مدارس کلامی شیعه

مدارس کلامی شیعه، از آثار نویسنده ایرانی، متخصص کلام اسلامی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، محمدصفر جبرئیلی (متولد ۱۳۴۶ش)، اصالت دانش کلام شیعه را با تحلیل و استدلال و اسناد تاریخی اثبات می‌کند و به برخی از پرسشها و شبهات پاسخ می‌دهد و چگونگی تطور کلام شیعی و دورنمای زمانی و موضوعی آن را با روش توصیفی- تحلیلی آشکار می‌سازد.

مدارس کلامی شیعه
پدیدآوران	جبرئیلی، محمدصفر (نويسنده) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. پژوهشکده حکمت و دین پژوهی. گروه کلام و دین پژوهی (سایر)
ناشر	پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی. سازمان انتشارات
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1401ش
چاپ	2
شابک	‎978-600-108-490-4
موضوع	حوزه‌‎های علمیه - تاریخ - کلام شیعه - تاریخ
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	4م2ج 7/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• محمدصفر جبرئیلی با تأکید بر آنکه کلام شیعه از نگاه هویتی و تاریخی با دو نظریه مهم روبرو است:

1. دیدگاه وامداری و تأثیرپذیری کلام شیعه از کلام معتزلی
2. افول و خاموشی آن در پی خلط با فلسفه؛

• افزوده است: این تحقیق تلاش می‌کند ضمن نقد این دو نظریه، از اصالت مدارس کلام شیعی دفاع کند و ضمن معرفی تمامی مدارس مهم کلامی، پویایی و پایایی آنها را به اثبات رساند.
• نگارنده کوشیده است ضمن مراجعه به منابع مستقیم و مرتبط با ادوار مختلف، از تحقیقات معاصران نیز بهره‌مند شود.
• اصل این تحقیق به جهت ارائه دورنمایی کلی از ابعاد مختلف کلام شیعه، با معرفی مدارس کلامی در مسیر مترتب تاریخی، با تبیین ویژگی‌ها، معرفی متکلمان، آثار، خدمات، آسیب‌ها و کاستی‌ها این مدارس، کاری نو و کم‌سابقه و شاید بی‌سابقه است.

ساختار و محتوا

• نویسنده به منظور ارائه دورنمایی منظم، مباحث را در 15 فصل دسته‌بندی کرده و هر فصل را به یک مدرسه (مکتب فکری) اختصاص داده و برای هر مدرسه، موارد ذیل را توضیح داده است:

1. ویژگی‌ها
2. روش و رو یکرد
3. ادوار و مراحل
4. شخصیت‌ها
5. آثار و تألیفات
6. خدمات و حسنات
7. آفات و کاستی‌ها
8. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.

• فصل‌های این اثر عبارتند از:

1. مدرسه مدینه: نقطه آغازین کلام شیعه با محوریت حضور فعال پیامبر اکرم(ص)
2. مدرسه کوفه: تأسیس در سال ۳۶ هجری قمری و مرکز خلافت امیرالمؤمنین(ع)
3. مدرسه قم قدیم: آغاز از قرن سوم و چهارم تا پایان دوره شیخ صدوق (۳۸۱ ق)
4. مدرسه بغداد: از قرن دوم تا پنجم، با محوریت هشام بن حکم تا شیخ مفید (۴۱۳ ق)
5. مدرسه ری: قرن ششم، با حضور عالمانی چون عبدالجلیل قزوینی رازی
6. مدرسه حله: قرن هفتم و هشتم، از علامه حلی تا ابن فهد حلی
7. مدرسه نجف: از قرن هفتم و هشتم تا دوران معاصر: از شیخ طوسی تا سید عبدالاعلی سبزواری
8. مدرسه جبل عامل: قرن نهم، از شهید اول و ثانی تا سید جعفر مرتضی عاملی
9. مدرسه شیراز: قرن هفتم تا دهم، از میرسید شریف جرجانی تا ملاصدرا
10. مدرسه هند: قرن دهم تا سیزدهم، از شاه طاهر دکنی تا میرحامد حسین هندی
11. مدرسه اصفهان: قرن یازدهم و چهاردهم، شیخ بهائی تا میرزا رحیم ارباب
12. مدرسه کربلا: مبارزه با اخباری‌گری و جریان معنویت‌گرا و انحرافی شیخیه و سید کاظم رشتی و زمینه انحراف بزرگ
13. مدرسه تهران: قرن سیزدهم تا پانزدهم از ملاعبدالله زنوزی تا علی اکبر رشاد
14. مدرسه خراسان: قرن چهاردهم و پانزدهم با طرح اندیشه تفکیک روش‌های قرآن، عرفان و برهان از میرزا مهدی اصفهانی تا میرزا حسنعلی مروارید
15. مدرسه قم معاصر: از میرزا علی اکبر حکمی یزدی تا علامه طباطبایی و غلامرضا فیاضی.

نمونه مباحث

• در نتیجه عالمان و متکلمان شیعی امامی، برخلاف زیدیه و اسماعیلیه، با تأسی به روش و سیرۀ امامان اهلبیت(ع) و در نظر گرفتن شرایط و مقتضیات سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی به تدریج به گونه‌ای آرام اما پیوسته و مستمر به حیات خود ادامه دادند و به مرور توانستند علاوه بر تحکیم مبانی و اندیشه‌های فقهی، عقیدتی و اخلاقی به تقویت حیات سیاسی، اجتماعی و مذهبی خود نیز بپردازند.
• منابع فهم و تفسیر آموزه‌های دینی در تمامی مدارس شیعی عبارت‌اند از: کتاب، سنت و عقل. در هیچ‌یک از مدارس عقل به طور کلی نفی نشده است و حداقل مرتبۀ آن یعنی عقل فطری در کمترین نقش آن یعنی مفتاح و ابزار مورد تأیید همگان است؛ چنانکه کتاب و سنت، علیرغم فراز و فرود، در استناد و انتساب و استنباط مورد عنایت عالمان و دانشمندان همۀ مدارس بوده است.

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.