فلسفه کلام با تأکید بر اندیشههای آیتالله جعفر سبحانی(دامظله)
فلسفه کلام با تأکید بر اندیشههای آیتالله جعفر سبحانی (دامظله)، نوشته محمد صفر جبرئیلی (متولد 1346ش)، مجموعهای از مقالات و مباحث درباره فلسفه کلام است که به تبیین و تحقیق در مسائل، اهداف، قلمرو، ساختار، روشها و جایگاه این علم در هندسه معارف دینی میپردازد.
| فلسفه کلام با تأکید بر اندیشههای آیت الله جعفر سبحانی دام ظله العالي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جبرئیلی، محمد صفر (نويسنده)
مؤسسه امام صادق علیه السلام (سایر) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (سایر) |
| ناشر | توحيد |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1399ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-622-6886-22-2 |
| موضوع | سبحانی تبریزی، جعفر، 1308 - نقد و تفسیر - کلام شیعه امامیه - قرن 14 - نقد و تفسیر - سبحانی تبریزی، جعفر، 1308 - مقالهها و خطابهها - نقد و تفسیر |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 7ف2ج 211/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب در یک جلد و در قالب چهار فصل اصلی تدوین شده است که هر فصل، دربردارنده چندین گفتار است که هر گفتار، مقالهای پژوهشی از نویسندگان مختلف هست.
گزارش محتوا
فصل اول: درباره فلسفه کلام فصل اول کتاب با عنوان «درباره فلسفه کلام» به طور عمده به تعریف و تبیین ماهیت و هستی علم کلام و جایگاه آن میپردازد. این فصل که حاوی سه گفتار است، فلسفه کلام را بهعنوان یکی از شاخههای فلسفههای مضاف به علوم، مورد بررسی قرار میدهد:
گفتار اول: فلسفۀ علم کلام (به قلم علی ربانی گلپایگانی) به تشریح کامل علم کلام از ابعاد مختلف میپردازد؛ از جمله موضوع، غایت، روششناسی، و فواید علم کلام. این گفتار همچنین به تاریخچه، علل پیدایش و سیر تحول علم کلام میپردازد و مروری بر تعاریف متکلمان متقدم و متأخر ارائه میدهد[۱].
گفتار دوم: نسبت و مناسبات «فلسفۀ علم کلام» با دیگر فلسفههای مضاف به معارف دینی (به قلم رمضان علی تبار)؛ بر جایگاه و ساختار فلسفه علم کلام تأکید دارد و تلاش میکند این رشته را در کنار دیگر فلسفههای مضاف به معارف دینی مانند فلسفه اعتقادات دینی، فلسفه فقه، فلسفه اخلاق دینی، و فلسفه احکام دینی مقایسه و تبیین کند[۲].
گفتار سوم: نگاهی به پیشینۀ فلسفۀ علم کلام؛ (به قلم علی قدردان قراملکی) به بررسی سیر تاریخی طرح مباحث مقدماتی فلسفه علم کلام در آثار متکلمان شیعه و سنی میپردازد. در این بررسی، نمونههایی از متکلمان برجسته از قرون هفتم تا سیزدهم هجری و همچنین آثار معاصر که به مسائل فلسفه علم کلام پرداختهاند، ذکر شده است[۳].
فصل دوم: مباحث فلسفه کلام؛ این فصل، مباحث اصلی و کاربردی مرتبط با فلسفه کلام را مطرح میکند و در ده گفتار، جایگاه و ضرورت این علم را در تعامل با سایر حوزههای معرفتی تبیین مینماید: گفتار اول: جایگاه علم کلام؛ (به قلم علی ربانی گلپایگانی) به نقش مهم کلام در تبیین و دفاع از دین در عصر حاضر میپردازد و جایگاه علم کلام را در علوم دینی بررسی میکند. این گفتار همچنین تأثیر علم کلام در علوم دینی مانند فقه را نشان میدهد و به وضعیت دانش کلام در دوران معاصر اشاره میکند[۴].
گفتار دوم: جایگاه دانش کلام در علومانسانی؛ (به قلم علیاکبر رشاد) بر لزوم ارتباط تنگاتنگ علم کلام با علومانسانی تأکید دارد و بیان میدارد که علم کلام میتواند در اسلامیسازی علومانسانی نقش اساسی داشته باشد[۵].
گفتار سوم: دانش کلام، برتریها و ضرورتهای آن؛ (به قلم سید یحیی یثربی) بر ضرورت تحول در نگرش به علم کلام، کنارگذاشتن رویکردهای نادرست گذشته (مانند جمود و تقلید) و لزوم بهرهگیری از الهامات قرآنی و سنت اهلبیت(ع) تأکید میکند[۶].
گفتار چهارم: روشهای فهم اعتقادات دینی از دیدگاه قرآن و روایات؛ (به قلم علی ربانی گلپایگانی) به روشهای معتبر برای دستیابی به معارف دینی از دیدگاه اسلام میپردازد. این روشها شامل فطرت، تفکر عقلی، نقل و وحیانی، و کشف و شهود باطنی هستند و بر اهمیت استفاده توأمان از روش عقلی و نقلی در مسئله توحید تأکید میشود[۷].
گفتار پنجم: بررسی تطبیقی روش اکتشاف و استنباط اعتقادی در کلام فلسفی و تفکیکی؛ (به قلم حمیدرضا شاکرین) به تحلیل روششناختی جریانهای کلامی شیعه، یعنی کلام فلسفی و کلام تفکیکی، میپردازد. هدف از این گفتار نشاندادن نقاط ضعف و قوت روششناختی هر یک از این دو جریان است و انسانشناسی و مبانی خداشناسی در این دو دیدگاه مقایسه میشوند[۸].
گفتار ششم: چیستی کلام سیاسی؛ (با تأکید بر دیدگاههای آیتالله سبحانی) (به قلم سید سجاد ایزدهی) به تعریف و جایگاه کلام سیاسی میپردازد و آن را زمینهای برای تبیین موضوعات سیاسی اسلام بر اساس مبانی کلامی معرفی میکند[۹].
گفتار هفتم: منابع فهم دین در نگاه امامیه و اباضیه؛ (با تأکید بر آرای آیتالله سبحانی) (نوشته محمد صفر جبرائیلی): این نوشتار با عنایت به دیدگاه عالمان معاصر این دو مذهب و به طور خاص، دیدگاه آیتالله سبحانی و مفتی عمان شیخ احمد خلیلی، به تبیین و تحلیل منابع فهم دین، از نگاه این دو مذهب میپردازد[۱۰].
گفتار هشتم: تحلیل انتقادی مسایل معرفتی و وهابیت با تاکید بر روش علمی آیتالله سبحانی؛ (به قلم محمدباقر پور امینی) در بررسی مسائل معرفتی و نقد وهابیت تأکید میکند. این گفتار به بررسی ابزارهای معرفت دینی (مانند عقل و نقل) و نقد رویکردهای وهابیت در زمینه شفاعت و زیارت میپردازد[۱۱].
در گفتار نهم (نوشته رسول رضوی) نیز تطور علم از نگاه آیتالله سبحانی؛ مورد بحث قرار گرفته[۱۲] و در گفتار دهم (نوشته معصومه اسماعیلی و کوثر سادات هاشمی)، به روششناسی آثار کلامی آیتالله سبحانی در مسأله امامت پرداخته شده است[۱۳].
فصل سوم: ترابط علم کلام با علوم دیگر: این فصل با هشت گفتار به بررسی ارتباطات متقابل علم کلام با سایر حوزههای علمی میپردازد: گفتار اول: رابطه حکمت و فقاهت (به قلم سید مصطفی داماد)؛ به نسبت عقل، علم، وحی و فقه در طول تاریخ فلسفه اسلامی و اندیشمندان مختلف میپردازد[۱۴].
گفتار دوم: رابطۀ علوم عقلی (الهیات) با علومتجربی؛ (به قلم مهدی گلشنی) ارتباط بین الهیات (دانشهای عقلی) و علومتجربی را بررسی میکند. این گفتار به نگاه فلسفه اسلامی و متکلمان به هستی و جهان میپردازد و به تفاوتهای دیدگاهی میان اندیشمندان مسلمان و غربی در این زمینه اشاره دارد[۱۵].
گفتار سوم: تعامل علم کلام و تاریخ؛ (به قلم حسن طارمی راد) به تعامل دوسویه میان علم کلام و تاریخ میپردازد. این گفتار بر اهمیت نقش تاریخ در آموزشهای کلامی و ضرورت بازنگری در گزارشهای تاریخی برای علم کلام تأکید میکند[۱۶].
گفتار چهارم: تأثیر علم کلام بر علم فقه؛ (به قلم ابوالقاسم مقیمی حاجی) به تأثیر مبانی کلامی بر اصول و مسائل فقهی میپردازد و زمینههای مشترک و تفاوتهای این دو علم را از منظر آیتالله سبحانی بررسی میکند[۱۷].
گفتار پنجم: رابطۀ علم کلام و علومانسانی با تأکید بر آرای آیتالله سبحانی؛ (نوشته قاسم ترخان) با تأکید بر اسلامیسازی علومانسانی، ارتباط علم کلام و علومانسانی را تبیین میکند[۱۸].
گفتار ششم: نقش معرفتشناسی در علم کلام بر اساس دیدگاه آیتالله سبحانی؛ (به قلم حسین پناهی آزاد) به بررسی مبانی معرفتشناختی کلام و بحث پیرامون کارکرد معرفتشناسی در خداشناسی، نبوت و معاد میپردازد[۱۹].
گفتار هفتم: رابطۀ کلام و منطق با تأکید بر آثار آیتالله سبحانی؛ (به قلم حسین صدیقی) به نقش منطق در روششناسی پژوهشی علم کلام میپردازد و به تفکیک یا تلفیق منطق و کلام در دیدگاههای آیتالله سبحانی توجه میکند[۲۰].
گفتار هشتم: کارکردهای حکمت صدرایی در اندیشه کلامی آیتالله سبحانی؛ (به قلم ابوالحسن غفاری) بر تأثیر حکمت صدرایی بر دیدگاههای کلامی آیتالله سبحانی تأکید دارد، بهویژه در مسائلی مانند وجود، حرکت جوهری، و امکان فقری[۲۱].
فصل چهارم: اندیشههای کلامی آیتالله سبحانی: این فصل به طور خاص در شش گفتار، به نظریات و دیدگاههای کلامی آیتالله سبحانی در مسائل چالشبرانگیز معاصر میپردازد: گفتار اول: رابطۀ علم و دین؛ (به قلم جعفر سبحانی) به تبیین مفهوم دین و علم و بررسی نظریات تعارض میان علم و دین از دیدگاه اندیشمندان غربی و نقش دین در توسعه علوم میپردازد[۲۲].
گفتار دوم: نسبت دین و آزادی با تأکید بر اندیشههای آیتالله سبحانی؛ (به کوشش مهدی عزیزان، عبد الهادی احمدی) به تعریف آزادی و بررسی رابطه دین و آزادی در اندیشه آیتالله سبحانی در سطوح مختلف (اعتقادی، اجتماعی، سیاسی، و اخلاقی) میپردازد[۲۳].
گفتار سوم: نقد و بررسی نظریۀ تکامل و نسبت آن با قرآن با تأکید بر آرای آیتالله سبحانی؛ (به کوشش قاسم اخوان نبوی) به نقد نظریه تکامل (داروینیسم) و بررسی سازگاری یا عدم سازگاری آن با آیات قرآن کریم در دیدگاه آیتالله سبحانی میپردازد[۲۴].
گفتار چهارم: ایمان و کفر در اندیشه آیتالله سبحانی؛ (به قلم علیرضا سبحانی) به مبانی ایمان و کفر، انواع ایمان و کفر و تأثیر رفتارها بر ایمان از دیدگاه آیتالله سبحانی میپردازد[۲۵].
گفتار پنجم: واقعنمایی زبان دین با نگاهی به آرای آیتالله سبحانی؛ (به کوشش ابوالفضل ساجدی و حامد ساجدی) به ماهیت گزارههای دینی و تفاوت آنها با گزارههای علمی میپردازد و نظریه واقعنمایی گزارههای دینی در اندیشه سبحانی را بررسی میکند[۲۶].
گفتار ششم: نقش اندیشهها و آثار آیتالله جعفر سبحانی در مواجهه با تجدد؛ (به قلم مهدی محمدی صیفار) به استراتژیهای فکری آیتالله سبحانی در برابر چالشهای مدرنیته و تجدد میپردازد[۲۷].
پانویس
- ↑ متن کتاب، ص51- 83
- ↑ همان، 84- 101
- ↑ همان، ص102- 114
- ↑ همان، ص115- 126
- ↑ همان، ص127- 134
- ↑ همان، ص135- 145
- ↑ همان، ص146- 178
- ↑ همان، ص179- 200
- ↑ همان، ص201- 226
- ↑ همان، ص227- 255
- ↑ همان، ص256- 288
- ↑ همان، ص289- 306
- ↑ همان، ص307- 331
- ↑ همان، ص333- 360
- ↑ همان، ص361- 373
- ↑ همان، ص374- 383
- ↑ همان، ص384- 419
- ↑ همان، ص420- 450
- ↑ همان، ص451- 484
- ↑ همان، ص485- 520
- ↑ همان، ص521- 553
- ↑ همان، ص555- 567
- ↑ همان، ص568- 588
- ↑ همان، ص589- 606
- ↑ همان، ص607- 624
- ↑ همان، ص625- 642
- ↑ همان، ص643- 663
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.