چالش میان فارسی و عربی سده های نخست
| چالش میان فارسی و عربی سدههای نخست | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آذرنوش، آذرتاش (نويسنده) |
| ناشر | نشر نی |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1385ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-312-868-7 |
| موضوع | زبان عربی - ایران - زبان عربی - تاثیر فارسی - زبان عربی - واژهها و ترکیبات خارجی - فارسی - فارسی - تاثیر عربی - فارسی - تاریخ - فارسی - جنبههای اجتماعی - فارسی - واژهها و ترکیبات خارجی - عربی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع4آ4 2649 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
چالش میان فارسی و عربی سدههای نخست، نوشته آذرتاش آذرنوش، (۱۳۱۶-۱۴۰۰ش)، مؤلف و محقق در زبان و ادبیات عرب و مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی است. این کتاب به بررسی تعاملات و چالشهای میان زبان فارسی و عربی و فرهنگ ایرانی و عربی در سدههای نخستین پس از ورود اسلام به ایران میپردازد و جایگاه زبان فارسی در این دوران را تحلیل میکند.
انگیزه نگارش
نویسنده، انگیزه خود از تألیف این اثر را در ضرورت بازنگری آگاهیهای رایج و پرخطا درباره تاریخ پرفرازونشیب ایران، ایرانیان و زبان فارسی در سدههای نخستین پس از اسلام میداند. وی معتقد است که بخش عمدهای از تحقیقات پیشین در این زمینه آمیخته با پیشداوریها و تعصبات تاریخی بوده و همین امر مانع از درک صحیح و بیطرفانه وقایع شده است. آذرنوش تلاش میکند تا با استناد به مستندات و مدارک موجود، به چگونگی بقا، شکوفایی و گسترش زبان فارسی در برابر زبان عربی غالب بپردازد و پاسخ دهد که چگونه زبان فارسی با همه توانمندیها و تواناییهای علمی و ادبیاش، در دوران همزیستی اجباری با زبان عربی، نهتنها از بین نرفت، بلکه پربارتر شد. او همچنین به اهمیت موضوع "هویت ایرانی" و "ایرانیت" اشاره میکند که در این پژوهش به آن پرداخته شده است[۱].
اهمیت کتاب
این کتاب به دلایل متعددی دارای اهمیت است:
- رویکرد مستند و بیطرفانه: نویسنده تلاش کرده است تا با تکیه بر اسناد و مدارک تاریخی، روایتی عینی و دور از تعصب از تعاملات زبان فارسی و عربی را ارائه دهد، که این امر در برابر بسیاری از تحقیقات پیشین که آمیخته با پیشداوری بودند، نقطه قوتی محسوب میشود.
- تحلیل عمیق چالشها و همزیستی اجباری: کتاب بهتفصیل به «چالش» و «همزیستی اجباری» میان فارسی و عربی میپردازد و نشان میدهد که چگونه زبان فارسی در دوران تسلط عربی نهتنها از میان نرفت، بلکه راه شکوفایی و رشد خود را یافت.
- پاسخ به ابهامات هویت ایرانی: این اثر به موضوع اساسی «هویت ایرانی» و «ایرانیت» در بستری از تسلط عربی و ظهور اسلام میپردازد و تلاش میکند تا تصویری جامع از این پدیده ارائه دهد. این پژوهش، خلأ موجود در بررسیهای تاریخی این حوزه را پر میکند.
ساختار
این اثر در سه «کتاب» اصلی سامان یافته است و هر کتاب شامل فصول و بخشهای متعددی است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب دارای ویژگیهای کلیدی زیر است:
- پژوهشی و تحلیلی: نویسنده با نگاهی عمیق و تحلیلی به موضوع مینگرد و صرفاً به ارائه اطلاعات نمیپردازد، بلکه چرایی و چگونگی پدیدهها را کاوش میکند.
- استنادی و مبتنی بر منابع: تمام مطالب ارائهشده بهصورت مستند و با ارجاع دقیق به منابع اولیه و ثانویه در متن کتاب (با ذکر شماره صفحه) پشتیبانی میشود.
- انتقادی: نویسنده، رویکردی انتقادی نسبت به روایتهای تاریخی رایج دارد و تلاش میکند تا برداشتهای غلط و پیشداوریها را اصلاح کند.
- زبانی روان و دقیق: باجود ماهیت علمی و تخصصی، زبان نگارش کتاب نسبتاً روان و قابل فهم است و درعینحال دقت علمی را حفظ میکند.
- جامعیت: کتاب جنبههای مختلف فرهنگی، زبانی، ادبی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی چالش میان فارسی و عربی را پوشش میدهد.
گزارش محتوا
- کتاب نخست (از سلمان تا آهوی کوهی): این بخش، به آغاز روابط میان عرب و ایران، بهویژه در سدههای نخستین هجری و پس از فتح ایران توسط اعراب میپردازد. نویسنده به بررسی وضعیت ایرانیان پس از فتح و چگونگی واکنش آنها به تسلط اعراب میپردازد؛ از جمله قیامها و شورشها. مفاهیمی چون «همزیستی اجباری» و «سکوت دائم» بهخوبی شرایط آن دوران را توصیف میکنند. این بخش شخصیتهای مهمی چون ابومسلم، استاذسیس و خرمدینان و نقش آنها در مقاومت یا تعامل با حکومت عربی را مورد بررسی قرار میدهد. تأکید بر این است که چگونه زبان و فرهنگ ایرانی در این دوره از نابودی در امان ماند و حتی به شکلی پنهان ادامه حیات داد[۲].
- کتاب دوم (از یتیمه تا خریده): تمرکز این بخش، بر بررسی و تحلیل منابع ادبی و تاریخی مرتبط با زبان فارسی و عربی در قرون اولیه اسلامی است. نویسنده، به «مستندات فارسیگویی در شهرهای عربنشین» میپردازد و نمونههایی از جملات فارسی را که در منابع عربی بهجا مانده، تحلیل میکند. این بخش همچنین به نقش ایرانیان در تولید ادبیات عربی میپردازد و به حضور شاعران و نویسندگان ایرانی (مانند ابونواس، ابوالحسن عامری، ثعالبی و زمخشری) که به زبان عربی مینوشتند، اشاره میکند. هدف این بخش، نشان دادن پیوستگی و پویایی زبان فارسی در بستر فرهنگ غالب عربی و وجود «فارسیگویان نخستین» است[۳].
- کتاب سوم (از آهوی کوهی تا چنگیز): این بخش به دوران شکوفایی زبان فارسی جدید (دری) میپردازد؛ پس از گذر از قرون نخستین و تا پیش از حمله مغول. مفاهیمی مانند «مرزبندی عربی»، «رخنه در دیواره عربی» و «عصر ترجمه»، نقش ترجمه آثار یونانی و پهلوی به عربی و سپس فارسی را در شکلگیری نهضتهای علمی و ادبی آن دوران تبیین میکند. این بخش همچنین به چگونگی شکلگیری «شعر و نثر دری» و «خیزش ناگهانی دری» اشاره دارد که به معنای احیای زبان فارسی در قامت زبان ادبی و رسمی است. این قسمت به بررسی عواملی میپردازد که منجر به تثبیت و گسترش زبان فارسی بهعنوان زبان اصلی فرهنگ و ادبیات ایرانی شد[۴].
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و متن کتاب.