نقش شیعه در پیدایش و گسترش دانش کلام اسلامی
نقش شیعه در پیدایش و گسترش کلام اسلامی، اثر محمد صفر جبرئیلی و جمعی از محققان با هدف تبیین نقش برجسته شیعه و اهلبیت(ع) در توسعه و تعمیق علم کلام اسلامی تدوین شده است که به بررسی تاریخی و تحلیلی مشارکتهای فکری و علمی شیعه از صدر اسلام تا دوران معاصر میپردازد.
| نقش شیعه در پیدایش و گسترش دانش کلام اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جبرئیلی، محمد صفر (نويسنده)
جمعی از محققین (گردآورنده) کنگره بینالمللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی. گروه علمی کلام (زير نظر) مکارم شیرازی، ناصر (اشراف) |
| ناشر | انتشارات امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1397ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-533-293-6 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این اثر یک مجموعه پژوهشی است که در قالب یک کتاب، در چهارده فصل تنظیم شده است و هر فصل به مباحث کلامی خاصی اختصاص دارد.
سبک نگارش
کتاب با رویکردی تاریخی به بررسی ادوار مختلف علم کلام و نقش شیعه در هر دوره میپردازد و اطلاعات خود را بر اساس شواهد و منابع متعددی ارائه میدهد[۱]. نویسندگان ضمن تبیین آموزههای شیعه، به نقد و رد فرضیههای سست و بیاساس مطرحشده در مورد پیدایش تشیع (مانند فرضیه ایرانی بودن تشیع یا نقش عبدالله بن سبأ) میپردازند[۲].
گزارش محتوا
فصل اول با قلم آیتالله جعفر سبحانی به نقد فرضیههای بیبنیان پیرامون پیدایش تشیع اختصاص دارد. این فصل با بررسی مفهوم تشیع در زبان مورخان، به نقد دیدگاههایی میپردازد که آغاز تشیع را به پدیدههایی چون حادثه سقیفه، یا شخصیتهایی مانند عبدالله بن سبأ، یا خاستگاههای غیرعرب منتسب میکنند و استدلال میکند که تشیع در زمان پیامبر(ص) شکلگرفته است[۳].
فصل دوم نقش ائمه اطهار(ع) در پیدایش و گسترش علم کلام اسلامی با قلم رضا برنجکار و محمدجعفر رضایی، را شرح میدهد. این فصل بر سرچشمههای کلامی در آموزههای ائمه(ع) ، نقش ائمه(ع) در تعلیم و ترویج علم کلام، جایگاه عقل در این علم و مقابله ائمه(ع) با انحرافات کلامی تاکید دارد. همچنین به اهمیت استفاده از منابع وحیانی (قرآن و روایات) در علم کلام از دیدگاه ائمه(ع) میپردازد[۴].
فصل سوم با عنوان «نقش اهلبیت(ع) و متکلمان شیعه در بحث کلامی تنزیه پیامبران(ع)» نوشته محمدحسین فاریاب به تبیین مسئله عصمت انبیا و نقد دیدگاههای مخالف میپردازد. این بخش آرای متکلمان شیعه از قرن سوم و چهارم تا قرن چهاردهم و دوران معاصر را در تنزیه پیامبران را ارائه میدهد[۵].
فصل چهارم اثر قاسم جوادی صفری به بحث «توحید و اهلبیت(ع)» میپردازد. این فصل توحید را اساس دین الهی میداند و تلازم آن با عبودیت را بررسی میکند. همچنین اهمیت توحید در کلام اهلبیت(ع)، تبیین توحید در سخنان امام علی(ع) و حضرت زهرا (س)، و تبیین توحید در فرمایشات سایر ائمه(ع) را موردتوجه قرار میدهد[۶].
فصل پنجم نوشته سید اکبر موسوی نتیانی به «نقش اصلاحی متکلمان امامیه در کلام اسلامی» میپردازد که عمدتاً در سدههای دوم و سوم هجری رخ داد. این مباحث شامل بررسی و نقد جریانهای فکری اسلامی مانند: معتزله، مرجئه و خوارج و غیراسلامی مانند: مانویان و دوگانهپرستان، مسیحیان و فلسفهگرایان توسط متکلمان امامیه مانند هشام بن حکم است[۷].
فصل ششم اثر سید علی حسینزاده خضرآباد به «نقش متکلمان شیعه در علوم اسلامی در قرن چهارم و پنجم هجری (دوران آل بویه) با محوریت مدرسه بغداد» میپردازد. این بخش بر ظهور مدرسه کلامی بغداد و جریانهای شیعه تا پیش از شیخ مفید و جریانهای کلامی بعد از شیخ مانند سید مرتضی و شاگردان وی و شیخ طوسی و علل افول مدرسه بغداد اشاره دارد[۸].
فصل هفتم، رسول رضوی «نقش متلکمان امامیه در دوره ایلخانان را با محوریت آثار و اقدامات علامه حلی» را موردبحث قرار داده است[۹] و فصل هشتم، توسط محمدباقر پورامینی «نقش متکلمان اصفهان در گسترش دانش کلام در عصر صفوی» را بررسی میکند. در این دوره، تأسیس مکتب علمی اصفهان و استمرار رویکرد کلامی-فلسفی و ظهور مجدد رویکرد کلام نقلی موردبحث قرار میگیرد[۱۰]. فصل نهم نیز اثر محمد صفر جبرئیلی و گروه محققان به بررسی «نقش متکلمان معاصر شیعه با محوریت مدرسه نجف و قم»، اختصاصیافته است. این فصل به تبیین و ترویج تفکر امامیه و استمرار رویکرد کلامی-فلسفی در دوران معاصر، بهویژه در موضوعاتی مانند عدل الهی و امامت، میپردازد[۱۱].
فصل دهم با قلم محمد صفر جبرئیلی به «نقش قرآن و سنت نبوی در اعتقادات شیعه» میپردازد. در این نوشتار ضمن تاکید بر اصالت قرآن و سنت نبوی بهعنوان دو منبع اصیل تفکر دینی و لزوم استناد و استدلال به آنها و اثبات آموزهها و عقاید دینی، نشان داده میشود که اهلبیت و بهتبع آنان عالمان شیعی در آثار علمی و فکری خود در رشتههای مختلف مذهبی و از جمله کلام و عقاید بدان پایبند بودهاند و برای فهم و تفسیر بهتر و کاملتری از قرآن و سنت باید به نصوص و احادیث اهلبیت مراجعه کرد و شائبه دوری از قرآن و سنت پیامبر(ص) برطرف میشود[۱۲].
فصل یازدهم نوشته روحالله شاکری زواردهی «نقش شیعه در تبیین مهدویت و تأثیرگذاری آن بر مذاهب اسلامی» را بررسی میکند. این بخش شامل مباحثی درباره مفهومشناسی مهدویت، ادله امامت و ولایت در شیعه، و تأثیر کلام شیعه در عرفان است[۱۳].
فصل دوازدهم، محسن مهاجرنیا «نقش متکلمان شیعه در کلام سیاسی با محوریت ولایتفقیه» را شرح میدهد. این فصل بر ضرورت امامت و ولایتفقیه، تبیین نظریه ولایتفقیه، و پیوندهای آن با سایر شئون ولایت تاکید دارد[۱۴].
فصل سیزدهم با قلم محمد غفورینژاد به «نقش متکلمان شیعه در مسائل جدید کلامی با استناد به نظریه فطرت» میپردازد. این فصل نقش متکلمان شیعه معاصر همچون حکیم شاهآبادی، امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی و مرتضی مطهری در مسائل کلامی مربوط به نظریه فطرت را تبیین میکند[۱۵].
فصل چهاردهم نیز علیاکبر رشاد به بررسی «نقش علامه مطهری، در تأسیس کلام جدید اسلامی» و بحث پیرامون ادوار و اطوار کلام شیعی و معنا و معیار در تجدد در کلام، میپردازد[۱۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.