قواعد السير و السلوک لأولي العقول و القلوب

قواعد السير والسلوك لأولي العقول و القلوب، نویسنده معاصر محمد عارف صالح عاملی، به بررسی قواعد و شیوه‌های سیروسلوک معنوی می‌پردازد، و مطالب عرفانی و حقایق دینی را با استناد به آیات و روایات شرح می‌دهد تا سالک به قرب الهی و لقاء حق دست یابد.

قواعد السير و السلوک لأولي العقول و القلوب
پدیدآوران	صالح، محمد (نويسنده)
ناشر	دار المحجة البيضاء
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1430ق - 2009م
چاپ	1
شابک	‎-
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ص2ق9 288 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

نویسنده انگیزه خود را اشتیاق و تلاشی دائمی برای رسیدن به مردان و اولیای الهی و رسیدن به معرفت ربوبی و فنای الهی ذکر می‌کند. این عطش فزاینده برای جستجوی حقیقت، هنگامی که نویسنده به دنبال یکی از ایشان بود؛ اما او را حاضر نیافت، شدت گرفت؛ چرا که باوجود زیارت قبور و رجوع به کتب، نتوانسته بود از زبان کسی که در قید حیات است و در محل اقامت اوست، راهنمایی دریافت کند. در نهایت تصمیم می‌گیرد که با توسل به ائمه اطهار(ع) و توکل بر خداوند متعال، مباحث سیروسلوک عرفانی و نیاز به مرشد و راهنما را مستند به آیات و روایات به رشته تحریر درآورد. ‏

ساختار

کتاب شامل مقدمه و عناوین متعددی است که نیازهای سالک را از مرشد و اوصاف او آغاز کرده و طرق و مراحل سیروسلوک، مقامات سالکین و مانند آن را تبیین می‌کند.

سبک نگارش

این اثر با روشی تحلیلی و عرفانی به مسائل سلوکی می‌پردازد و دارای ویژگی‌های کلیدی زیر است:

1. روش استنادی و اخباری: مطالب عمدتاً با استناد به آیات قرآن و احادیث و روایات معصومین(ع) بیان شده است ‏.
2. شفافیت عنوانی: نویسنده تلاش کرده است تا عناوین و مطالب را واضح و آشکار بیان کند تا از ایجاد شبهه و سردرگمی جلوگیری شود ر.ک: متن کتاب، ص 379،376،123،122</ref> ‏.
3. جامعیت موضوعی: کتاب از تبیین مراحل ابتدایی سلوک مانند نیاز به مرشد و زاد و توشه، تا عالی‌ترین مقامات صعودی و تنزلی عارف را در بر می‌گیرد‏.

گزارش محتوا

از جمله مباحثی که نویسنده در این اثر بدان‌ها پرداخته است:

معرفة الله تعالی (شناخت خداوند متعال): محور اصلی سیروسلوک، معرفت به خداوند است؛ زیرا خداوند عین حقیقت وجودی و منشأ ظهور آن است. معرفت حقیقی نه با حواس ظاهری یا مفاهیم تصوری سطحی، بلکه با چشم قلب و بصیرت درونی درک می‌شود. بالاترین نتیجه این معرفت، بندگی خالصانه است، به‌طوری‌که بنده جز رضای مولا، چیزی را طلب نکند و خود را مالک هیچ‌چیز نپندارد، زیرا بندگی پایه و اساس معرفت است ‏.

وسائل و راه‌های معرفت: راه‌های معرفت شامل شناخت خلقت، شناخت نفس، و شناخت افعال، اسماء و صفات الهی و نهایتاً معرفت الله است. این وسایل در نهایت برای رسیدن به معرفت ربوبی و درک حقیقت وجودی به کار می‌آیند. ‏.

عارف کیست و ویژگی‌های او کدام است؟ با استناد به حدیث امام صادق(ع)، عارف کسی است که در میان خلق به سر می‌برد، اما قلبش با خداوند است و حامل اسرار و انوار الهی است. عارف به مقام ولایت رسیده و کمال صفات و اخلاق را داراست؛ و لذا تعبیر می‌کنیم از جایگاه عارف به کسی که نزدیک‌ترین مردم به معصومین(ع) است ‏.

توشه و ملزومات سیروسلوک: بهترین توشه برای سالک، تقوا و یقین است. ملزومات این راه شامل مجموعه‌ای از اعمال و وظایف است:

1. قرآن: تلاوت، فهم، تدبر و عمل به آن.
2. توسل: تمسک به چهارده‌معصوم(ع) که اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند.
3. نمازها (واجب و نافله): نماز ستون دین و بهترین اعمال برای تقرب به خداوند است؛ خصوصاً نماز شب که یکی از شروط وصول به حق‌تعالی محسوب می‌شود و عارف برای رسیدن به وصال از آن صرف‌نظر نمی‌کند.
4. دعا و مناجات: توجه و تضرع به درگاه حق پس از نماز.
5. ذکر و ورد: مداومت بر ذکر خداوند، چرا که ذاکر همیشه عاشق و متصل به مولای خود می‌شود.
6. مشارطه، مراقبه و محاسبه: سالک باید با خود عهد ببندد، دائماً مراقب اعمال و احوالش باشد و در پایان هر روز به محاسبه اعمال بپردازد.
7. روزه و سکوت (الصوم و الصمت): این دو مکمل هم هستند و موجب افزایش اخلاص، تفکر، خشوع و تهذیب نفس می‌شوند.
8. ادب با خدا: حفظ ادب در برابر خداوند که لازمه حضور قلبی و شهود بنده نسبت به مولا است.
9. طهارت (پاکی): شامل طهارت ظاهری و باطنی: طهارت بدن، لباس، عقل (از شک و شرک)، قلب (از کینه و نفاق)، مال، خلقت، لسان، چشم، نفس (از هوی‌وهوس)، روح (از تعلق به غیر خدا) و سرّ (از غفلت و نسیان). ‏.

طرق سه‌گانه سیروسلوک: این سه راه عبارت‌اند از : شریعت (مجموعه قوانین ظاهری و احکام که برای صلاح بشر وضع شده، طریقت (باطن تشریع، سیروسلوک حقیقی، معنوی و روحی) و حقیقت (روح شریعت و ثمره سلوک، که وصول به کمال و تحقق توحید است). سالک باید اعمال خود را کاملاً منطبق بر شریعت انجام دهد تا به طریقت و حقیقت دست یابد و این سه، مراحل جدایی‌ناپذیر مسیر هستند . ‏.

منازل و درجات سالکان: به منزله پایگاه‌های راه هستند که سالک باید از آن‌ها عبور کند. عرفا منازل را به منازل روحانی، روحی و جسمی تقسیم کرده‌اند‏.

کمال و مراتب آن: بخش کمال به معنای نهایت سیر صعودی و تحقق مقام ولایت و وصول به حق است که عالی‌ترین و کامل‌ترین هدف سلوک است. کمال حاصل در این مقام، کمال مطلق و کامل‌شدن صفات نفس است. از جمله مباحث مرتبط با این بخش، بحث انسان کامل است که جامع کمالات و صفات است. این مرتبه زمانی حاصل می‌شود که سالک سفر خود را به پایان رسانده و به مقام وصل کامل دست‌یافته باشد. مراتب ده‌گانه کمال شامل اسلام، اخلاص، جهاد، هجرت، ایمان، تقوی، یقین، فتح، جمال و مقام المحبین است ‏. حجاب‌های سالک دربردارنده انواع حجب شامل حجب دنیا، حجب شیاطین، حجب بدن، حجب نفس، حجب ظلمانی، حجب سماوات و ارض، حجب عوالم، حجب نور‏.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.