دائرةالمعارف الحسینیة؛ دیوان القرن الرابع
دیوان القرن الرابع کتابی است از مجموعه «دائرةالمعارف الحسينية»، تألیف محمدصادق محمد کرباسی (متولد 1366ق، در کربلا) فقیه، مفسر و مورخ معاصر عراقی مقیم لندن. نویسنده در این کتاب، مجموعهای از اشعار حسینی سروده شده در قرن چهارم هجری که به موضوع قیام امام حسین(ع) و وقایع مرتبط با آن میپردازد را گردآوری کرده است.
| دائرة المعارف الحسینیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کرباسی، محمدصادق (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | دیوان القرن الرابع الهجری |
| ناشر | المرکز الحسيني للدراسات |
| مکان نشر | انگلیس - لندن |
| سال نشر | 1418ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | ش8 - 9 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
پس از چاپ و عرضه چهار جلد ابتدایی این دائرةالمعارف که دربردارنده دیوانهای قرن اول (دو جلد) و قرن دوم و سوم بود نوبت به نگارش این اثر، جهت روشن ساختن ابعاد گوناگون شعر حسینی در قرن چهارم هجری رسید، بررسی عوامل و شرایط شکلگیری آن و برجسته ساختن حرکت امام حسین(ع) بهعنوان قیامی برای اصلاح و مقابله با فساد و ستم که با هدف تحقق اراده الهی و سعادت بشر در دنیا و آخرت صورت گرفت. این کتاب به دنبال نشاندادن این است که چگونه شعر به ابزاری قدرتمند برای ترویج آرمانهای امام حسین(ع) تبدیل شد و چگونه این آرمانها، الهامبخش شاعران معاصر گشت[۱].
اهمیت کتاب
این کتاب به دلایل زیر از اهمیت بالایی برخوردار است:
- جامعیت در مستندسازی: این اثربخشی از یک دانشنامه بزرگتر با عنوان «دائرة المعارف الحسینیة» است که قصد دارد شعر حسینی را در طول پانزده قرن، مستند کند که خود یک پروژه علمی و فرهنگی عظیم محسوب میشود[۲].
- پیوند با بستر تاریخی: این کتاب اشعار را به حوادث تاریخی و سیاسی، بهویژه قیام امام حسین(ع) و شکوفایی تفکر شیعی در قرن چهارم هجری پیوند میدهد و بدین ترتیب، بستر تاریخی و فرهنگی شعر را برجسته میکند[۳].
- ساختار پژوهشی دقیق: این مجموعه دارای فهرستهای مفصل (۳۲ فهرست برای هر دیوان)، شمارهگذاری دقیق قطعات و ابیات و بخشهای مجزا برای زندگینامه شاعران است. همچنین، مؤلف دو بخش اختصاصی از این دانشنامه را به مطالعات تحلیلی و تطبیقی شعر و شاعران حسینی اختصاص داده است[۴].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده (تمهید) آغاز شده و اشعار، بر اساس قافیه تنظیم شده است که از قافیه الف مقصوره شروع شده و شامل بخشهایی چون قافیه باء مضمومه، باء مکسوره، تاء مکسوره و غیره هست. جلد یک تا پایان سین مکسوره است و جلد دوم از شین مفتوحه آغاز میشود.
سبک نگارش
- دانشنامهای و تدوینی: هدف اصلی این اثر، گردآوری و سازماندهی اشعار حسینی است.
- مقدمه تحلیلی: مقدمات کتاب، تحلیلهای تاریخی و ادبی از اشعار و بافت آنها را ارائه میدهند، بهویژه در ارتباط با جنبش امام حسین(ع).
- فهرستبندی و ارجاعدهی دقیق: دیوانها بهصورت دقیق بر اساس شمارهگذاری قطعات و ابیات فهرستبندی شدهاند، با بخشهای اختصاصی برای زندگینامهها و پاورقیهایی برای توضیح اصطلاحات و ارجاع به منابع.
- تمرکز بر شعر حسینی: این اثر به طور خاص بر اشعار مرتبط با امام حسین(ع)، انقلاب ایشان و اهلبیت وی تمرکز دارد[۵].
گزارش محتوا
در مقدمه ناشر، به معرفی مختصر کتاب پرداخته شده است[۶]. نویسنده در تمهید، بهتفصیل، به شرایط تاریخی و سیاسی مؤثر بر شعر، بهویژه در قرن چهارم و ارتباط با حرکت امام حسین(ع) برای اصلاح و مبارزه با فساد و ستم پرداخته و تأکید میکند که قیام امام حسین(ع) عملی مهم برای تحقق اراده الهی و تضمین سعادت انسان در هر دو جهان بوده است[۷].
بدنه اصلی کتاب شامل مجموعهای از اشعار حسینی سروده شده در قرن چهارم هجری است. این اشعار تحت عناوین قافیهای یا ساختاری، مانند «الهمزة المکسورة» [۸]، «الباء المفتوحة»[۹]، «الحاء المکسورة»[۱۰]، «الدال المفتوحة»[۱۱] و غیره، گروهبندی شدهاند. هر قطعه شعری با پاورقیهایی همراه است که واژگان دشوار را توضیح میدهند، بستر زبانی و تاریخی را فراهم میآورند و منابع اصلی را که اشعار از آنها استخراج شدهاند، ذکر میکنند[۱۲]. این پاورقیها اغلب به متون تاریخی، ادبی و زندگینامهای متعدد ارجاع میدهند که نشاندهنده یک رویکرد علمی دقیق در گردآوری و حاشیهنویسی است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.