فيه بدء الإسلام و شرائع الدين

كتاب فيه بدء الإسلام و شرائع الدين، اثر ابن سلام اباضی (د. بعد از 273 هجری)، به بررسی تاریخ اسلام، شریعت و جنبه‌های مختلف دینی از نگاه اباضیه می‌پردازد.

فيه بدء الإسلام و شرائع الدين
پدیدآوران	اباضی، ابن سلام (نويسنده) سفارتس، فیرنر (محقق) یعقوب، سالم (محقق)
ناشر	دار النشر فرانز شتاينر
مکان نشر	آلمان - ویزبادن
سال نشر	1365ش - 1406ق - 1986م
چاپ	1
موضوع	اباضیه - صحابه - سرگذشت‌نامه - اسلام - تاریخ - از آغاز تا 41ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	9ف2الف 242 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جایگاه کتاب

بی‌تردید کهن‌ترین اثر تاریخی که به دست مورخان اباضی به نگارش در آمده، کتاب ابن سلام بن عمر است که نه‌تنها می‌توان مؤلف را قدیمی‌ترین مورخ اباضی دانست که شایسته است وی را کهن‌ترین مورخی بدانیم که عموما درباره مغرب به نگارش کتابی دست زده است.

وضعیت کتاب

مدت‌ها این کتاب مفقود و مؤلف آن ناشناخته مانده بود، تا اینکه برای نخستین بار لویتسکسبا توجه به منقولات شماخی در کتاب السير متوجه قدمت این اثر شد و اذهان را بدان سوی توجه داد. درباره این کتاب به‌سختی می‌توان نظر داد.ورنر شوارتس و سالم بن یعقوب جربی که بر نسخه‌ای کامل یا تقریبا کامل از آن دست یافته‌اند، آن را به‌عنوان بخشی از مجموعه «بدء الإسلام و شرائع الدين»، در 1406ق/1986م، در بیروت/ ویسبادن انتشار داده‌اند. این کتاب، حاوی اطلاعات مهمی درباره مراحل آغازین دعوت اباضیه و سیر تاریخی آن در سرزمین مغرب است.

باآنکه در نظر اول، کتاب به شکل مجموعه‌ای از فصول مختلف کنارهم‌گذاشته‌شده، به نظر می‌رسد و نمی‌تواند متن منسجم واحدی تلقی شود، اما محقق ثابت نموده که متن توسط یک نویسنده، نوشته شده است.

محتوای کتاب

بخشی از مطالب کتاب، درباره تعریف عقیده اسلامی و تمییز مؤمنین حقیقی از غیر حقیقی و اشاره به مجموعه‌ای از صحابه است که زندگی آنها به‌عنوان نمونه اعلی شمرده شده است و در این زمینه احادیث نبوی فراوانی که به عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عباس و حسن بصری منسوبند، آورده شده است.

در بخش دیگر، از شرایع و احکام دین که مربوط به زندگی فردی است، بحث می‌شود. سپس قواعد دینی‌ای که جامعه اسلامی را در بر می‌گیرد، مطرح می‌شود.

در بخش سوم، از جور خلفای اموی و عباسی سخن به میان می‌آید.

در بخش چهارم، به ذکر دانشمندان و رهبران اباضیه و تاریخ آن‌ها در طرابلس و قیروان و مصر ‌پرداخته می‌شود.

مؤلف در بخشی از کتاب، رساله ابوعیسی ابراهیم بن اسماعیل خراسانی را در توصیه‌های اخلاقی و اعتقادی و وقایع تاریخی، ذکر کرده است.

نمونه مباحث

حسن می‌گفت: زنی را که فرزندی را شش ماهه زاییده بود، به نزد عمر بردند. عمر خواست او را سنگسار کند؛ علی به او گفت: ای امیرالمؤمنین! تو حق این کار را نداری؛ چراکه این مسئله در کتاب خدا بیان شده است. عمر گفت: در کجای کتاب خدا؟ علی گفت: آیا نشنیده‌ای که خدا در جایی می‌گوید: «مادران، فرزندان خود را دو سال کامل شیر می‌دهند»، که دو سال، 24 ماه است و در جای دیگر می‌فرماید: «مدت حمل و جدا کردن فرزند از شیر، 30 ماه است». 24 ماه شیرخوارگی که از 30 ماه کم شود، باقی می‌ماند 6 ماه. عمر آن زن را آزاد کرد.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. فرهمند، یونس، «پژوهشی در منابع تاریخی رستمیان اباضی در مغرب اسلامی»، تاریخ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات)، پاییز 1387- شماره 10 ISC (20 صفحه - از 91 تا 110).