روشهای تربیتی در داستانهای قرآن
روشهای تربیتی در داستانهای قرآن، نوشته حمید محمدقاسمی (معاصر)، در بررسی و استخراج روشها و شیوههای تربیتی موجود در داستانهای قرآن جهت گشایش زمینه تحقیق عمیقتر و دقیقتر دانشپژوهان و ارائه الگوهایی برای تربیت فردی و اجتماعی جامعه اسلامی.
| روش های تربیتی در داستان های قرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمدقاسمی، حمید (نويسنده) |
| ناشر | سازمان تبليغات اسلامی. شركت چاپ و نشر بين الملل |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-304-383-4 |
| موضوع | قرآن - تحقیق - قرآن - اخلاق - قرآن - قصهها - نقد و تفسیر |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ق17 ر9 65/3 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
این کتاب به دلایل متعددی از اهمیت بالایی برخوردار است:
- پاسخگویی به نیاز تربیتی جامعه: این اثر به دلیل ارائه یک منبع غنی از روشهای تربیتی مستخرج از داستانهای قرآن، به نیاز اساسی جامعه در زمینه تربیت پاسخ میدهد و الگوهای عملی برای زندگی فردی و اجتماعی ارائه میکند.
- استفاده از روشهای معتبر: نویسنده تأکید میکند که شیوههای تربیتی برگرفته از تعالیم حیاتبخش اسلام، از گستردگی و فراوانی برخوردارند و بر پایه تعالیم قرآنی کریم هستند.
- ارائه الگوهای عملی: کتاب به شناسایی و تبیین الگوهای تربیتی کارآمد از طریق داستانهای قرآنی میپردازد که میتواند در برطرفکردن انحرافات اخلاقی و رسیدن به سعادت حقیقی مفید باشد[۱].
ساختار
کتاب در هشت روش اصلی تربیتی سازماندهی شده است که هر یک شامل چندین شیوه فرعی و جزئیتر هستند.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب علمی و تحلیلی است و نویسنده به طور مداوم برای اثبات و توضیح مطالب خود به آیات قرآنی و داستانهای آن استناد میکند[۲]. هر روش و شیوه با توضیحات کافی و ذکر نمونههایی از داستانهای قرآن تشریح شده و نویسنده با ارائه دلایل منطقی و قرآنی، تلاش میکند تا اهمیت و کارایی روشهای پیشنهادی را اثبات کند؛ مانند اشاره به چگونگی نامگذاری حضرت مسیح(ع) و یحیی(ع) در توضیح چگونگی ایجاد محیط تربیتی مساعد و زمینهسازی آن به واسطه انتخاب نام نیکو برای فرزندان[۳].
گزارش محتوا
روش اول: ایجاد محیط تربیتی مساعد؛ این روش بر اهمیت محیط در شکلگیری شخصیت انسان تأکید دارد. محیط تربیتی، شامل تمامی عوامل بیرونی و درونی انسان از آغاز رشد تا زمان مرگ است که بر ویژگیهای او تأثیر میگذارد. این بخش بر چهار شیوه استوار است:
- زمینهسازی؛ توجه به محیط خانه و خانواده؛ شامل نقش والدین، تربیت فرزندان، انتخاب نام نیکو برای فرزندان،
- الگوسازی بهعنوان مهمترین عوامل در تربیت صحیح تأکید میکند. همچنین به نقش الگوها در تربیت، مزایای روش الگویی، و ویژگیهای الگوهای قرآنی پرداخته میشود،
- سالمسازی محیط از انحرافات و آلودگیهای اخلاق،
- تغییر موقعیت که قرآن به آن هجرت نام مینهد روشی برای نجات از ستمگران و محیط فاسد و تاییدات الهی است که زمینهساز پیشرفت اخلاقی و فکری افراد و جامعه است[۴].
روش دوم: تأمین صحیح نیازها؛ این بخش در سه شیوه بررسی میشود،
شیوه اول به این موضوع میپردازد که تأمین نیازهای مادی و معنوی انسان برای رسیدن به فضایل اخلاقی ضروری است. عدم تأمین این نیازها میتواند منجر به ناراحتی و اضطراب در افراد شود. این شیوه شامل:
- توجه به نیازهای معیشتی و اقتصادی: داستانهای قرآن نمونههای فراوانی از اهمیت تأمین معاش، دوری از فقر و توجه به مسائل اقتصادی را ارائه میدهند. تأکید میشود که خداوند رازق و برآورنده نیازها است و انسان باید برای تأمین رزق حلال تلاش کند،
- توجه به نیازهای عاطفی، جنسی اعتقادی و امنیت که قرآن کریم به تأمین این نیازها اهمیت زیادی میدهد. نادیدهگرفتن آنها میتواند به انحرافات اخلاقی منجر شود،
شیوه دوم کار و تلاش و شیوه سوم ورزش و سرگرمیهای سالم را پیشنهاد میدهد. [۵].
روش سوم: تکریم شخصیت؛ این روش بر اهمیت ارزش قائلشدن برای کرامت و شرافت ذاتی انسان و پرهیز از تحقیر او تأکید دارد. تکریم شخصیت میتواند به شکوفایی استعدادها و رشد اخلاقی کمک کند. داستانهای قرآن نمونههایی از تکریم شخصیت انسانها توسط خداوند و فرشتگان را ارائه میدهند و نشان میدهد که عدم احترام به خود میتواند منجر به احساس حقارت و فروپاشی روانی شود. این روش شامل شیوههایی مانند:
- محبت و احترام (از جمله: دلسوزی و برخورد محترمانه با انبیا و اولیای الهی)،
- تغافل و عفو و اغماض،
- مسئولیت دادن،
- مشورت؛ است[۶].
روش چهارم: تحریک اندیشه و پرورش نیروی عقلانی؛ این روش بر اهمیت تفکر، تدبر و خردورزی بهعنوان اساس حیات انسانی تأکید دارد. قرآن با دعوت به تعقل و تفکر، انسان را از تقلید کورکورانه و خرافات باز میدارد. این روش بر پنج شیوه استوار شده است:
- اعطای بینش و اصلاح نگرش؛ ارائه بینش در مورد حقایق عالم و هستی (جهان، زندگی، انسان، نعمتهای الهی، مرگ)،
- طرح سؤال؛ میتواند ذهن مخاطب را به چالش بکشد و او را به تفکر وادارد،
- مقایسه؛ مقایسه مظاهر حق و باطل و مقایسه حالات انسان در شرایط گوناگون،
- تمثیل؛ بیان نمونههایی از تمثیلات قرآنی،
- جلبتوجه؛ مطرحکردن شیوههای جلبتوجه در داستانهای قرآن، [۷].
روش پنجم: دعوت به ارزشهای اخلاقی؛ این روش بر اهمیت ترویج فضایل اخلاقی و مبارزه با رذایل تأکید دارد. داستانهای قرآنی نمونههای فراوانی از دعوت به اخلاق نیکو و پرهیز از بدیها را نشان میدهند. این روش شامل هفت شیوه است:
- دعوت به شیوه غیرمستقیم،
- پیشتازی در عمل،
- رویارویی افراد با نتیجه اعمالشان،
- بهرهبرداری مناسب از تمامی فرصتها؛
- ترسیم نتایج خوب اعمال نیک و ترسیم نتایج بد اعمال زشت، متناسب با گناه و جرم،
- بشارت و انذار؛
- موعظه؛ بیان عوامل تاثیرگذاری در موعظه،
- تذکر؛ مطرحکردن انواع تذکرها و یادآوریها در داستانهای قرآن[۸].
روش ششم: عبرتآموزی؛ این روش بر درسگرفتن و عبرت از سرنوشت اقوام گذشته و رویدادهای تاریخی تأکید دارد. داستانهای قرآن پر از عبرتها هستند که میتواند انسان را از خطا و انحراف بازدارد[۹].
روش هفتم: ابتلا و امتحان؛ امتحان و ابتلا یکی از سنتهای الهی است که انسانها را در معرض چالشها قرار میدهد تا میزان ایمان و صبر آنها مشخص شود. این بخش به هدف از آزمایش الهی، انواع امتحانهای الهی، ابزارهای آن و رمز پیروزی در آنها میپردازد[۱۰].
روش هشتم: تشویق و تنبیه؛ این روش بر بشارت دادن به اعمال نیکوکاران و تشویق آنها به استمرار در راه حق تأکید دارد. تشویق باید با نشاندادن نتیجه اعمال و پاداشهای الهی همراه باشد و تنبیه بهعنوان یک روش تربیتی در قرآن مطرح شده است تا متخلفان را از گناه باز دارد. این روش شامل انواع مختلفی از جمله رویگردانی و اعراض، روش مقابلهبهمثل، توبیخ، تهدید، محرومیت، اخراج و بیرونراندن و مجازات و عذاب است[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.