلوطین مورد بررسی قرار گرفته است[۲۴]. نویسنده نخست بر اساس برداشتهای خود از برخی آثار فلوطین نظیر اثولوجیا به نظام معرفتی او اشاره کرده و ضمن اشاره به مفهوم معرفت و امکان آن، بنیاد معرفتشناسی وی را مورد بررسی قرار داده است[۲۵]. در ادامه مباحثی همچون جایگاه عقل عملی در اندیشه فلوطین، و اختلاف او با افلاطون در مساله اتحاد عاقل و معقول، باضافه مطالبی درباره ادراک عقلی و ادراک حسی مطرح شده است[۲۶].
نگاهی تطبیقی به نفسشناسی ارسطو و ابن سینا
نگاهی تطبیقی به نفسشناسی ارسطو و ابن سینا، نوشته محمد اسحاق عارفی(معاصر)، در بیان دیدگاه این دو فیلسوف درباره نفس است. نظر به گستردگی بحث و جزئیات نفسشناسی از دیدگاه دو فیلسوف یاد شده نویسنده تنها به وجوه افتراق دو دیدگاه پرداخته است[۲۷]. تعریف نفس از نگاه ارسطو و ابن سینا و بیان تفاوت دو تعریف ارائه شده، نخستین مطالب مقاله است[۲۸]. در ادامه به تعریف ذات نفس یا تعریف نفس از حیث تعلق آن به بدن باضافه تعیین جوهر نسبت به نفس از منظر دو فیلسوف پرداخته شده است[۲۹]. رابطه نفس و بدن و تاثیر آن بر یکدیگر از دیگر مباحث است که در آن کیفیت ارتباط نفس و بدن بعد از حدوث و در طول حیات مشترک طبق مبانی این دو فیلسوف مطرح گردیده است[۳۰]. سپس به دیگر وجوه اختلاف میان دو فیلسوف در این خصوص مانند حقیقت آدمی و ارتباط آن با نفس، رابطه نفس و صورت انسانی، اتحاد عاقل و معقول، بقاء و جاودانگی نفس و....پرداخته شده است[۳۱].
نگاهی گذرا به منطق ارسطو و ابن سینا
نگاهی گذرا به منطق ارسطو و ابن سینا، نوشته علی قربانی(معاصر) در بررسی منطق ارسطو و تطبیق آن با دیدگاه ابن سینا پرداخته شده است.
نویسنده در مقدمه پیرامون اهمیت مباحث منطقی در باب معرفتشناسی مطالبی ذکر کرده، سپس به بیان تقسیمات موجود در منطق ابن سینا و ارسطو بر اساس هشت رساله او و ایساغوجی پرداخته است[۳۲].
تعریف قضیه یا قول و انواع آن اعم از بسیط و مرکب یا حملیه و شرطیه باضافه بیان تقسیم قضیه به اعتبار محمول از نگاه دو فیلسوف از دیگر مطالب مطرح شده است[۳۳].در ادامه به تقسیم قضیه بر مبنای کمیت و کیفیت و تقسمیات حاصل از آن پرداخته شده، سپس نظر ابن سینا و ارسطو در مساله تقدم سلب یا ایجاب و علت آن بررسی شده است[۳۴].
اقسام حمل، قضایای شرطیه، تناقض و... از یگر مسائلی است که نویسنده در مقام بیان دیدگاه هر یک از دو فیلسوف درباره آنها برآمده و در نهایت با تاکید بر وجود برخی مطابقتها و عدم موافقت میان آراء آنها، آرای منطقی ارسطو را بر تالیفات منطقی ابن سینا حاکم دانسته است[۳۵].
افکار افلاطونی ابن سینا
افکار افلاطونی ابن سینا، نوشته جواد رقوی(معاصر)، در جمعآوری و بررسی دیدگاههای ابن سینا است که با افکار افلاطون و نوافلاطونیان شباهت یا مطابقت دارد.
در آغاز مقاله به زمینههای تأثیرپذیری ابن سینا از افکار افلاطونی پرداخته شده است. نویسنده این تأثیرپذیری را که از هگذر مطالعه ترجمه آثار افلاطونی، مطالعه آثار فیلسوفان متقدم و متأثر از افکار افلاطون و نوافلاطونیان و برخورد با اسماعیلیان دانسته، مورد بررسی قرار داده است.[۳۶]. در ادامه مهمترین و بارزترین مواضعی که ابن سینا، دیدگاهی افلاطونی را برگزیده بیان کرده است. وی در این راستا به تبیین سرچشمههای دیدگاه مورد نظر در منابع افلاطونی و نوافلاطونی پرداخته و ضمن بررسی دیدگاه ارسطو در آنباره برای اثبات عدول ابن سینا از دیدگاه او و صحت استناد دیدگاه ابن سینا به موضعی افلاطونی، دیدگاه ابن سینا را با تاکید بر جنبههای افلاطونی آن بیان کرده است[۳۷].
تصور و تصدیق؛ نقد و بررسی دیدگاه صدرالمتألهین
تصور و تصدیق؛ نقد و بررسی دیدگاه صدرالمتألهین، نوشته محمداسحاق عارفی(معاصر)است.
در ابتدای این مقاله در باب تصور و تصدیق پانزده پرسش مطرح شده است و در ادامه برای یافتن پاسخ آنها دیدگاه فیلسوف بزرگ اسلامی و مؤسس حکمت متعالیه صدرالمتألهین مورد بررسی قرار گرفته است.[۳۸].
چیستی تصور و تصدیق نخستین بحث مطرح شده است که در آن به دیدگاههای معروف در اینباره اشاره شده، سپس دیدگاه صدر المتالهین به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. [۳۹].
نویسنده در بخشی از مطالب به تفسیرهایی از دیدگاه صدر المتالهین درباره تصدیق اشاره کرده و پیش از تبیین تفسیر خود، به برخی از مسائل ضروری مرتبط با آن اشاره کرده است. [۴۰]. در ادامه به تفصیل به بررسی دیدگاه صدر المتالهین در موضوع یاد شده پرداخته[۴۱]و در نهایت ضمن اشاره به اهمیت تحلیلهای موشکافانه او در پاسخ به بسیاری از پرسشها، بخشهایی از سخنان وی را در این باب تامل برانگیز دانسته است[۴۲].
پانویس
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص15
- ↑ ر.ک: متن، ص18-19
- ↑ ر.ک: همان، ص19- 22
- ↑ ر.ک: همان، ص22- 24
- ↑ ر.ک: همان، ص24-38
- ↑ ر.ک: همان، ص46– 47
- ↑ ر.ک: همان، ص46- 47
- ↑ ر.ک: همان، ص78- 80
- ↑ ر.ک: همان، ص80- 85
- ↑ ر.ک: همان، ص85- 88
- ↑ ر.ک: همان، ص89- 90
- ↑ ر.ک: همان، ص92- 96
- ↑ ر.ک: همان، ص103- 104
- ↑ ر.ک: همان، ص105- 106
- ↑ ر.ک: همان، ص106- 109
- ↑ ر.ک: همان، ص109-111
- ↑ ر.ک: همان، ص111-112
- ↑ ر.ک: همان، ص114
- ↑ ر.ک: همان، ص114- 117
- ↑ ر.ک: همان، ص118- 119
- ↑ ر.ک: همان، ص119- 124
- ↑ ر.ک: همان، ص124-134
- ↑ ر.ک: همان، ص134- 148
- ↑ ر.ک: همان، ص114 و ص149
- ↑ ر.ک: همان، ص 150- 157
- ↑ ر.ک: همان، ص157- 166
- ↑ ر.ک: همان، ص172
- ↑ ر.ک: همان، ص172- 175
- ↑ ر.ک: همان، ص176- 178
- ↑ ر.ک: همان، ص178- 182
- ↑ ر.ک: همان، ص182- 192
- ↑ ر.ک: همان، ص193- 198
- ↑ ر.ک: همان، ص198- 201
- ↑ ر.ک: همان، ص201- 204
- ↑ ر.ک: همان، ص204- 212
- ↑ ر.ک: همان، ص215-216
- ↑ ر.ک: همان، ص216
- ↑ ر.ک: همان، ص243
- ↑ ر.ک: همان، ص243- 249
- ↑ ر.ک: همان، ص 249-262
- ↑ ر.ک: همان، ص 263-278
- ↑ ر.ک: همان، ص278
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.